φαίνω: Difference between revisions

|lsmtext='''φαίνω:''' Επικ. [[φαείνω]], μέλ. <i>φᾰνῶ</i>, Ιων. <i>φᾰνέω</i>· ευκτ. <i>φᾰνοίην</i>, αόρ. αʹ [[ἔφηνα]], Δωρ. <i>ἔφᾶνα</i>· Επικ. γʹ ενικ. αόρ. βʹ [[φάνεσκε]]· παρακ. <i>πέφαγκα</i>· αμτβ. παρακ. [[πέφηνα]] — Μέσ., μέλ. <i>φᾰνοῦμαι</i>, Ιων. <i>φᾰνέομαι</i>, αόρ. αʹ <i>ἐφηνάμην</i> — Παθ., Ιων. προστ. [[φαινέσκετο]], μέλ. βʹ <i>φᾰνήσομαι</i> ([[ποτέ]] <i>φανθήσομαι</i>)· Επικ. γʹ ενικ. μέλ. <i>πεφήσεται</i>· αόρ. αʹ <i>ἐφάνθην</i>, Επικ. [[ἐφαάνθην]], γʹ πληθ. [[φάανθεν]], αόρ. βʹ [[ἐφάνην]] [ᾰ], Επικ. γʹ πληθ. [[φάνεν]]· Επικ. υποτ. [[φανήῃ]], απαρ. [[φανήμεναι]], παρακ. [[πέφασμαι]], γʹ ενικ. [[πέφανται]], απαρ. <i>πεφάνθαι</i>, μτχ. [[πεφασμένος]], γʹ πληθ. υπερσ. [[ἐπέφαντο]]· ([[φάω]]),<br /><b class="num">Α.</b> Ενεργ. <b>I. 1. α)</b> [[φέρνω]] στο φως, [[φανερώνω]] [[κάτι]], σε Όμηρ. κ.λπ. — Μέσ., [[επιδεικνύω]] [[κάτι]] ως δικό μου, σε Σοφ. <b>β)</b> [[δείχνω]] εδώ κι [[εκεί]], κάνω γνωστό, [[αποκαλύπτω]], [[φανερώνω]], [[δείχνω]], σε Ομήρ. Οδ., Σοφ. κ.λπ.· [[γόνον]] Ἑλένῃ [[φαίνω]], της [[φανερώνω]] ένα [[παιδί]], δηλ. [[επιτρέπω]] να γεννήσει, σε Ομήρ. Οδ.<br /><b class="num">2.</b> λέγεται για ήχο, κάνω [[κάτι]] ξεκάθαρο στο [[άκουσμα]], κάνω [[κάτι]] να ηχεί [[καθαρά]], σε Ομήρ. Οδ., Αισχύλ.<br /><b class="num">3.</b> κάνω [[κάτι]] ξεκάθαρο, [[εξηγώ]], [[εκθέτω]], σε Ηρόδ. <b>4. α)</b> σε Αττ., [[καταδίδω]] κάποιον, [[κατηγορώ]], [[προδίδω]], σε Αριστοφ.· [[καταγγέλλω]] [[κάτι]] ως παράνομο, στον ίδ. — Παθ., <i>τὰ φανθέντα</i>, πράγματα τα οποία καταγγέλθηκαν ως [[παράνομα]], σε Δημ. <b>β)</b> απόλ., [[δίνω]] πληροφορίες, σε Ξεν.<br /><b class="num">5.</b> <i>φαίνειν φρουράν</i> στη [[Σπάρτη]], [[διακηρύσσω]] στρατό, [[καλώ]] τη στρατιωτική [[παράταξη]], σε Ξεν.<br /><b class="num">II.</b> απόλ., [[δίνω]] φως, σε Ομήρ. Οδ.· ομοίως λέγεται για τους Διόσκουρους που έλαμπαν στον αιθέρα, σε Ευρ.· ἀγανὴ φαίνουσ' [[ἐλπίς]], μικρή [[ελπίδα]] που λάμπει, σε Αισχύλ.<br /><b class="num">III.</b> ο Όμηρ. χρησιμοποιεί τον Ιων. αόρ. [[φάνεσκε]] αμτβ., φάνηκε· επίσης, παρακ. βʹ [[πέφηνα]] είναι αμτβ., σε Ηρόδ., Σοφ., Δημ. <b>Β.</b> Παθ.,<br /><b class="num">I. 1.</b> [[έρχομαι]] στο φως, [[γίνομαι]] [[ορατός]], εμφανίζομαι, σε Όμηρ.· λέγεται για τη [[φωτιά]], [[λάμπω]] φωτεινά, στον ίδ.· [[συχνά]] λέγεται για την [[εμφάνιση]] [[ουρανίων]] σωμάτων, σε Ομήρ. Ιλ., Ησίοδ.· χρησιμοποιείται για την [[χαραυγή]], φάνη [[ῥοδοδάκτυλος]] [[Ἠώς]], σε Όμηρ.<br /><b class="num">2.</b> χρησιμοποιείται για ανθρώπους, [[έρχομαι]] στην [[ζωή]], φανεὶς [[δύστηνος]], γεννημένος [[δυστυχής]], σε Σοφ.· [[δοῦλος]] [[φανείς]], [[δείχνω]] να είμαι, έχω γίνει [[σκλάβος]], σε Σοφ.· επίσης λέγεται για γεγονότα, [[τέλος]] [[πέφανται]], σε Ομήρ. Ιλ.· <i>τὸ φανθέν</i>, [[κάτι]] που ήρθε στο φως μια [[φορά]], [[αποκάλυψη]], σε Σοφ. κ.λπ.<br /><b class="num">II. 1.</b> [[φαίνομαι]] ότι είμαι έτσι ακριβώς, με απαρ., [[ἥτις]] ἀρίστη φαίνεται [[εἶναι]], σε Ομήρ. Οδ.· τοῦτό μοι θειότατον φαίνεται [[γενέσθαι]], σε Ηρόδ.· το απαρ. παραλείπεται, [[ὅστις]] φαίνηται [[ἄριστος]], σε Ομήρ. Οδ. κ.λπ.· επίσης με μτχ.· <i>φαίνεσθαι</i> με απαρ., ένα [[πράγμα]] φαίνεται να είναι έτσι ακριβώς· με μτχ., ένα [[γεγονός]] είναι [[πράγματι]] έτσι ακριβώς, <i>ἐμοὶ σὺ πλουτέειν φαίνεαι</i>, [[πλούσιος]] μου φαίνεσαι, σε Ηρόδ.· [[αλλά]], [[εὔνοος]] ἐφαίνετο [[ἐών]], είχε [[πράγματι]] ευνοϊκή [[διάθεση]], στον ίδ.· φαίνεται ὁ [[νόμος]] βλάπτων, ο [[νόμος]] [[πράγματι]] βλάπτει, [[αλλά]], φαίνεται ὁ [[νόμος]] [[ἡμᾶς]] βλάψειν, φαίνεται σα να μας βλάπτει, σε Δημ.· με τη μτχ. να παραλείπεται, <i>Κᾶρες ἐφάνησαν</i> (ενν. <i>ὄντες</i>), ήταν [[πράγματι]] Κάρες, σε Θουκ.· <i>τί [[φαίνομαι]]</i> (ενν. <i>ὤν</i>)<i>;</i> πώς [[φαίνομαι]], [[μοιάζω]];, σε Ευρ.<br /><b class="num">2.</b> σε διάλογο, φαίνεταί σοι [[ταῦτα]]; [[σου]] φαίνονται αυτά να είναι έτσι; δεν είναι έτσι αυτό; [[απόκριση]] <i>φαίνεται</i>, ναι, σε Πλάτ.· ([[τοῦτο]]) [[φῇς]] [[εἶναι]]; [[απόκριση]] <i>[[φαίνομαι]]</i> (ενν. <i>λέγειν</i>), σε Ξεν.<br /><b class="num">3.</b> [[οὐδαμοῦ]] φανῆναι, Λατ. [[nullo]] in [[loco]] haberi, σε Πλάτ.

|ftr='''φαίνω''': -ομαι<br />{phaínō}<br />'''Forms''': m. Redupl. [[παμφαίνω]] und Ptz. -φανόωσα, -φανόωντα (ep. poet. seit Il., παμφανάᾳ· λάμπει H.), Aor. φῆναι (dor. φᾶναι), intr. φανῆναι (alles seit Il.), Fut. φανέω, -ῶ (seit ''T'' 104). -έομαι (seit μ 230), -ήσομαι (Hdt. u.a.), dor. -ησέω (Archim.), πεφήσεται (''P'' 155), Perf. Med. [[πέφασμαι]], 3. sg. [[πέφανται]] (seit Il.), Akt. intr. [[πέφηνα]] (ion. att.), dor. πέφανα (Sophr.), trans. πέφαγκα (jungatt.), Aor. Med. trans. φήνασθαι (ion. att.), intr. u. Pass. φανθῆναι (att.),<br />'''Grammar''': v.<br />'''Meaning''': [[sichtbar machen]], [[ans Licht bringen]], [[zeigen]], [[kundtun]], Med. und Akt. intr. [[sichtbar werden]], [[ans Licht kommen]], [[sich zeigen]], [[erscheinen]].<br />'''Composita''': sehr oft mit Präfix, z.B. ἀπο-, ἐκ-, ἐν-, ἐπι-, κατα-, προ-, ὑπο-,<br />'''Derivative''': An das Verb schließen sich zahlreiche Kompp. und Ableitungen (gedrängte Übersicht): 1a. Als Vorderglied u.a. in φαινομηρίδες (Ibyk.), sg. [[φανόμηρις]] (Poll.) f. ‘die die Schenkel Zeigende(n)’ bzw. [[mit sichtbaren Schenkeln]]; PN, z.B. Φαινέλαος, Φαννόθεμις, Φανότιμος; zu Φαιν-, Φαν(ν)- Arena Riv. di fil. 93, 438 ff. 1b. Als Hinterglied mit Anschluß an die σ-Stämme, z.B. [[τηλεφανής]] [[weit sichtbar]], [[weithin erkennbar]] (poet. seit ω 83); zahllose PN, z.B. Ἀριστοφάνης; sehr oft von den Präfixkompp., z.B. [[ἐμφανής]] ([[ἐμφαίνω]]) [[sichtbar]], [[offenbar]], [[offenkundig]] (ion. att.) mit -εια, -ία, -ίζω, -ισις, -ίσιμος, -ισμός, -ιστής, -ιστικός. 2. Mit ρο-Suffix: [[φανερός]] [[sichtbar]], [[offenbar]], [[deutlich]] (Pi., ion. att.) mit -ερότης (sp.), -όομαι (Hdt.), -όω (sp.), -ωσις. Zu [[φανερός]] im Sinn von [[quidam]] im byzant. Griech. Tabachovitz Eranos 30, 97 ff. 3. Mit ητ-Suffix: Φάνης, -ητος m. N. einer orphischen Gottheit (Orph.). 4. Mit σι- (< τι-) Suffix: a. [[φάσις]] f. [[Anzeige]] (att.), [[das Erscheinen]], [[Erscheinung]] (Ti. Lokr., Arist., hell. u. sp.); sehr oft von den Präfixkompp., z.B. [[πρόφασις]] f. [[scheinbarer Grund]], [[Vorwand]] (Thgn., ion. att.) mit -σίζομαι (Thgn., ion. att.), -σιστικός (LXX,Ph.); [[ἔμφασις]] f. [[Erscheinung]], [[Abbild]], [[Verdeutlichung]], [[Nachdruck]] (Arist., hell. u. sp.) mit -τικός [[ausdrücklich]] (Demetr. ''Eloc''. u.a.). b. [[φάνσις]] f. [[das Erscheinen]] (sehr selten u. sp.); öfter von den Präfixkompp., z.B. [[ἀπόφανσις]] f. [[Erklärung]], [[Ausspruch]] (Arist., hell. u. sp.; neben [[ἀπόφασις]]) mit -τικός (Arist. u.a.), [[ἀνάφανσις]] f. [[Erscheinung]] (sp.), [[ἄμφανσις]] [[Adoption]] (''Leg''. ''Gort''.) mit -τός [[adoptiert]] (ibid.). 5. Mit τυ-Sufffix: [[ἀμφαντύς]] f. ib. (''Leg''. ''Gort''.). 6. Mit (σ)μα-Suffix: [[φάσμα]] n. [[Erscheinung]], [[Vorzeichen]] (ion. poet., Arist. usw.). 7. Verbaladj. auf -τος: a. -φαντος, oft in Kompp., z.B. [[ἄφαντος]] [[unsichtbar]] (ep. poet. seit Il., sp. Prosa), [[νυκτίφαντος]] [[in der Nacht erscheinend]] (A., E.); von den Präfixkompp., z.B. [[πρόφαντος]] [[verkündet]], [[offenbart]] (: [[προφαίνω]]; Pi., Hdt., S. u.a.); sekundär [[φαντός]] als Simplex [[sichtbar]] (Orph.). Auch b. -φατος in [[ἀπαρέμφατος]] (: [[παρεμφαίνω]]) sc. [[ἔγκλισις]], eig. "nichts nebenher anzeigend", als gramm. Term. = lat. ''infinitivus'' (''modus''; D. H. u.a.; Gegensatz [[παρεμφατικός]]), auch ἀν-, [[κακέμφατος]] usw. (sp.), wozu noch [[πρό]]-, [[ὑπέρφατος]] (Pi.; s. v. d. Mühll Mus.Helv. 11,53ff. m. weiterer Diskussion). 8. -[[φάντης]] m. in Univerbierungen, z.B. [[ἱεροφάντης]] ([[ἱρο-]]) "der heilige Gebräuche erklärt", [[ Oberpriester]] (ion. att.) mit -[[τις]], -τέω, -τία, -τικός. 9. -φα(ν) τικός zu den Präfixkompp., z.B. ἐμφα(ν)τικός [[ausdrucksvoll]], [[anschaulich]] (hell. u. sp.). 10. [[φάντωρ]] m. [[Zurschausteller]] (att. Epigr. II^p), [[ἐκφάντωρ]], -τορία, -τορικός (sp.); auch in Univerbierungen, z.B. [[ἱεροφάντωρ]] (Suid.) mit -φάντρια f. (röm. Inschr. IV^p). 11. An die τ-Ableitungen schließt sich das denominative φαντάζομαι, vereinzelt m. ἐκ-, ἐν-, κατα- u.a., [[sichtbar werden]], [[erscheinen]] (ion. att.), -άζω [[sichtbar machen]], [[vorstellen]] (sp.); davon [[φάντασμα]] n. [[Erscheinung]] (Trag., Pl. usw.), -[[μάτιον]] (Plu.), -μός ib. (Epikur.), -ις (ἐμ-) f. [[Anblick]], [[Erscheinung]] (Pl. u. a.), -ία f. [[Anblick]], [[Vorstellung]], [[Phantasie]] (Pl., Arist. usw.) mit -ιώδης, -ιάζομαι, -ιόομαι, -ιόω, -ιαστικός; -τός (Arist. u.a.), -τικός (Pl., Arist. usw.) [[zum Vorstellen befähigt]], [[Vorstellungen bildend]]. 12. Adverbia: -φαδόν in [[ἀμφαδόν]] [[öffentlich]], [[offenkundig]] (Hom.) mit Adj. -[[δός]] (τ 391, A. R.), -διος (ζ 288), Adv. -δίην (Η 196, Thgn. u.a.); -[[φανδόν]] in (ἐξ-)[[ἀναφανδόν]] ib. (Hom.); δια-, [[ἀμφάδην]], dor. -δαν ib. (Archil., Sol., Alkm.), [[ἐκφάνδην]] ib. (Philostr.); [[ἀναφανδά]] (Od., A. R.). Dazu vom Präsensstamm das Spieladv. [[φαινίνδα]] παίζειν [[Ball spielen]] (Antiph. Kom. u.a.). — Zu [[φανή]] f. [[Fackel]] s. [[φανός]] (s.v. [[φάος]]).<br />'''Etymology''': Die obigen Formen gehen fast alle von einem Verbalstamm φαν- aus, wozu das Jotpräsens [[φαίνω]]. Ausnah.men bilden nur das langvokalige (hochstufige) ἅπ. λεγ. πεφήσεται und die kurzvokaligen (tiefstufigen) [[φάσις]], -φατος mit -[[φατικός]] und [[φάσμα]]. Letzteres ist aber zu [[φαίνω]] gebildet wie [[ὕφασμα]] zu [[ὑφαίνω]] u.a.m. (Schwyzer 524). Zu [[φάσις]], -φατος: [[φαίνω]] stimmen formal [[βάσις]], -βατος: [[βαίνω]]; analogische Neubildung ist demnach nicht ausgeschlossen. Ebenfalls könnte πεφήσεται einen Rückhalt haben in βήσεται. (Auf die H.-Glossen [[πέφη]]· ἐφάνη ἢ πεφύκασι und φάντα· λάμποντα ist nicht viel zu geben.) Fürs Griech. ließe sich also zur Not mit einem einheitlichen Verbalstamm φαν- auskommen. — Aus arm. ''ba''-''nam'' mit dem nasallosen Aor. ''ba''-''c̣i'' [[öffnen]], [[enthüllen]] ergibt sich aber ein altes Nasalpräsens; mithin läßt sich auch in φαν- ein urspr. Nasalpräsens erkennen, das für fast alle übrigen Formen maß-gebend wurde. Nur für [[φάσις]], -φατος und namentlich für πεφήσεται kommt nasalloser Ursprung in Betracht. Ein primäres Verb liegt vor in aind. ''bhā́''-''ti'' ‘leuchten, scheinen, wozu mehrere Nomina, z.B. ''bhā''-''nú''-, aw. ''bā''-''nu''- m. [[Pracht]]; ein nominales ''n''-Sufflx noch in air. ''bān'' [[weiß]], toch. A ''pañi'', B ''peñiyo'' m. [[Pracht]], ebenso im germ. Denominativum ags. ''bōnian'', nd. ''bohnen'' [[polieren]], [[bohnern]]. Dazu noch illyr. PN ''Acra''-''banis'', -''banus'' u. a. (: Ἀριστοφάνης; Krahe Die Spr. d. Illyrier I 51 m. Lit.). Zum Präsens [[φαίνω]] stimmt außerdem formal alb. geg. ''bâj'', tosk. ''bënj'' Aachen, tun’. — Weitere Formen m. Lit. bei WP. 2, 122, Pok. 104, Mayrhofer s. ''bhā́ti''; fürs Griech. bes. Schwyzer 647, 694 m. A. 4, 783 m. A. 4; dazu für Hom. Chantraine Gramm. hom. 1, 360, 375, 448. — Vgl. [[φάος]], auch [[φημί]].<br />'''Page''' 2,982-984