ἀριθμός: Difference between revisions

|mltxt=ο (AM [[ἀριθμός]])<br /><b>1.</b> [[σύνολο]] ομοειδών μονάδων, το [[ποσό]] που προκύπτει από τη μέτρησή τους<br /><b>2.</b> η [[σχέση]] μιας ποσότητας [[προς]] [[άλλη]] που λαμβάνεται ως [[μονάδα]]<br /><b>3.</b> <b>γραμμ.</b> η [[διαίρεση]] των κλιτών [[μερών]] του λόγου σε [[τρεις]] κατηγορίες για να δηλωθεί η [[έννοια]] του ενός, των δύο ή των πολλών ([[ενικός]], [[δυϊκός]], [[πληθυντικός]] [[αριθμός]])<br /><b>4.</b> <b>πληθ.</b> <i>οἱ Ἀριθμοί</i><br />[[τίτλος]] έργου της ΠΔ, το [[τέταρτο]] [[βιβλίο]] της <i>Πεντατεύχου</i><br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> το καθένα από τα [[δέκα]] αριθμητικά ψηφία (0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9), με τα οποία γράφονται οι μονάδες, [[καθώς]] και [[κάθε]] [[συνδυασμός]] αυτών που δηλώνει αριθμητικό [[ποσό]] (33, 685 <b>κ.ά.</b>)<br /><b>2.</b> το αριθμημένο [[πρόσωπο]] ή [[αντικείμενο]]<br /><b>3.</b> [[ένδειξη]] διαστάσεων ή μεγέθους αντικειμένου, το [[νούμερο]]<br /><b>4.</b> <b>φρ.</b> «αὔξων [[ἀριθμός]]» — το [[νούμερο]] που δηλώνει τη [[σειρά]] αρίθμησης ομοειδών μονάδων<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> (για [[τόπο]] ή χρόνο) [[διάστημα]], [[έκταση]], [[ποσό]]<br /><b>2.</b> [[τμήμα]], [[μέρος]] συνόλου ομοειδών<br /><b>3.</b> κατάλληλη [[περίσταση]], [[περίπτωση]]<br /><b>4.</b> αριθμητική [[σειρά]], [[διάταξη]]<br /><b>5.</b> [[τάξη]], [[αξία]], [[σημασία]], [[θέση]]<br /><b>6.</b> [[σημείο]] πληρότητας ή ολοκλήρωσης<br /><b>7.</b> [[κάτι]] που θεωρείται [[απλώς]] ως [[ποσότητα]] [[χωρίς]] να του αποδίδεται ιδιαίτερη [[σημασία]], το ασήμαντο<br /><b>8.</b> [[αρίθμηση]], [[μέτρημα]], [[υπολογισμός]]<br /><b>9.</b> ο [[ρυθμός]] στον πεζό λόγο<br /><b>10.</b> <b>(περιλπτ.)</b> αναξιόλογο [[πλήθος]] ανθρώπων<br /><b>11.</b> η αριθμητική, η [[επιστήμη]] των αριθμών<br /><b>12.</b> <i>οἱ ἀριθμοί</i><br />τα στρατιωτικά τάγματα<br /><b>13.</b> <b>(φιλοσ.)</b> η αφηρημένη [[έννοια]] του αριθμού<br /><b>14.</b> (στη δοτ.) ἀριθμῷ<br />ορισμένο, καθορισμένο [[ποσό]]<br /><b>15.</b> <b>φρ.</b> α) «οἱ ἀριθμοὶ τοῦ σώματος» — οι αναλογίες του σώματος<br />β) «[[ἀριθμὸς]] ἀργυρίου ἢ χρυσίου» — χρηματικό [[ποσό]]<br />γ) «ἀριθμὸν ἔχω» ή «ἐν ἀριθμῷ εἰμι» — λαμβάνομαι υπ' όψιν, [[υπολογίζομαι]], λογαριάζομαι<br />δ) «[[ἀριθμός]] ἡμερῶν» — [[τέλος]] χρονικού διαστήματος, [[λήξη]], [[συμπλήρωση]] ορισμένης [[χρονικής]] περιόδου.<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Παράγωγο σε -<i>θμός</i> από θ. <i>αρι</i>-, το οποίο υπάρχει στον τ. [[νήριτος]] «[[αναρίθμητος]]» ([[πρβλ]]. όνομα προσώπου <i>Επήριτος</i>, αρκαδ. <i>Πεδάριτος</i> και αρκαδ. προσηγορ. όν. <i>Επάριτοι</i> «εκλεκτοί»). Η [[σύγκριση]] με το αβεστ. <i>rῑm</i> «[[λογαριασμός]]», αρχ. άνω γερμ. <i>rῑm</i> «[[σειρά]], [[αριθμός]]», αρχ. ιρλ. <i>rῑm</i> «[[αριθμός]]», λατ. <i>rῑtus</i> «[[ιερός]] [[θεσμός]]» οδηγεί σε θ. <i>ri</i>-, του οποίου το ελλ. <i>αρι</i>- αποτελεί πιθ. [[παραλλαγή]] (το <i>α</i>- ίσως [[πρόθεση]]). Ο [[ιωνικός]] τ. <i>αμιθρός</i> ([[πρβλ]]. ρ. <i>αμιθρέω</i>, -<i>ώ</i>) σχηματίστηκε από [[αντιμετάθεση]] φθόγγων του τ. [[αριθμός]]. Η λ. απαντά στον Όμηρο και στην Ιωνική-Αττική με την [[έννοια]] του «πλήθους», από την οποία προήλθαν οι σημασίες «[[λογαριασμός]], [[ποσότητα]]», ενώ σπάνια χρησιμοποιείται με τη [[σημασία]] «αριθμητική» ή για να δηλώσει τη [[γραμματική]] [[κατηγορία]] του αριθμού. Στον πεζό λόγο, [[αλλά]] σπανιότερα και στην [[ποίηση]], δήλωνε τον «ρυθμό», ενώ σε μεταγενέστερη [[εποχή]] τη «στρατιωτική [[μονάδα]]» ([[πρβλ]]. λατ. <i>numerus</i>).<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[αριθμώ]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[αρίθμιος]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> (α<i>'</i> συνθετικό) <b>νεοελλ.</b> [[αριθμομηχανή]], [[αριθμομνήμων]]<br />(β<i>'</i> συνθετικό) [[ανάριθμος]], [[ενάριθμος]], [[ισάριθμος]], [[πολυάριθμος]], [[υπεράριθμος]]<br /><b>αρχ.</b><br /><i>αυτοαριθμός</i>, [[ετεράριθμος]], [[συνάριθμος]], <i>τοσοντάριθμος</i>, [[τρισάριθμος]], [[ψευδαριθμός]], [[ωράριθμος]]<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br />[[εξάριθμος]]<br /><b>μσν.</b><br /><i>εικοσάριθμος</i>, [[τοσάριθμος]], [[χιλιάριθμος]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[απειράριθμος]], [[ευάριθμος]], [[λογάριθμος]], [[ολιγάριθμος]], <i>ταντάριθμος</i>, [[τιμάριθμος]], [[τοκάριθμος]]].

|lsmtext='''ἀριθμός:''' [ᾰ], ὁ (*[[ἄρω]])·<br /><b class="num">I. 1.</b> [[αριθμός]], Λατ. [[numerus]], σε Ομήρ. Οδ. κ.λπ.· <i>ἀριθμόν</i>, στον αριθμό, σε Ηρόδ., Αττ.· <i>ἀριθμὸν ἕξ</i>, σε Ηρόδ.· <i>ἐς τὸν ἀριθμὸν τρισχίλια</i>, στον ίδ.· επίσης, <i>ἓν ἀριθμῷ</i>, στον ίδ.· ομοίως, σε Αττ.<br /><b class="num">2.</b> [[ποσό]], [[σύνολο]], [[έκταση]], πολὺς [[ἀριθμὸς]] χρόνου, σε Αισχίν.· [[ἀριθμὸς]] ἀργυρίου, [[σύνολο]] των χρημάτων, χρηματικό [[ποσό]], σε Ξεν.<br /><b class="num">3.</b> ως [[σημείο]] τάξης, αξίας, αξιώματος, μετ' [[ἀνδρῶν]] ἀριθμῷ, [[ανάμεσα]] στους ανθρώπους, σε Ομήρ. Οδ.· <i>οὐκ ἔχουσιν ἀριθμόν</i>, δεν τους υπολογίζει [[κανείς]], σε Ευρ.· <i>οὐδ' εἰς ἀριθμὸν ἥκεις λόγων</i>, δεν φτάνει στο [[σημείο]] ώστε να [[μπορώ]] να συζητήσω μαζί της, στον ίδ.<br /><b class="num">4.</b> [[απλός]] [[αριθμός]], [[ποσότητα]] αντίθ. προς [[ποιότητα]], αξία, [[ἀριθμὸς]] λόγων, απλή [[παράταξη]] λέξεων, σε Σοφ.· ομοίως λέγεται για πρόσωπα, οὐκ [[ἀριθμὸς]] [[ἄλλως]], [[σύνολο]] μόνο, σε Ευρ.· ομοίως, [[ἀριθμός]] μόνο, όπως Ορατίου [[nos]] [[numerus]] sumus, σε Αριστοφ.<br /><b class="num">II.</b> [[αρίθμηση]], [[καταμέτρηση]], <i>ἀριθμὸν ποιεῖσθαι τῆς στρατιῆς</i>, κάνω [[επιθεώρηση]] του στρατού, σε Ηρόδ.· [[παρεῖναι]] εἰςτὸν ἀριθμόν, σε Ξεν.<br /><b class="num">III.</b> [[επιστήμη]] των αριθμών, αριθμολογία, αριθμητική, σε Αισχύλ., Πλάτ.

|lstext='''ἀριθμὸς''': [ᾰ], ὁ, (ἴδε * ἄρω) Λατ. numerus, πρῶτον ἐν Ὀδ., [[λέκτο]] δ’ ἀριθμὸν Δ. 451· ἀριθμῷ παῦρα Σιμωνίδ. 47· ἓν ἀριθμῷ Ἡρόδ. 3. 6· ἀριθμὸν ἓξ ὁ αὐξ. 1. 14, πρβλ. 50· ἐς τὸν ἀρ. τρισχίλια ὁ αὐτ. 7. 97· [[πλῆθος]] ἐς ἀριθμόν, τὸ [[πλῆθος]], τὸ ποσὸν ὡς πρὸς τὸν ἀριθμόν, ὁ αὐτ. 7. 60· οὕτω παρ’ Ἀττ., μήκωνος ἐπιπάσας ἄνω κόκκους τὸν ἀριθμὸν [[δώδεκα]] Εὔφρων ἐν Ἀδήλ. 1. 11· δύο τινὲς ἢ [[τρεῖς]] ἑστήκασι πάντων ἔσχατοι εἰς τὸν ἀρ. Μένανδ. ἐν «Ἐπικλήρῳ» 2· ἔλαττον [[μήτε]] ὄγκῳ [[μήτε]] ἀριθμῷ Πλάτ. Θεαίτ. 155Α· οὐτ’ ἀριθμοῖς [[οὔτε]] μεγέθεσιν ἐλάττους ὁ αὐτ. Νόμ. 861Ε· σταθμῷ καὶ ἀριθμῷ· Ξεν. Συμπ. 4. 45· [[μέτρον]] καὶ ἀρ. Πλουτ. Περ. 16, πρβλ. Εὐρ. Τρω. 616· - παροιμ., ὡς μὰν σαφὲς οὐκ ἂν [[εἰδείην]] λέγειν ποντιᾶν ψάφων ἀριθμόν, «κατὰ πολὺ μέντοι ἀκριβῶς οὐκ ἂν [[εἰδείην]], [[ὥστε]] λέγειν τὸν ἀριθμὸν τῶν ψηφίδων τῶν παραθαλασσίων, [[ἤγουν]] τῆς ψάμμου κτλ.» (Σχόλ), Πινδ. Ο. 13. 66, πρβλ. 2. 179· οὐ [[γιγνώσκω]] [[ψήφων]] ἀριθμούς, ἐπὶ ἠλιθίου, Ἔφιππ. ἐν «Πελταστῇ» 1. οὔτ’ ἀριθμὸν οὔτ’ ἔλεγχον… ἔχων Διονύσ. ὁ Κωμ. ἐν «Ὁμωνύμοις» 1. 13. 2) [[διάστημα]], [[ἔκτασις]], ἐπὶ χρόνου ἢ τόπου, ποσόν, πολὺς [[ἀριθμὸς]] χρόνου Αἰσχίν. 7. 36· [[ἀριθμὸς]] τῆς ὁδοῦ Ξεν. Ἀν 2. 2, 6· ἀρ. ἀργυρίου, ποσὸν χρηματικὸν ὁ αὐτ. Κύρ. 8. 2, 15. 3) ἀριθμῷ ἀπολ. ἐπεὰν γὰρ ἀποθάνῃ βασιλεὺς Λακεδαιμονίων, ἐκ πάσης δέει Λακεδαίμονος… ἀριθμῷ τῶν περιοίκων ἀναγκαστοὺς ἐς τὸ [[κῆδος]] ἰέναι, ἀριθμός τις ἐκ τῶν περιοίκων, Ἡρόδ. 6. 58· [[ἀλλά]], δένδρα ἀριθμῷ ὑμέτερα, καὶ τὰ ὑμέτερα δένδρα πόσα [[εἶναι]] κατ’ ἀριθμόν, Θουκ. 2. 72· ἀριθμῷ διδόασι τὰ κρέα Διονύσ. Κωμ. ἐν «Ὁμωνύμοις» 1. 6. 4) ἀριθμός, ὁ [[δεύτερος]] ἀρ. Εὐρ. Ἴων 1014· πολλοὺς ἀριθμοὺς ἄγνυται ναυαγίων Ἑλ. 410· τὸν τέτταρα ἀριθμὸν Λουκ. Ἑρμότ. 35. 5) ἀριθμός, ὡς [[σημεῖον]] τάξεως, ἀξίας, ἀξιώματος, μετ’ ἀνδρῶν ἵζεσθαι ἀριθμῷ, [[λαμβάνω]] θέσιν μεταξὺ τῶν ἀνδρῶν, Ὀδ. Λ. 449· ἐν πολλαῖς Ἀττ. φράσεσιν, εἰς ἀνδρῶν μὲν οὐ τελοῦσιν ἀριθμὸν Εὐρ. Ἀποσπ. 495· εἰς ἀρ. τῶν κακῶν πεφύκαμεν ὁ αὐτ. Ἑκ. 1186· ξενίας τ’ ἀριθμῷ πρῶτος ὤν ἐμῶν φίλων, ἐν τῷ ἀριθμῷ τῶν ἐκ ξενίας φίλων μου πρῶτος ὤν [[αὐτός]], [[αὐτόθι]] 794· δειλοὶ γὰρ ἄνδρες οὐκ ἔχουσιν ἐν μάχῃ ἀριθμόν, δὲν λαμβάνονται ὑπ’ ὄψει, δὲν τοὺς λογαριάζει κανείς, ὁ αὐτ. Ἀποσπ. 523· εἰ δοκεῖ τάδε, οὐδ’ εἰς ἀριθμὸν τῶν ἐμῶν ἥκεις λόγων, δὲν φθάνει οὐδ’ εἰς [[σημεῖον]] τοιοῦτον [[ὥστε]] νὰ [[εἶναι]] δυνατὸν νὰ συζητήσω μετ’ αὐτῆς, ὁ αὐτ. Ἡλ. 1054· οὐδεὶς ἀρ. ἐστί τινος, ὡς τὸ Λατ. nullo esse in numero, Πλούτ. 2. 682F· πρβλ. [[ἀριθμέω]], [[χώρα]] Ι. 3. 6) [[ὡσαύτως]], [[ἁπλοῦς]] ἀριθμός, [[ποσότης]], ἐν ἀντιθέσει πρὸς τὴν ποιότητα ἢ ἀξίαν, ταῦτ’ οὐκ ἀριθμός ἐστιν, ὦ πάτερ, λόγων, ἁπλῆ [[παράταξις]] λέξεων, Σοφ. Ο. Κ. 382· [[οὕτως]] ἐπὶ ἀνθρώπων, ἐγεινάμην τέκνα οὐκ ἀριθμὸν ἄλλως, ἀλλ’ ὑπερτάτους Φρυγῶν δὲν ἐγέννησα [[ἁπλῶς]] μόνον ἀριθμὸν τέκνων, ἀλλ’ ἄνδρας ὑπερτάτους Φρυγῶν, Εὐρ. Τρῳ. 476· [[οὕτως]], [[ἀριθμὸς]] μόνον ὡς τὸ τοῦ Ὁρατίου nos numerus sumus, Ἀριστοφ. Νεφ. 1203· [[ἐνίοτε]] καὶ ἐπὶ ἑνὸς ἀνθρώπου, οὐκ ἀριθμόν, ἀλλ’ ἐτητύμως ἀνδρ’ [[ὄντα]], οὐχὶ [[ἁπλῶς]] μία μονὰς ἀλλὰ…, Εὐρ. [[Ἡρακλ]]. 997. 7) εἴς τινας φράσεις ὡς [[σημεῖον]] τελειότητος ἢ ὁλοκληρίας, οἱ ἀριθμοὶ τοῦ σώματος Πλάτ. Νόμ. 668D· πάντας τοὺς ἀριθμοὺς περιλαβών, Λατ. omnibus numeris absolutus, Ἰσοκρ. 224D· πάντες ἀριθμοὶ τοῦ καθήκοντος, τὸ σύνολον τοῦ καθήκοντος, Μ. Ἀντων. 3. 1. ΙΙ. ἀρίθμισις, τὰ δ’ [[οἴκοι]] μάσσον’ ἀριθμοῦ, ὑπέρτερα ἀριθμήσεως, ἀναρίθμητα, Πινδ. Ν. 2. 35· ἰδίως ἐν φράσεσιν, ἀριθμὸν ποιεῖσθαι τῆς στρατιῆς, τῶν νεῶν, ἀπαρίθμησιν, ἐπιθεώρησιν… Ἡρόδ. 8. 7· ποιεῖν Ξεν. Ἀν. 7. 1, 7, κλ.· παρεῖναι εἰς τὸν ἀριθμὸν [[αὐτόθι]] 11· εἴ τι δυνατὸν ἐς ἀριθμὸν ἐλθεῖν, νὰ ἀριθμηθῇ νὰ ὁρισθῇ δι’ ἀριθμοῦ, Θουκ. 2. 72. ΙΙΙ. ἡ [[ἐπιστήμη]] τῶν ἀριθμῶν, ἀριθμητική, ἀριθμόν, ἔξοχον σοφισμάτων Αἰσχύλ. Πρ. 459, πρβλ. Ἔφιππον ἐν «Πελταστῇ» 1· ἀριθμῶν καὶ μέτρων εὑρήματα Σοφ. Ἀποσπ. 379· ἀρ. καὶ λογισμὸν εὑρεῖν Πλάτ. Φαῖδρ. 274C, πρβλ. Πολ. 522C: παροιμ. [[εἴπερ]] γὰρ ἀριθμὸν [[οἶδα]] Εὐρ. Ἀποσπ. 362. 19. IV. περὶ τοῦ Πυθαγορείου δόγματος ὅτι οἱ ἀριθμοὶ ἦσαν τὰ συστατικὰ στοιχεῖα τοῦ παντός, ἴδε Ἀριστ. Μεταφ. 1. 8, 22 κἑξ., 13. 3, κ. ἀλλ., πρβλ. Γροτίου Πλάτωνα 1. σ. 10. V. [[στίχος]], προφερόμενοι ἀριθμοὺς τῶν ἀρχαίων ποιητῶν [ΙΙ]. Ἐπιγρ. Δελφ. BCH 1894. 80, πρβλ. Διον. Ἁλ. π. Συνθ., [[φέρε]] γὰρ ἐπιχειρήτω τις προφέρεσθαι τοὺς δ’ ἀριθμούς, Ὄλυνθον μὲν καὶ Μεθώνην καὶ Ἀπολλωνίαν - Ἴδε [[ὡσαύτως]] Larfeld Ber. ü. d. Epigr. 1896, σ. 208. Η. Searles.

|mdlsjtxt=(*[[ἄρω]])<br /><b class="num">I.</b> [[number]], Lat. [[numerus]], Od., etc.; ἀριθμόν in [[number]], Hdt., [[attic]]; ἀριθμὸν ἕξ Hdt.; ἐς τὸν ἀρ. τρισχίλια Hdt.; also, ἓν ἀριθμῶι Hdt.; so in [[attic]]<br /><b class="num">2.</b> [[amount]], sum, [[extent]], πολὺς ἀρ. χρόνου Aeschin.; ἀρ. ἀργυρίου a sum of [[money]], Xen.<br /><b class="num">3.</b> as [[mark]] of [[station]], [[worth]], [[rank]], μετ' [[ἀνδρῶν]] ἀριθμῶι [[among]] men, Od.; οὐκ ἔχουσιν ἀριθμόν [[have]] no [[account]] made of them, Eur.; οὐδ' εἰς ἀριθμὸν ἥκεις λόγων you [[come]] not [[into]] my [[account]], Eur.<br /><b class="num">4.</b> [[mere]] [[number]], [[quantity]], opp. to [[quality]], [[worth]], [[ἀριθμὸς]] λόγων a [[mere]] set of words, Soph.; so of men, οὐκ ἀρ. [[ἄλλως]] not a [[mere]] lot, Eur.; so [[ἀριθμός]] [[alone]], like Hor.'s nos [[numerus]] sumus, Ar.<br /><b class="num">II.</b> a numbering, [[counting]], ἀριθμὸν ποιεῖσθαι τῆς στρατιῆς to [[hold]] a [[muster]] of the [[army]], Hdt.; [[παρεῖναι]] εἰς τὸν ἀρ. Xen.<br /><b class="num">III.</b> the [[science]] of numbers, [[numeration]], [[arithmetic]], Aesch., Plat.