στοιχείο: Difference between revisions

{{grml

|mltxt=το / στοιχεῖον ΝΜΑ<br /> <b>1.</b> [[κάθε]] [[φυσική]] [[δύναμη]], όπως [[είναι]] ο [[κεραυνός]], η [[θύελλα]], η [[τρικυμία]], ο [[σεισμός]], που ενεργεί αυτόματα (α. «το [[υγρό]] [[στοιχείο]]» β. «μαίνονται τα στοιχεία της φύσης» γ. «ἀνηλεὲς στοιχεῖον» — ενν. η [[θάλασσα]], Βάβρ.δ. «αἰθὴρ, κόσμου στοιχεῖον [[ἄριστον]]», <b>Ορφ.</b> Ύμν.)<br /> <b>2.</b> (στην αρχαία [[φυσική]] φιλοσ.) καθένα από τα απλούστατα συστατικά μέρη του φυσικού κόσμου τα οποία ονομάζονταν και ριζώματα, καθεμία από τις πρώτες αρχές και αιτίες των όντων (α. «[[αέρας]], γη, [[νερό]], [[φωτιά]], στοιχεία αχάλαστα και [[αρχή]] και [[τέλος]] των πραγμάτων», Παλαμ.<br /> β. «τα [[πρώτα]] οἱονπερεὶ στοιχεῖα, ἐξ ὧν ἡμεῖς τε συγκείμεθα καὶ [[τἆλλα]]», <b>Πλάτ.</b><br /> γ. «στοιχεῖα τοῦ παντός», <b>Πλάτ.</b><br /> δ. «τὰ στοιχεῖα ὕλη τῆς οὐσίας», <b>Αριστοτ.</b>)<br /> <b>3.</b> [[θεμελιώδης]] [[αρχή]] [[κάθε]] επιστήμης (α. «στοιχεία Φιλοσοφίας» β. «στοιχεῖα Γεωμετρίας»)<br /> <b>4.</b> βασική [[αρχή]] ενός πράγματος (α. «απαραίτητο [[στοιχείο]] ευνομούμενης πολιτείας» β. «διδάσκειν ὑμᾱς [[τίνα]] τὰ στοιχεῖα τῆς ἀρχῆς τῶν λογίων τοῦ Θεοῦ», ΚΔ<br /> γ. «στοιχεῖα [[πρῶτα]] και μέγιστα χρηστῆς πολιτείας», Ισοκρ.)<br /> <b>5.</b> (<b>στον πληθ. ως κύριο όν.</b>) [[Στοιχεία]]<br /> [[τίτλος]] του περιώνυμου συγγράμματος του Ευκλείδη<br /> <b>νεοελλ.</b><br /> <b>1.</b> καθένα από τα απλά μέρη ή συστατικά από τα οποία αποτελείται ένα συγκεκριμένο ή αφηρημένο [[σύνολο]], [[τμήμα]] ενός όλου ως οργανική [[μονάδα]] (α. «στοιχεία μηχανής» β. «τα [[ξένα]] στοιχεία που παρεισέφρησαν στην ελληνική [[γλώσσα]]» γ. «δεν υπάρχουν στοιχεία ενοχής»)<br /> <b>2.</b> [[καθετί]] που συντελεί στη [[δημιουργία]] μιας κατάστασης, ενός αποτελέσματος, ή συμβάλλει στην [[επίτευξη]] ενός σκοπού (α. «σημαντικό [[στοιχείο]] προόδου» β. «απαραίτητο [[στοιχείο]] επιτυχίας»)<br /> <b>3.</b> [[πρόσωπο]], [[άτομο]] ως [[παράγοντας]] θετικής ή αρνητικής κοινωνικής ή πολιτικής δράσης (α. «[[στοιχείο]] μαχητικό και επαναστατικό» β. «κακοποιό [[στοιχείο]]» γ. «συντηρητικό [[στοιχείο]]»)<br /> <b>4.</b> [[φυσικό]] ή ευνοϊκό [[περιβάλλον]] για την ύπαρξη, την [[ευδοκίμηση]] ή την ελεύθερη [[δράση]] («[[μέσα]] στη [[βουλή]] βρίσκεται στο [[στοιχείο]] του»)<br /> <b>5.</b> καθένα από τα γράμματα του αλφαβήτου (α. «μικρά ή [[κεφαλαία]] στοιχεία» β. «το [[στοιχείο]] <i>Κ</i>»)<br /> <b>6.</b> [[καθένας]] από τους χρησιμοποιούμενους τυπογραφικούς χαρακτήρες (α. «στοιχεία των 8 στιγμών» β. «[[πλάγια]] στοιχεία»)<br /> <b>7.</b> <b>χημ.</b> [[κάθε]] απλό [[σώμα]] που αποτελείται από όμοια άτομα τα οποία δεν διασπώνται σε άλλα απλούστερα συστατικά με κανένα [[φυσικό]] ή χημικό [[μέσο]], όπως [[είναι]] ο [[σίδηρος]], ο [[χρυσός]], το [[οξυγόνο]] κ.ά. και που [[μαζί]] με άλλα απλά σώματα σχηματίζει χημικές ενώσεις<br /> <b>8.</b> <b>μαθ.</b> α) συστατικό ενός γεωμετρικού σχήματος («τα έξι κύρια στοιχεία ενός τριγώνου [[είναι]] οι πλευρές και οι γωνίες του»)<br /> β) (στη [[θεωρία]] των συνόλων) καθένα από τα αντικείμενα ή τα επινοήματα που αποτελούν το [[σύνολο]] (α. «αντίθετο [[στοιχείο]]» β. «αντίστροφο [[στοιχείο]]» γ. «[[μηδενικό]] [[στοιχείο]]» δ. «μοναδιαίο [[στοιχείο]]»)<br /> <b>9.</b> <b>στρ.</b> α) το μικρότερο οργανικό [[τμήμα]] του στρατεύματος και γενικά καθένα από τα μέρη από τα οποία αποτελείται ένα στρατιωτικό [[τμήμα]], οποιοδήποτε σχηματισμό κι αν έχει<br /> β) το [[πολυβόλο]] με το προσωπικό του ή ένα [[πυροβόλο]] με το βλητοφόρο του όχημα<br /> <b>10.</b> <b>(ηλεκτρ.)</b> [[συσκευή]] που προκαλεί ηλεκτρικό [[ρεύμα]] σε ένα [[κύκλωμα]]<br /> <b>11.</b> <b>(φιλοσ.)</b> (σύμφωνα με τον Χέγκελ) το υλικό [[μέσο]] που περιβάλλει και διαποτίζει μια πραγματική [[οντότητα]] (α. «[[στοιχείο]] της αναπαράστασης» β. «[[στοιχείο]] της καθαρής σκέψης» γ. «[[στοιχείο]] της αυτοσυνείδησης»)<br /> <b>12.</b> <b>φρ.</b> α) «ηλιακό [[στοιχείο]]»<br /> <b>(ηλεκτρ.)</b> [[συσκευή]] που αποτελείται από ένα [[σύνολο]] ημιαγωγών συνδεδεμένων [[έτσι]], ώστε η ηλιακή [[ενέργεια]] να μετατρέπεται άμεσα σε ηλεκτρική [[ενέργεια]]<br /> β) «[[στοιχείο]] 106»<br /> (χημ.-φυσ.) ραδιενεργό υπερουράνιο χημικό [[στοιχείο]] της ομάδας Vlb του περιοδικού συστήματος το οποίο παράγεται μόνο τεχνητά μέσω κατάλληλων πυρηνικών αντιδράσεων<br /> γ) «[[στοιχείο]] 107»<br /> (χημ.-φυσ.) ραδιενεργό υπερουράνιο χημικό [[στοιχείο]] της ομάδας Vllb του περιοδικού συστήματος το οποίο παράγεται μόνο τεχνητά μέσω κατάλληλων πυρηνικών αντιδράσεων<br /> δ) «[[στοιχείο]] 108»<br /> (χημ.-φυσ.) ραδιενεργό υπερουράνιο χημικό [[στοιχείο]] της ομάδας VIII του περιοδικού συστήματος<br /> ε) «[[στοιχείο]] 109»<br /> (χημ.-φυσ.) ραδιενεργό υπερουράνιο χημικό [[στοιχείο]] της ομάδας VIII του περιοδικού συστήματος του οποίου έχει ανακοινωθεί η τεχνητή [[παραγωγή]]<br /> στ) «ηλεκτροχημικό [[στοιχείο]]»<br /> <b>(ηλεκτρ.)</b> i) [[σύνολο]] ή [[συγκρότημα]] δύο ή περισσότερων στοιχείων τα οποία μετατρέπουν τη χημική [[ενέργεια]] [[κατευθείαν]] σε ηλεκτρική [[ενέργεια]], αλλ. [[μπαταρία]] ή [[συστοιχία]] ή [[συσσωρευτής]]<br /> ii) ένα μόνο [[στοιχείο]] το οποίο μετατρέπει χημική [[ενέργεια]] [[κατευθείαν]] σε ηλεκτρική [[ενέργεια]], όπως [[είναι]] η βολταϊκή [[στήλη]], στην οποία συντελούνται χημικές αντιδράσεις που ελευθερώνουν ηλεκτρόνια από τον έναν [[πόλο]] του στοιχείου, την άνοδο, τα οποία οδεύουν [[προς]] τον [[άλλο]] [[πόλο]], την κάθοδο<br /> ζ) «[[στοιχείο]] καυσίμου»<br /> <b>(ηλεκτρ.)</b> [[συσκευή]] με την οποία παράγεται ηλεκτρικό [[ρεύμα]] [[κατευθείαν]] από την [[αντίδραση]] ενός αερίου ή υγρού καυσίμου με [[οξυγόνο]]<br /> η) «[[στοιχείο]] τροχιάς»<br /> <b>αστρον.</b> συνοπτική [[ονομασία]] των παραμέτρων οι οποίες επιτρέπουν τον καθορισμό της τροχιάς ενός ουράνιου σώματος και τη [[θέση]] του [[πάνω]] στην [[τροχιά]] του<br /> <b>μσν.</b><br /> <b>1.</b> στοιχειωμένο [[μνημείο]] για [[φύλαξη]] τόπου («[[ὑποκάτω]] δὲ κίονος τοῦ φόρου ἐτέθη καὶ τὸ [[Παλλάδιον]] στοιχεῖον», Κωδιν.)<br /> <b>2.</b> (<b>[[ιδίως]] στον πληθ.</b>) <i>τὰ στοιχεῖα</i><br /> σκοτεινές δυνάμεις, δαιμόνια και υπερφυσικά όντα, στοιχειά<br /> <b>αρχ.</b><br /> <b>1.</b> ο [[στύλος]], ο [[γνώμονας]] ηλιακού ρολογιού που με την σχηματιζόμενη [[σκιά]] του έδειχνε την ώρα<br /> <b>2.</b> <b>συνεκδ.</b> η [[σκιά]] (α. «στοιχεῖον<br /> ἡ [[σκιά]]», Φιλήμ.<br /> β. «[[ὅταν]] ᾖ δεκάπουν τὸ στοιχεῖον» — όταν η [[σκιά]] [[είναι]] [[δέκα]] ποδών, <b>Αριστοφ.</b>)<br /> <b>3.</b> απλούστατο συστατικό του λόγου, [[στοιχειώδης]] [[ήχος]] της φωνής που θεωρείται ως στοιχειώδες [[μέρος]] της γλώσσας, [[φθόγγος]], σε [[αντιδιαστολή]] [[προς]] το [[γράμμα]] (α. «φωνῆς στοιχεῖα καὶ ἀρχαὶ δοκοῦσιν [[εἶναι]] ταῡτ' ἐξ ὦν σύγκεινται αἱ φωναὶ πρῶτον», <b>Αριστοτ.</b><br /> β. «στοιχεῖόν ἐστι φωνὴ [[ἀδιαίρετος]]», <b>Αριστοτ.</b><br /> γ. «τὰ τῶν γραμμάτων στοιχεῖά τε καὶ συλλαβάς», <b>Πλάτ.</b>)<br /> <b>4.</b> [[μονάδα]]<br /> <b>5.</b> [[σημείο]]<br /> <b>6.</b> [[γραμμή]]<br /> <b>7.</b> [[επιφάνεια]]<br /> <b>8.</b> [[κύκλος]]<br /> <b>9.</b> [[αστερισμός]] του ζωδιακού κύκλου («ἔχων ἐνυφασμένα τὰ [[δώδεκα]] στοιχεῖα», Διογ. Λαέρτ.)<br /> <b>10.</b> [[ουράνιο]] [[σώμα]] και [[κυρίως]] [[πλανήτης]] («οὐρανίων ἄστρων στοιχεῖα», Μαν.)<br /> <b>11.</b> <b>στον πληθ.</b> α) <b>(λογ.)</b> οι πρώτοι συλλογισμοί<br /> β) <b>(ρητ.)</b> κοινοί τόποι<br /> <b>12.</b> <b>φρ.</b> α) «στοιχεῖα τοῦ λόγου ἤ τῆς λέξεως»<br /> <b>γραμμ.</b> τα μέρη του λόγου<br /> β) «κατὰ στοιχεῖον» — [[κατά]] αλφαβητική [[σειρά]] (<b>Ανθ. Παλ.</b>)<br /> γ) «ἀκουόμενα στοιχεῖα» — τα προφερόμενα γράμματα (Απολλ. Δύσκ.).<br /> [<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> <span style="color: red;"><</span> [[στοῖχος]] (για τη σημ. της λ. <b>βλ. λ.</b> [[στείχω]])].

}}