δάκτυλος: Difference between revisions

|Definition=ὁ, poet. pl.<br><span class="bld">A</span> δάκτυλα Theoc.19.3, AP9.365 (Jul. Imp.), also Arist.Phgn.810a22: [[finger]], ἐπὶ δακτύλων συμβάλλεσθαι τοὺς μῆνας to [[reckon]] on the [[finger]]s, Hdt.6.63; ὁ μέγας δάκτυλος the [[thumb]], Id.3.8, Diog.Apoll.6; ὁ μέσος Arist.PA687b18; οἱλιχανοί Hp.Art.37; ὁ [[ἔσχατος]] Id.PA687b17: [[proverb|prov.]], [[ἄκρῳ δακτύλῳ γεύεσθαι]] = [[taste]] with the [[fingertip]] Procop.Gaz.Ep. 31; οὐκ ἄξια ψόφου δακτύλων Clearch.5.<br><span class="bld">2</span> οἱ δάκτυλοι τῶν ποδῶν the [[toe]]s, X.An.4.5.12; and, without [[ποδός]], Batr.45, Ar.Eq.874, Arist. HA494a12; τὸ τῶν δ. μέγεθος ἐναντίως ἔχει ἐπί τε τῶν ποδῶν καὶ τῶν χειρῶν Id.PA690a30; [[ὁ μέσος δάκτυλος]] of a [[monkey]], Id.HA502b3; [[ὁ μείζων δάκτυλος]] = the [[great]] [[toe]], Plu.Pyrrh.3. b. of the [[toe]]s of [[beast]]s, Arist.HA498a34; of birds, Id.PA695a22.<br><span class="bld">II</span> a measure of length, [[finger's breadth]], = about 7/10 of an inch, Hdt.1.60, al.; πώνωμεν, δάκτυλος ἀμέρα Alc.41; δάκτυλος ἀώς AP12.50 (Asclep.): Astron., [[digit]], i.e. twelfth part of the sun's or moon's apparent [[diameter]], Cleom.2.3.<br><span class="bld">III</span> [[metrical]] [[foot]], [[dactyl]], -, Pl.R.400b; ῥυθμὸς κατὰ δάκτυλον Ar.Nu.651; [[δάκτυλος κατ' ἵαμβον]], [[diiambus]], Aristid. Quint.1.17.<br><span class="bld">2</span> δάκτυλοι, οἱ, a [[dance]], Ath.14.629d.<br><span class="bld">IV</span> [[date]], fruit of the [[φοῖνιξ]], Arist.Mete.342a10, Artem.5.89.<br><span class="bld">2</span> kind of [[grape]], Plin.HN14.15, Colum.3.2.1.<br><span class="bld">3</span> = [[ἄγρωστις]], Plin.HN24.182.<br><span class="bld">V</span> [[Δάκτυλοι Ἰδαῖοι]] = [[mythical]] [[wizard]]s and [[craftsman|craftsmen]] in [[Crete]] (or [[Phrygia]], D.S.17.7), attached to the [[cult]] of [[Rhea]] [[Cybele]], Hes.Fr. 176, Pherecyd.47 J., S.Fr.364, Str.8.3.30, D.S.5.64, IG12(9).259.22 (Eretria).<br><span class="bld">2</span> [[δάκτυλοι Ἰδαῖοι]] = [[γλυκυσίδη]], Dsc.3.140.<br><span class="bld">b</span> [[fossil]] found in [[Crete]], Plin.HN37.170.<br><span class="bld">VI</span> [[δάκτυλος θεοῦ]] = the [[hand]] of [[God]], [[LXX]] Ex.8.19, cf. Ev.Luc.11.20. (Orig. [[Δάτκυλος]], cf. Boeot. [[δακκύλιος]] Schwyzer 462B51; δατ- = dn̥t, cf. Skt. adatkas '[[toothless]]'.)

|btext=ου (ὁ) :<br /><b>I.</b> doigt :<br /><b>1</b> doigt de la main ; ὁ [[μέγας]] [[δάκτυλος]] le gros doigt, <i>càd</i> le pouce (<i>d'ord.</i> [[ἀντίχειρ]]);<br /><b>2</b> [[doigt du pied]];<br /><b>3</b> doigt, <i>terme de comparaison pour mesurer, mesure d'environ 2 centimètres, la plus petite mesure de longueur chez les Grecs</i>;<br /><b>II.</b> <i>t. de pros.</i> dactyle [‒◡◡] ; vers dactylique.<br />'''Étymologie:''' R. Δεκ <i>ou</i> Δεχ, v. [[δέκομαι]] et [[δέχομαι]].

|elnltext=δάκτυλος -ου, ὁ, plur. ook δάκτυλα vinger:; ὁ μέγας δ. de duim Hdt. 3.8.1; ἐπὶ δακτύλων συμβάλλεσθαι op zijn vingers uitrekenen Hdt. 6.63.2; NT ook hand:. δ. θεοῦ de hand van God NT Luc. 11.20. teen:. κἀνεχώρησεν... ἄκροισι δακτύλοισι en hij liep op zijn tenen terug Eur. IT 266; οἱ δάκτυλοι τῶν ποδῶν de tenen aan hun voeten Xen. An. 4.5.12. lengtemaat duim (± 2 cm.); overdr.:; δάκτυλος ἀμέρα de dag is nog maar een vingerlengte lang (d.w.z. duurt nog kort) Alc. 346.1; metr. dactylus (lang-kort-kort):. ( ῥυθμός ) κατὰ δάκτυλον dactylische maat Aristoph. Nub. 651.

|elrutext='''δάκτῠλος:''' ὁ<br /><b class="num">1</b> [[палец]] ([[μέγας]] = [[ἀντίχειρ]] Her., Arst.; [[μέσος]] Arst.; σμικρότατος Plat. или [[ἔσχατος]] Arst.; οἱ τῶν ποδῶν δάκτυλοι Xen., Arst.; δάκτυλοι τῶν καμήλων, ὀρνίθων, σαυρῶν Arst.): ἐπ᾽ [[ἄκρων]] τῶν δακτύλων Arst. на цыпочках;<br /><b class="num">2</b> [[дактиль]] (наименьшая мера длины, у греков = 19.3 мм) Her., Arst.;<br /><b class="num">3</b> перен. [[мгновение]], [[миг]] (δ. [[ἀώς]], sc. ἐστι Anth.);<br /><b class="num">4</b> [[финик]] (τῶν δακτύλων πυρῆνες Arst.);<br /><b class="num">5</b> стих. [[дактиль]] (стопа ‒∪∪) Arph.;<br /><b class="num">6</b> стих. [[дактилический размер или стих]] Plat., Plut.;<br /><b class="num">7</b> pl. [[δάκτυλοι Ἰδαῖοι]] Diod. дактили горы Ида, т. е. жрецы Кибелы.

|mltxt=ο και [[δάκτυλο]] και [[δάχτυλο]], το (AM [[δάκτυλος]], ο<br />Μ και [[δάκτυλον]], το)<br />Ι. 1. <b>βιολ.</b> [[κάθε]] ένα από τα τμήματα του σώματος που περιβάλλουν τις φάλαγγες και αποτελούν εξαρτήματα τών πρόσθιων ή οπίσθιων [[άκρων]]<br /><b>2.</b> <b>(μετρ.)</b> ο [[δάκτυλος]]<br />[[μετρική]] [[μονάδα]] από μία μακρά και δύο βραχείες συλλαβές (-υυ)<br /><b>3.</b> [[μονάδα]] μήκους<br /><b>νεοελλ.</b><br />το [[εκατοστόμετρο]]<br />II. <b>αρχ.</b> 0,018 του γαλλικού μέτρου<br />III. 1. το [[χέρι]] («πλακιά λιθαρένια γραμμένα με [[δάχτυλο]] του Θεού»<br />«δακτύλῳ Θεοῦ ἐγγέγραπται ὁ Λόγος»)<br /><b>2.</b> η [[δύναμη]] του Θεού, η θεϊκή [[επέμβαση]] («[[είναι]] [[δάχτυλο]] Θεού», «[[δάκτυλος]] Θεοῦ ἐστι τοῦτο», «ἐν δακτύλῳ Θεού»)<br /><b>3.</b> <b>φρ.</b> α) «το μεγάλο [[δάχτυλο]]», «ὁ [[μέγας]] [[δάκτυλος]]» — ο [[αντίχειρας]]<br />β) «μετράει με τα δάχτυλα», «ἐπί δακτύλων συμβάλλεται» — μετρά, υπολογίζει χρησιμοποιώντας τα δάχτυλα του<br />γ) «ο [[ήλιος]] βγήκε [[τρία]] δάχτυλα», «[[δάκτυλος]] ἀώς» — για τη [[μέτρηση]] της απόστασης του ήλιου από τον ορίζοντα με δάχτυλα<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> μικρό ύψος, [[πάχος]] ή [[πλάτος]] («ένα [[δάχτυλο]] [[κρασί]]»)<br /><b>2.</b> [[είδος]] μαλακόστρακων με επιμήκη [[κόγχη]]<br /><b>3.</b> [[φοίνικας]], [[χουρμαδιά]]<br /><b>4.</b> <b>φρ.</b> α) «[[ξένος]] [[δάκτυλος]]» — [[κρυφή]] [[ενέργεια]] και [[υποκίνηση]] από [[ξένη]] [[δύναμη]]<br />β) «[[θέτω]] τον [[δάκτυλον]] επί τον τύπον τών ήλων» — [[προσπαθώ]] να βεβαιωθώ για [[κάτι]] σχηματίζοντας προσωπική [[αντίληψη]]<br />γ) «τον δείχνουν με το [[δάχτυλο]]» — [[είναι]] δακτυλοδεικτούμενος για τον καλό ή [[κακό]] του χαρακτήρα ή άλλους λόγους<br />δ) «κρύβεται [[πίσω]] απ' το [[δάχτυλο]] του» — προσπαθεί [[μάταια]] να αποκρύψει εσφαλμένες του ενέργειες<br />ε) «[[παίζω]] [[κάτι]] στα δάχτυλα» — [[γνωρίζω]], [[κατέχω]] [[κάτι]] πολύ καλά<br />στ) «μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού ή της μιας χειρός» — [[είναι]] ελάχιστοι<br />ζ) «τον [[καταφέρνω]] ή τον [[μπορώ]] με το μικρό μου [[δάχτυλο]]» — τον [[επηρεάζω]] [[πάρα]] πολύ εύκολα<br /><b>5.</b> <b>παροιμ.</b> α) «όλα τα δάχτυλα δεν [[είναι]] [[ίσια]]» — δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι την [[ίδια]] [[αξία]]<br />β) «όποιο [[δάχτυλο]] κι αν κόψεις πονά» — οι γονείς αγαπάνε [[εξίσου]] όλα τους τα [[παιδιά]]<br />γ) «τα δαχτυλίδια κι αν πέσανε, τα δάχτυλα μείνανε» — για πλούσιους που έχασαν την [[περιουσία]] τους [[αλλά]] όχι την [[αξιοπρέπεια]] και την [[αρχοντιά]] τους<br /><b>αρχ.</b><br />Ι. 1. το 1 / 12 της φαινομένης διαμέτρου του Ήλιου ή της Σελήνης<br /><b>2.</b> ο [[καρπός]] του φοίνικα, ο [[χουρμάς]]<br /><b>3.</b> [[είδος]] σταφυλιού<br /><b>4.</b> [[ονομασία]] του φυτού [[άγρωστις]]<br />II. <b>πληθ.</b><br /><b>1.</b> <i>δάκτυλοι</i>, οι<br />[[είδος]] χορού με απλές κινήσεις<br /><b>2.</b> «Δάκτυλοι Ἰδαῖοι» <br />α) μυθικά πρόσωπα στην [[Κρήτη]], ιερείς της Κυβέλης<br />β) η [[γλυκυσίδη]]·<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Αβέβαιης ετυμολ. Πιθ. η αρχική σημ. της λ. ήταν «[[αιχμή]], [[μύτη]], [[άκρη]]». Η [[σύνδεση]] της λ. [[δάκτυλος]] με λέξεις άλλων ινδοευρ. γλωσσών ([[πρβλ]]. γοτθ. <i>tekan</i> «[[αγγίζω]]», αρχ. νορβ. <i>tăka</i> «[[παίρνω]]», αρχ. άνω γερμ. <i>zinko</i> «[[δόντι]]») δεν [[είναι]] απόλυτα ικανοποιητική. Ο βοιωτ. τ. [[δακκύλιος]], λόγω του -<i>κκ</i>-, το οποίο δεν ερμηνεύεται από -<i>κτ</i>-, οδηγεί πιθ. σε αρχικό τ. <i>δάτκυλος</i>. Τέλος, το νεοελλ. [[δάχτυλο]] προήλθε από μσν. [[δάκτυλον]] <span style="color: red;"><</span> <b>αρχ.</b> <i>δάκτυλα</i>, που [[είναι]] [[ποιητικός]] πληθ. του τ. [[δάκτυλος]].<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[δακτυλήθρα]], [[δακτύλι]](<i>ον</i>), [[δακτυλιαίος]], [[δακτυλίδι]](<i>ον</i>), [[δακτυλικός]], [[δακτυλίς]], [[δακτυλίτις]], [[δακτυλωτός]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[δακτυλεύς]]<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br />[[δακτυλίζω]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[δακτυλισμός]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> (Α' συνθετικό) [[δακτυλοειδής]], [[δακτυλοθεσία]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[δακτυλοδείκτης]], [[δακτυλόδικτος]], [[δακτυλοδόχμη]], [[δακτυλοκαμψόδυνος]], [[δακτυλόπους]], [[δακτυλότριπτος]]<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br />[[δακτυλόδεικτος]]<br /><b>μσν.</b><br />[[δακτυλοσπόνδειος]], [[δακτυλοσφίγγω]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[δακτυλοβάμων]], [[δακτυλεπίτριτοι]], [[δακτυλοεπίτριτοι]], [[δακτυλόγραμμα]], [[δακτυλογράφος]], [[δακτυλοθέτης]], [[δακτυλολογία]], [[δακτυλοσκοπία]], <i>δακτυλοτροχαίος</i>, [[δακτυλοτυπία]], [[δακτυλοφύλακας]]. (Β' συνθετικό) [[ακροδάκτυλο]], [[ακροδάκτυλον]] (νεοελλ. και [[ακροδάχτυλο]]), [[βραχυδάκτυλος]], [[δεκαδάκτυλος]], [[δωδεκαδάκτυλος]], [[εννεαδάκτυλος]], [[εξαδάκτυλος]] (νεοελλ. και <i>εξαδάχτυλος</i>,), [[μακροδάκτυλος]] (νεοελλ. και [[μακροδάχτυλος]]), [[μεσοδάκτυλον]] (νεοελλ. <i>μεσοδάχτυλο</i>), [[μεσοδάκτυλος]], [[οκταδάκτυλος]], [[πενταδάκτυλος]], [[περιττοδάκτυλος]] (Α [[περισσοδάκτυλος]]), [[ροδοδάκτυλος]], [[τετραδάκτυλος]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[αντιδάκτυλος]], [[δεκαδάκτυλος]], [[διδάκτυλος]], [[ἑγδάκτυλος|εγδάκτυλος]], [[ἑκδάκτυλος|εκδάκτυλος]], [[ἑξδάκτυλος|εξδάκτυλος]], [[Ἑρμοδάκτυλον|Ερμοδάκτυλον]], [[ερυθροδάκτυλος]], [[ευδάκτυλος]], [[μεγαδάκτυλος]], [[μονοδάκτυλος]], [[οκτωδάκτυλος]], [[ολοδάκτυλος]], [[οπισθοδάκτυλος]], [[παχυδάκτυλος]], [[πεντεδάκτυλος]], [[πλεονοδάκτυλος]], [[πολυδάκτυλος]], [[σιδηροδάκτυλος]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[αδάκτυλος]], <i>αρτιοδάκτυλος</i>, [[επταδάκτυλος]], [[ζυγοδάκτυλος]], <i>κρινοδάκτυλος</i> (και <i>κρινοδάχτυλο</i> και [[κρινοδάχτυλος]])].

|lsmtext='''δάκτῠλος:''' ὁ, ποιητ. πληθ. <i>δάκτυλα</i>,<br /><b class="num">I. 1.</b> [[δάχτυλο]], Λατ. [[digitus]]· [[ἐπί]] δακτύλων συμβάλλεσθαι, [[υπολογίζω]] με τα δάχτυλα, σε Ηρόδ.· ὁ [[μέγας]] δ., [[αντίχειρας]], στον ίδ.<br /><b class="num">2.</b> οἱ δ. [[τῶν]] ποδῶν, ποδοδάχτυλα, σε Ξεν.· και το [[δάκτυλος]] μόνο του, όπως το Λατ. [[digitus]], [[δάχτυλο]] ποδιού, σε Αριστοφ.<br /><b class="num">II.</b> η μικρότερη ελλ. [[μονάδα]] για τη [[μέτρηση]] του μήκους· [[πλάτος]] ενός δαχτύλου, [[περίπου]] 7/10 μιας ίντσας, ίση με 19,26 χιλιοστά του μέτρου, σε Ηρόδ.<br /><b class="num">III.</b> [[ένας]] [[μετρικός]] [[πόδας]], [[δάκτυλος]], ¯˘˘, σε Πλάτ. (αμφίβ. προέλ., πιθ. από το <i>δείκ-νυμι</i>).