3,276,901
edits
μέταλλον: Difference between revisions
From LSJ
m
no edit summary
m (Text replacement - "(*UTF)(*UCP)(btext.*?)’([a-zA-ZÀ-ÿŒ'œ ]+)" to "$1'$2") |
mNo edit summary |
||
| Line 18: | Line 18: | ||
{{elru | {{elru | ||
|elrutext='''μέταλλον:''' τό<br /><b class="num">1</b> [[шахты]], [[копи]] (ἁλὸς μ. Her.);<br /><b class="num">2</b> pl. [[рудники]] (χρύσεα καὶ ἀργύρεα μέταλλα Her.);<br /><b class="num">3</b> pl. воен. земляные работы, подкопы (πολιορκεῖν διὰ τῶν μετάλλων Polyb.). | |elrutext='''μέταλλον:''' τό<br /><b class="num">1</b> [[шахты]], [[копи]] (ἁλὸς μ. Her.);<br /><b class="num">2</b> pl. [[рудники]] (χρύσεα καὶ ἀργύρεα μέταλλα Her.);<br /><b class="num">3</b> pl. воен. земляные работы, подкопы (πολιορκεῖν διὰ τῶν μετάλλων Polyb.). | ||
}} | |||
{{grml | |||
|mltxt=το (ΑM [[μέταλλον]], Μ και [[μέταλλο]])<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> στερεό [[ορυκτό]] με ιδιάζουσα [[λάμψη]] και [[αντοχή]], [[καλός]] [[αγωγός]] της θερμότητας και του ηλεκτρισμού, το οποίο έχει την [[ιδιότητα]] να σχηματίζει οξείδια, [[ιδίως]] βασικά<br /><b>2.</b> (ως χαρακτηριστικό της φωνής ή του ήχου) [[καθαρός]], με καθαρό τόνο και [[δυνατός]] («έχει [[φωνή]] [[μέταλλο]]»)<br /><b>3.</b> <b>φρ.</b> α) «ευγενή μέταλλα» — ο [[χρυσός]], ο [[λευκόχρυσος]] και ο [[άργυρος]], τών οποίων κύριο χαρακτηριστικό [[είναι]] ότι δεν οξειδώνονται<br />β) «πολύτιμα μέταλλα» — τα μέταλλα που χρησιμοποιούνται για την [[κατασκευή]] κοσμημάτων και νομισμάτων ή για αποθησαυρισμό και έχουν υψηλή ανταλλακτική [[αξία]], [[κυρίως]] ο [[χρυσός]] και ο [[άργυρος]]<br />γ) «αυτοφυή μέταλλα» — κοιτάσματα μετάλλων που απαντούν στη [[φύση]] σε [[σχεδόν]] καθαρή [[μορφή]]<br />δ) «[[εποχή]] του μετάλλου» — η [[περίοδος]] της ιστορίας του ανθρώπου στη Γη από την [[αρχή]] της χρήσης τών μετάλλων [[μέχρι]] [[σήμερα]]<br /><b>μσν.</b><br /><b>1.</b> μεταλλικό μουσικό όργανο<br /><b>2.</b> [[ετήσιος]] [[φόρος]] από [[εκμετάλλευση]] μεταλλείου<br /><b>μσν.-αρχ.</b><br />[[μεταλλείο]], [[ορυχείο]] («χρυσέων καὶ ἀργυρέων μετάλλων», <b>Ηρόδ.</b>)<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> [[λατομείο]] («μαρμάρου [[μέταλλον]]», <b>Στράβ.</b>)<br /><b>2.</b> (σε [[πολιορκία]]) [[υπόνομος]] («ἐτοιμάσας παρασκευὴν ἤρξατο πολιορκεῖν διὰ τῶν μετάλλων», <b>Πολ.</b>)<br /><b>3.</b> <b>μτφ.</b> [[εργασία]] («οὐδ' ἐν τοῖς ἀργυρείοις [ἐστί] μοι [[μέταλλον]]», Αλκίφρ.)<br /><b>4.</b> [[καθετί]] που εξορύσσεται<br /><b>5.</b> <b>φρ.</b> «ἁλὸς [[μέταλλον]]» — [[αλατωρυχείο]] (<b>Ηρόδ.</b>).<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Αβέβαιης ετυμολ. Έχει υποστηριχθεί η [[άποψη]], που θεωρείται και η πιθανότερη, ότι η λ. [[μέταλλον]] [[είναι]] υποχωρητικό παράγωγο του ρήματος <i>μεταλλῶ</i> (πιθ. από τη [[φράση]] <i>μετ</i>' <i>ἄλλα</i> «[[προς]] [[αναζήτηση]] άλλων πραγμάτων»). Κατ' άλλους το ρ. <i>μεταλλῶ</i> [[καθώς]] και η λ. [[μέταλλο]] [[είναι]] δάνειοι τεχνικοί όροι (πιθ. πελασγικοί) που χρησιμοποιήθηκαν από τους επικούς ποιητές. Τη λ. [[μέταλλο]] δανείστηκε η λατ. ([[πρβλ]]. λατ. <i>metallum</i>) από αυτήν η λ. πέρασε και στις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες ([[πρβλ]]. αγγλ. <i>metal</i>, γαλλ. <i>metal</i>, ιταλ. <i>metallo</i>). Ο μσν. τ. [[μέταλλο]] «μεταλλικό μουσικό όργανο» [[είναι]] αντιδάνεια λ. (<span style="color: red;"><</span> ιταλ. <i>metallo</i> <span style="color: red;"><</span> λατ. <i>metallum</i> <span style="color: red;"><</span> [[μέταλλον]]). Τέλος, η λ. [[μέταλλο]] εμφανίζεται ως α' συνθετικό σε μια [[σειρά]] ξένων επιστημονικών όρων που έχουν εισαχθεί στην ελλ. ως αντιδάνειοι: <i>μεταλλο</i>-[[χημεία]] ([[πρβλ]]. γαλλ. <i>metallo</i>-<i>chimie</i>), [[μεταλλοχρωμία]] ([[πρβλ]]. γαλλ. <i>metallo</i>-<i>chromie</i>) κ.ά.<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[μεταλλείο]], [[μεταλλεύω]], [[μεταλλικός]], [[μεταλλίτης]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[μεταλλεύς]]<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br />[[μεταλλίζω]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[μετάλλινος]], [[μετάλλιο]], [[μεταλλώδης]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> (Α' συνθετικό) [[μεταλλουργός]], [[μεταλλωρύχος]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[μεταλλάρχης]], [[μεταλλόχρυσος]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[μεταλλαγωγός]], [[μεταλλοβιομηχανία]], [[μεταλλογένεια]], [[μεταλλογένεση]], [[μεταλλογνωσία]], [[μεταλλογράφος]], [[μεταλλοειδής]], [[μεταλλοθεραπεία]], [[μεταλλοκαρβονύλιο]], [[μεταλλοκετύλιο]], [[μεταλλόκραμα]], [[μεταλλομάστευση]], [[μεταλλομιγής]], [[μεταλλοξείδιο]], [[μεταλλόπλυση]], [[μεταλλοποίηση]], [[μεταλλοποιός]], [[μεταλλοργανικός]], [[μεταλλοπρίονο]], [[μεταλλοσκοπία]], [[μεταλλοτεχνία]], [[μεταλλούχος]], [[μεταλλοφάνεια]], [[μεταλλοφανής]], [[μεταλλοφοβία]], [[μεταλλοφόρος]], [[μεταλλοχημεία]], [[μεταλλόχρωμος]]]. | |||
}} | }} | ||
{{ls | {{ls | ||
| Line 32: | Line 35: | ||
}} | }} | ||
{{FriskDe | {{FriskDe | ||
|ftr='''μέταλλον''': {métallon}<br />'''Grammar''': n.<br />'''Meaning''': [[Mine]], [[Grube]], [[Bergwerk]] (Hdt., Th., X., att. Inschr. usw.), sp. auch [[Mineral]], [[Metall]] (Nonn., ''AP'' u.a.; aus [[μεταλλεύω]] rückgebildet).<br />'''Composita''': Als Vorderglied in [[μεταλλουργός]] [[Bergwerksarbeiter]] mit -έω, -εῖον (D.S., Dsk.).<br />'''Derivative''': Ableitungen. 1. μεταλλεῖα n. pl. [[Mineralien]], [[Metalle]] (Pl. ''Lg''. 678 d), wohl Substantivierung von *μεταλλεῖος [[zum Bergwerk gehörig]]. 2. [[μεταλλικός]] [[zu Minen gehörig]] (D., Arist. usw.). 3. [[μεταλλεύς]] m. [[Bergmann]] (Lys., Pl. ''Lg''., att. Inschr. u. a.; Boßhardt 60f.); davon, oder von [[μέταλλον]], 4. [[μεταλλεύω]] [[Bergmann sein]], [[im Bergbau tätig sein]], [[aus Gruben heraufholen]] (Pl., LXX, Arist. usw.) mit [[μεταλλεία]] (Pl., Str. usw.), -ευσις (Ph. ''Bel''.) [[Bergbau]], -ευτής = [[μεταλλεύς]] (Str. u.a.; Fraenkel Nom. ag. 2, 63 f.), -ευτικός [[zum Bergbau gehörig]] (Pl. ''Lg''., Arist., Pap.). 5. [[μεταλλίζομαι]] [[zu Minenarbeit verurteilt werden]] (''Cod''. ''Just''.). 6. [[μεταλλῖτις]] | |ftr='''μέταλλον''': {métallon}<br />'''Grammar''': n.<br />'''Meaning''': [[Mine]], [[Grube]], [[Bergwerk]] (Hdt., Th., X., att. Inschr. usw.), sp. auch [[Mineral]], [[Metall]] (Nonn., ''AP'' u.a.; aus [[μεταλλεύω]] rückgebildet).<br />'''Composita''': Als Vorderglied in [[μεταλλουργός]] [[Bergwerksarbeiter]] mit -έω, -εῖον (D.S., Dsk.).<br />'''Derivative''': Ableitungen. 1. μεταλλεῖα n. pl. [[Mineralien]], [[Metalle]] (Pl. ''Lg''. 678 d), wohl Substantivierung von *μεταλλεῖος [[zum Bergwerk gehörig]]. 2. [[μεταλλικός]] [[zu Minen gehörig]] (D., Arist. usw.). 3. [[μεταλλεύς]] m. [[Bergmann]] (Lys., Pl. ''Lg''., att. Inschr. u. a.; Boßhardt 60f.); davon, oder von [[μέταλλον]], 4. [[μεταλλεύω]] [[Bergmann sein]], [[im Bergbau tätig sein]], [[aus Gruben heraufholen]] (Pl., LXX, Arist. usw.) mit [[μεταλλεία]] (Pl., Str. usw.), -ευσις (Ph. ''Bel''.) [[Bergbau]], -ευτής = [[μεταλλεύς]] (Str. u.a.; Fraenkel Nom. ag. 2, 63 f.), -ευτικός [[zum Bergbau gehörig]] (Pl. ''Lg''., Arist., Pap.). 5. [[μεταλλίζομαι]] [[zu Minenarbeit verurteilt werden]] (''Cod''. ''Just''.). 6. [[μεταλλῖτις]]· γῆ [[τις]] H. (Redard 108). — Für sich steht [[μεταλλάω]] [[erforschen]], [[sich erkundigen]], [[ausfragen]] (ep. poet. seit Il., sp. Prosa), vgl. unten.<br />'''Etymology''': Technischer Ausdruck des Bergbaus und schon als solcher der Entlehnung stark verdächtig. Der Versuch, [[μέταλλον]] aus [[μεταλλάω]] als Rückbildung zu erklären (Eichhorn, De graecae linguae nominibus deriv. retrogr. conformatis. Diss. Göttingen 1912, S. 47 f.; ablehnend Kretschmer Glotta 6, 299, aber zustimmend ders. Glotta 32, 1 A. 1), hilft nicht weiter, da für das Verb keine überzeugende Etymologie gefunden ist; die Zurückführung auf μετ’ ἄλλα, eig. "nach anderen (Dingen forschen)", z.B. Buttmann Lexilogus 1, 139 f. (mit Eust.), Kretschmer Glotta 32, 1 A. 1, ist kaum überzeugend. Weit näher liegt, in dem denominativen [[μεταλλάω]] einen urspr. Fachausdruck zu sehen, der von ep. Dichtern in übertragener Bedeutung verwendet wurde, aber sonst außer Gebrauch kaum. — Für fremde Herkunft u. a. Debrunner Eberts Reallex. 4: 2,525, Krahe Die Antike 15, 181, Kretschmer Glotta 31, 13, v. Windekens Sprache 4, 135ff. (pelasgisch, mit Georgiev). Vergebliche idg. u. sem. Erklärungsversuche sind bei Bq gebucht. — Lat. LW ''metallum'' [[Bergwerk]], [[Metall]], woraus nhd. ''Metall'' usw.; über weitere Ableger in westlichen und östlichen Sprachen Maidhof Glotta 10, 14 f.<br />'''Page''' 2,216-217 | ||
}} | }} | ||
{{mantoulidis | {{mantoulidis | ||
|mantxt=(=[[μεταλλεῖο]], [[λατομεῖο]]). Ἀπό τό μετ' ἄλλα (=σ' ἀναζήτηση ἄλλων πραγμάτων). Ἴσως νά συγγενεύει μέ τό [[ματεύω]] (=[[ζητῶ]]) καί [[τότε]] ἡ λέξη [[μέταλλον]] σημαίνει (=[[τόπος]] γιά ἀναζήτηση, γιά [[ἔρευνα]]). Ὑπάρχει καί τό ὁμηρ. [[μεταλλάω]] (=[[ἐρευνῶ]]).<br><b>Παράγωγα:</b> [[μεταλλεύω]] (=σκάβω μεταλλεῖα), [[μεταλλεία]] (=ἡ ἐκμετάλλευση μεταλλείου), [[μεταλλεῖον]], [[μεταλλεύς]], [[μετάλλευσις]], ἐκμετάλλευσις, [[μεταλλευτής]], [[μεταλλευτικός]], [[μεταλλευτός]], [[μεταλλευτήρ]]. | |mantxt=(=[[μεταλλεῖο]], [[λατομεῖο]]). Ἀπό τό μετ' ἄλλα (=σ' ἀναζήτηση ἄλλων πραγμάτων). Ἴσως νά συγγενεύει μέ τό [[ματεύω]] (=[[ζητῶ]]) καί [[τότε]] ἡ λέξη [[μέταλλον]] σημαίνει (=[[τόπος]] γιά ἀναζήτηση, γιά [[ἔρευνα]]). Ὑπάρχει καί τό ὁμηρ. [[μεταλλάω]] (=[[ἐρευνῶ]]).<br><b>Παράγωγα:</b> [[μεταλλεύω]] (=σκάβω μεταλλεῖα), [[μεταλλεία]] (=ἡ ἐκμετάλλευση μεταλλείου), [[μεταλλεῖον]], [[μεταλλεύς]], [[μετάλλευσις]], ἐκμετάλλευσις, [[μεταλλευτής]], [[μεταλλευτικός]], [[μεταλλευτός]], [[μεταλλευτήρ]]. | ||
}} | }} | ||
