πέντε: Difference between revisions

|etymtx=Grammatical information: numer.<br />Meaning: [[five]].<br />Other forms: Aeol. [[πέμπε]], Pamph. <b class="b3">πέ(ν)δε</b>.<br />Compounds: As 1. member beside <b class="b3">πεντε-</b>, <b class="b3">πεμπε-</b> mostly <b class="b3">πεντα-</b> (Il.; after <b class="b3">ἑπτα-</b>, <b class="b3">δεκα-</b>, <b class="b3">τετρα-</b> etc.); on <b class="b3">πεντή-κοντα</b> s. bel.<br />Derivatives: From it the ordinal [[πέμπτος]], Arc. [[πέμποτος]] (after [[δέκοτος]]), Gortyn. [[πέντος]], with [[πεμπταῖος]] [[belonging to the fifth (day)]], [[happening on the fifth (day)]] (ξ 257); the adv. [[πεντάκις]] (Pi.) beside [[πενπάκι]] (Sparta; Kretschmer Glotta 3, 305), [[πεμπτάκις]] (D.S.); the collective [[πεμπάς]] f. [[quintet]] (Pl., X.) beside [[πεμπτάς]] (? Pl. Phd. 104a), [[πεντάς]] (Arist.) with <b class="b3">πεντάδ-ιον</b> n. [[quintet]] (pap. II-IIIp), <b class="b3">πεμπαδ-ικός</b> [[fivefold]] (Dam.). Adv. <b class="b3">πέντα-χα</b> (Μ 87), <b class="b3">-χοῦ</b>, <b class="b3">-χῃ̃</b>, <b class="b3">-χῶς</b>; adj. [[πενταξός]] [[fivefold]] (Arist.; [[διξός]]); subst. <b class="b3">πεντάχα ἡ χείρ</b> H. (cf. NGr. Lac. [[πεντόχτη]] [[hand]], <b class="b3">Κουκσυλές Ἀρχ</b>. 27, 61 ff.). Denom. verb, prob. from [[πεμπάς]] (Schwyzer 734 w. n 4): [[πεμπάζομαι]], <b class="b3">-ω</b> [[to count (by the five]], [[with the five fingers)]] (δ 412, A.), <b class="b3">ἀνα-</b> πέντε [[count over]], [[to calculate]], [[to think over]] (Pl., Plu.) with <b class="b3">πεμ-παστάς</b> m. (Dor.) [[the counting one]] (A. in lyr.; Fraenkel Nom. ag. 2, 33 ff.). -- From [[πεντήκοντα]]: <b class="b3">πεντηκοσ-τύς</b> f. [[body of fifty]], part of a Spart. [[λόχος]] (Th., X.) with [[πεντηκοστήρ]], sec. <b class="b3">-κοντήρ</b> m. <b class="b2">commander of a πεντηκοστύς</b> (Cos, Th., X., Att. inscr.; Schwyzer 597 a. 531, Fraenkel Nom. ag. 1, 201, Benveniste Noms d'ag. 74).<br />Origin: IE [Indo-European] [409] <b class="b2">*penkʷe</b> [[five]]<br />Etymology: Non-Aeol. [[πέντε]], from where Pamph. <b class="b3">πέ(ν)δε</b> with weakening of the voiceless cons. after the (disappearing) nasal, Aeol. [[πέμπε]] and the other words for [[five]], e.g. Skt. <b class="b2">páñca</b>, Lat. [[quīnque]], Lith. <b class="b2">penkì</b>, Goth. [[fimf]], go all back on IE <b class="b2">*pénkʷe</b>. Beside it [[πέμπτος]] (second. [[πέντος]]; phonetic. or after [[πέντε]]) like Lat. [[quīntus]], Lith. <b class="b2">peñktas</b>, Goth. [[fimfta]] from <b class="b2">*penkʷtos</b>. Both in [[πέμπτος]] and in [[πεμπάς]], <b class="b3">-άζομαι</b> the [[π]] befor [[τ]] and [[α]] continues directly the labio-velar. The lengthening in <b class="b3">πεντή-κοντα</b> (PGr. [[η]]) appears not only in Skt. <b class="b2">pañcā-śát-</b> f., but also in Arm. [[yi-sun]] ([[i]] from IE [[ē]]); parallel with it Lat. [[quinquā-gintā]] (after [[quadrā-gintā]]?). -- Further on the Greek forms in Schwyzer 590, 592, 596, 598 and Sommer Zum Zahlwort 15 a. 19f.; on the other languages WP. 2, 25f., Pok. 808, W.-Hofmann s. [[quīnque]], Mayrhofer s. <b class="b2">páñca</b> etc.; all w. rich lit.

|ftr='''πέντε''': {pénte}<br />'''Forms''': äol. [[πέμπε]], pamph. πέ(ν)δε<br />'''Meaning''': [[fünf]].<br />'''Composita''': Als Vorderglied neben πεντε-, πεμπε- meist πεντα- (seit Il.; nach ἑπτα-, δεκα-, [[τετρα-]]usw.); zu [[πεντήκοντα]] s.u.<br />'''Derivative''': Davon das Ordinale [[πέμπτος]], ark. [[πέμποτος]] (nach [[δέκοτος]]), gortyn. πέντος, mit [[πεμπταῖος]] ‘zum fünften (Tag) gehörig, am fünften (Tag) eintreffend' (seit ξ 257); das Zahladv. [[πεντάκις]] (Pi. usw.) neben πενπάκι (Sparta; Kretschmer Glotta 3, 305), [[πεμπτάκις]] (D.S.); das Kollektivum [[πεμπάς]] f. [[Fünfzahl]] (Pl., X. u.a.) neben [[πεμπτάς]] (? Pl. ''Phd''. 104a), [[πεντάς]] (Arist.) mit [[πεντάδιον]] n. [[Fünfzahl]] (Pap. II-III^p), [[πεμπαδικός]] [[fünffältig]] (Dam.). Adv. [[πένταχα]] (Μ 87), -χοῦ, -χῇ, -χῶς; Adj. [[πενταξός]] [[fünffältig]] (Arist.; [[διξός]] usw.); Subst. [[πεντάχα]]· ἡ [[χείρ]] H. (vgl. ngr. lak. πεντόχτη [[Hand]], Κουκσυλές Ἀρχ. 27, 61 ff.). Denom. Verb, wohl von [[πεμπάς]] (Schwyzer 734 m. A 4): πεμπάζομαι, -ω ‘(in Fünfzahl. an den fünf Fingern) zählen’ (δ 412, A. u.a.), ἀνα- ~ [[überschlagen]], [[berechnen]], [[überdenken]] (Pl., Plu., u.a.) mit πεμπαστάς m. (dor.) [[der Zählende]] (A. in lyr.; Fraenkel Nom. ag. 2, 33 ff.). — Von [[πεντήκοντα]]: [[πεντηκοστύς]] f. [[Fünfzigschaft]], Teil eines spart. [[λόχος]] (Th., X.) mit [[πεντηκοστήρ]], sek. -κοντήρ m. [[Befehlshaber einer [[πεντηκοστύς]] (Kos, Th., X., att. Inschr.; Schwyzer 597 u. 531, Fraenkel Nom. ag. 1, 201, Benveniste Noms d'ag. 74).<br />'''Etymology''': Nicht-äol. [[πέντε]], woraus pamph. πέ(ν)δε mit Erweichung der Tenuis hinter dem (schwindenden) Nasal, äol. [[πέμπε]] und die übrigen Wörter für [[fünf]], z.B. aind. ''páñca'', lat. ''quīnque'', lit. ''penkì'', got. ''fimf'', gehen alle auf idg. *''pénqʷe'' zurück. Daneben [[πέμπτος]] (sekund. πέντος; lautgesetzlich oder nach [[πέντε]]) wie lat. ''quīntus'', lit. ''peñktas'', got. ''fimfta'' aus *''penqʷtos''. Sowohl in [[πέμπτος]] wie in [[πεμπάς]], -άζομαι vertritt π vor τ und α lautgerecht den Labiovelar. Die Dehnung in [[πεντήκοντα]] (urgr. η) erscheint nicht nur in aind. ''pañcā''-''śát''- f., sondern auch in arm. ''yi''-''sun'' (''i'' aus idg. ''ē''); parallel damit lat. ''quinquā''-''gintā'' (nach ''quadrā''-''gintā''?). — Weiteres zu den griech. Formen bei Schwyzer 590, 592, 596, 598 und Sommer Zum Zahlwort 15 u. 19f.; zu den anderen Sprachen WP. 2, 25f., Pok. 808, W.-Hofmann s. ''quīnque'', Mayrhofer s. ''páñca'' usw.; überall m. reicher Lit.<br />'''Page''' 2,506-507