κύριος: Difference between revisions

|Definition=[ῡ], κυρία, κύριον, also κύριος, κύριον A.''Supp.''732, E.''Heracl.''143, Arist.''Pol.'' 1306b20:—Thess. [[κῦρρος]] ''IG''9(2).517.20 (Larissa, iii B.C.): ([[κῦρος]]) (not in Hom.):<br><span class="bld">I</span> of persons, [[having]] [[power]] or [[authority]] [[over]], c. gen., Ζεὺς ὁ πάντων κ. Pi.''I.''5(4).53, cf. ''P.''2.58; ἐμῶν τε καὶ σῶν κ. πιστωμάτων [[Aeschylus|A.]]''[[Agamemnon|Ag.]]''878; <b class="b3">πρὶν ἄν σε κ. στήσω τέκνων</b> put thee [[in possession of]]... [[Sophocles|S.]]''[[Oedipus Coloneus|OC]]''1041; κύριοι πολιτείας Antipho 3.1.1; κ. καταλύσεως Th.4.20; εἰρήνης καὶ πολέμου X.''HG''2.2.18; κυριώτατοι τοῦ ἱεροῦ Th.5.53 (but <b class="b3">ὁ κυριώτατος θεὸς τοῦ ἱεροῦ</b>, of the god to whom a temple is dedicated, ''OGI''90.39 (Rosetta, ii B.C.)); τῶν αὑτοὺ κ. [[Plato|Pl.]]''[[Leges|Lg.]]''929d, cf. Isoc. 19.34, etc.; <b class="b3">θανάτου κ. τινός</b> [[with power of]] life and death over, Pl. ''Criti.''120d; κ. περί τινος Arist.''Pol.''1286a24.<br><span class="bld">2</span> <b class="b3">κύριός εἰμι</b> c. inf., I [[have]] [[authority]] to do, am [[entitle]]d to do, [[Aeschylus|A.]]''[[Agamemnon|Ag.]]''104 (lyr.); <b class="b3">οὗτος κ. ὁρκωμοτεῖν</b> (prob. for κυριῶν) [[Euripides|E.]]''[[Supplices|Supp.]]''1189; κ. ἀπολέσαι, σῶσαι δ' ἄκυροι And.4.9, cf. Th.5.63, 8.5; <b class="b3">κυριώτεροι δοῦναι</b> [[better]] [[able]] to [[give]], Id.4.18; οὐ… κ. οὔτε ἀνελέσθαι πόλεμον οὔτε καταλῦσαι X.''An.''5.7.27; δοῦλοι κ. μαστιγοῦν τοὺς ἐλευθέρους Ephor.29 J.; αἱ ἀρχαὶ κ. κρίνειν Arist. ''Pol.''1287b16; also <b class="b3">κ. τοῦ μὴ μεθυσθῆναι</b> [[having power]] not to... Id.''EN''1113b32: c. acc. et inf., κ. εἶναι ἢ τοίαν εἶναι [πόλιν] ἢ τοίαν [[Plato|Pl.]]''[[Republic|R.]]'' 429b.<br><span class="bld">3</span> followed by a dependent clause, κ. γενέσθαι, ὅντινα δεῖ καταστήσασθαι Is.6.4.<br><span class="bld">4</span> c. part., πριαμένους τι ἢ πωλοῦντας κυρίους εἶναι Th.5.34; κ. ἦν πράσσων ταῦτα Id.8.51, cf. Plb.6.37.8, 18.37.10; κύριοι ἐόντω συλέοντες ''Schwyzer'' 337.13 (Delph.).<br><span class="bld">5</span> abs., [[having authority]], [[supreme]], <b class="b3">τί τῶνδε κυριωτέρους μένεις</b>; A.''Supp.''965; κυριώτερος σέθεν E.''Ba.''505; <b class="b3">ὁ πατὴρ μέχρι τούτου κ. [ἐστι]</b> Arist.''Rh.''1402a1; <b class="b3">τὸ κ.</b> the [[sovereign power]] in a [[state]], Id.''Pol.''1281a11, cf. [[Plato|Pl.]]''[[Republic|R.]]'' 565a, etc.; <b class="b3">τὰ κ.</b> the [[supreme authorities]], D.19.259, Arist.''Rh.''1365b27; τὰ τῆσδε τῆς γῆς κ. [[Sophocles|S.]]''[[Oedipus Coloneus|OC]]''915; at Athens, <b class="b3">κ. ἐκκλησία</b> a [[sovereign]] or [[principal]] assembly, [[Aristophanes|Ar.]]''[[Acharnians|Ach.]]''19, Arist.''Ath.''43.4, ''IG''12.42.22, al., 22.493.8, etc.; <b class="b3">ἀγορὰ κ.</b> ib.1298.7.<br><span class="bld">II</span> of things, <b class="b3">ὁ τῆς ὥρας τῆς καταρχῆς κ. [ἀστήρ]</b> Serapio in ''Cat.Cod.Astr.''1.99: but usually abs., [[authoritative]], [[decisive]], δίκαι E.''Heracl.''l.c., And.1.88, Pl.''Cri.''50b; <b class="b3">μῦθος κυριώτερος</b> of more [[authority]], E.''IA''318 (troch.); <b class="b3">κυριωτάτη τῶν ἐπιστημῶν [ἡ πολιτική]</b> Arist.''Pol.''1282b15; αἱ κυριώτεραι ἀρχαί Id.''Cael.''285a26, cf. ''Metaph.''997a12; [ἡ φρόνησις] τῆς σοφίας κυριωτέρα Id.''EN''1143b34; <b class="b3">κυριωτέρα ἡ καθόλου [ἀπόδειξις]</b> Id.''APo.''86a23; τάραχος ὁ κυριώτατος Epicur.''Ep.''1p.30U.; of [[sovereign]] remedies, κυριωτάτη τῶν καθάρσεων Pl.''Sph.''230d; κυριωτάτη κένωσις Gal.1.299; [[important]], [[principal]], <b class="b3">κ. δόξαι</b>, of certain doctrines of Epicurus, Phld.''Ir.''p.86 W.; τὰ κυριώτατα μέρη τῆς φύσεως Epicur.''Sent.''9; κυριώτερα μέρη τοῦ σώματος Philostr.''Gym.''50; <b class="b3">τὰ κυριώτατα</b> the [[principal]] organs, Gal.1.385 (but, the [[most important matters]], Epicur.''Sent.''16); τὸ κυριώτατον τῆς Ἐφέσου Philostr.''VS''1.22.4: Gramm., <b class="b3">κ. τόνος</b> [[principal]] accent, D.T.''Supp.'' 674.32.<br><span class="bld">2</span> opp. [[ἄκυρος]], [[valid]], [[νόμος]], [[δόγματα]], D.24.1, [[Plato|Pl.]]''[[Leges|Lg.]]'' 926d; <b class="b3">κ. ποιεῖν [τὴν γνῶσιν]</b>, opp. <b class="b3">ἄκυρον π.</b>, D.21.92, cf. 39.15; τὰς συνθήκας κυρίας ποιεῖν Lys.18.15; ἡ συγγραφὴ ἥδε κ. ἔστω ''PEleph.'' 1.14 (iv B.C.); <b class="b3">ἔστω τὰ κριθέντα κ.</b> Lexap.D.21.94; so τὰς τῶν ἄλλων δόξας κ. ποιεῖν [[Plato|Pl.]]''[[Theaetetus|Tht.]]''179b.<br><span class="bld">3</span> of times, etc., [[ordained]], [[appointed]], ἡ κυρίη ἡμέρη [[Herodotus|Hdt.]]5.50, cf. 93 (pl.); ἡ κ. τῶν ἡμερέων Id.1.48, 6.129; κ. ἐν ἡμέρᾳ A.''Supp.''732; τόδε κ. ἦμαρ [[Euripides|E.]]''[[Alcestis|Alc.]]''105 (lyr.), etc.; <b class="b3">κ. μήν</b>, of a woman with child, i.e. the ninth month, Pi.''O.''6.32; <b class="b3">ὅταν τὸ κ. μόλῃ φάος</b> (prob.) the [[appointed]] time, [[Aeschylus|A.]]''[[Agamemnon|Ag.]]''766 (lyr.); κ. μένει τέλος Id.''Eu.''544 (lyr.); <b class="b3">ἡ κ. [ἡμέρα]</b> D.21.84, cf. Test.ib.93; but <b class="b3">αἱ κ. [ἡμεραι]</b>, = [[κριτικαί]], Hp.''Aff.''9.<br><span class="bld">4</span> [[legitimate]], [[lawful]], ὕπνος πόνος τε, κ. ξυνωμόται A.''Eu.''127, cf. 327; <b class="b3">κύρι' ἔχοντες</b> having [[lawful power]], ib. 960 (lyr.).<br><span class="bld">5</span> <b class="b3">ἡ κ. ἀρετή</b> goodness [[proper]], [[real]] goodness, [[Aristotle|Arist.]]''[[Nicomachean Ethics|EN]]'' 1144b4; [φλοιὸς] ὁ κ. [[Theophrastus|Thphr.]] ''[[Historia Plantarum|HP]]'' 4.15.1; Rhet. and Gramm., <b class="b3">κ. ὄνομα</b> the [[real]] or [[actual]], hence [[current]], [[ordinary]], name of a thing, opp. [[μεταφορά]], [[γλῶττα]], Arist.''Rh.''1404b6, 1410b12, ''Po.''1457b3, cf. [[Dionysius of Halicarnassus|D.H.]]''[[De Compositione Verborum|Comp.]]''21, D.L.10.13, etc.; <b class="b3">σπάνει κυρίου ὀνόματος</b> for lack of a [[current]] term, [[Dionysius of Halicarnassus|D.H.]]''[[De Compositione Verborum|Comp.]]''24; <b class="b3">κυριώτατα ὀνόματα</b> [[most ordinary]] terms, ib.3 (hence also <b class="b3">κ. ὄνομα</b> [[proper]], [[personal]] name, Plb.6.46.10, A.D.''Pron.'' 10.11, al., Hdn.7.5.8; [[ὄνομα]] alone in this sense, Diog.Bab.Stoic.3.213); <b class="b3">κ. [λέξεις]</b> Phld.''Rh.''1.181 S.; <b class="b3">κατὰ τὸν κ. τρόπον</b>, opp. [[καταχρωμένη]], ib.1.59 S.<br><span class="bld">III</span> Adv. [[κυρίως]], v. sub voc.<br><span class="bld">B</span> Subst. κύριος, ὁ, [[lord]], [[master]], τοῖσι κ. δωμάτων A.''Ch.''658, cf. 689, [[Sophocles|S.]]''[[Ajax|Aj.]]''734, etc.; <b class="b3">ὁ κ.</b> alone, [[head]] of a family, [[master]] of a house (cf. Sch.[[Aristophanes|Ar.]]''[[The Knights|Eq.]]''965), Antipho 2.4.7, Ar.''Pl.''6, Arist.''Pol.''1269b10; τοὺς κ. τῶν οἰκιῶν ''PTeb.''5.147 (ii B.C.); also, [[guardian]] of a woman, Is.6.32, ''PGrenf.''2.15 i 13 (ii B.C.), etc.: generally, [[guardian]], [[trustee]], Is. 2.10, D.43.15, 46.19, Men.''Epit.''89, etc.<br><span class="bld">b</span> later [[κύριε]], as a form of respectful address, [[sir]], Ev.Jo.12.21, 20.15, ''Act.Ap.''16.30 (pl.), ''PFay.'' 106.15 (ii A.D.), etc.<br><span class="bld">2</span> fem. [[κυρία]], ἡ, [[mistress]], [[lady of the house]], Philem.223, [[LXX]] ''Is.''24.2, etc.; κ. τῆς οἰκίας Men.403: in voc., [[madam]], D.C.48.44; applied to women from fourteen years upwards, Epict. ''Ench.''40. (In later Gr. freq. written κύρα, ''PGrenf.''1.61.4 (vi A.D.), etc.)<br><span class="bld">b</span> [[epithet]] of [[Ἶσις]], ''OGI''180 (Egypt, i B.C.), etc.<br><span class="bld">3</span> of gods, especially in the East, Σεκνεβτῦνις ὁ κ. θεός ''PTeb.''284.6 (i B.C.); Κρόνος κ. ''CIG''4521 (Abila, i A.D.); Ζεὺς κ. ''Supp.Epigr.''2.830 (Damascus, iii A.D.); κ. Σάραπις ''[[Oxyrhynchus Papyri|POxy.]]''110.2 (ii A.D); ἡ κ. Ἄρτεμις ''IG'' 4.1124 (Tibur, ii A.D.); of deified rulers, τοῦ κ. βασιλέος θεοῦ ''OGI''86.8 (Egypt, i B.C.); <b class="b3">οἱ κ. θεοὶ μέγιστοι</b>, of [[Ptolemy]] XIV and [[Cleopatra]], ''Berl.Sitzb.''1902.1096: hence, of rulers in general, βασιλεὺς Ἡρώδης κ. ''OGI''415 (Judaea, i B.C.); of Roman Emperors, ''BGU''1200.11 (Augustus), ''[[Oxyrhynchus Papyri|POxy.]]''37 i 6 (Claudius), etc.<br><span class="bld">4</span> ὁ [[Κύριος]] = Hebr. [[Yahweh]], [[LXX]] ''Ge.''11.5, al.; of [[Christ]], ''1 Ep.Cor.''12.3, etc.

|ptext=[[https://www.translatum.gr/images/pape/pape-01-1536.png Seite 1536]] ([[κῦρος]]), bei den attischen Dichtern auch 2 Endg., der [[Herr]], [[Gebieter]], [[Eigenthümer]] [[von Etwas ist]], [[Macht oder Gewalt darüber hat]], [[unumschränkt darüber gebietet]]; zunächst – 1) [[von Personen]]; ὁ πάντων [[κύριος]] Pind. I. 4, 59; πρύτανι κύριε πολλᾶν ἀγυιᾶν καὶ στρατοῦ P. 2, 58; ἄγγελλε τοῖσι κυρίοισι δωμάτων Aesch. Ch. 647, vgl. Ag. 852; [[ὅταν]] δ' ὁ [[κύριος]] παρῇ τις, ὑμῶν [[ὅστις]] έστὶν [[ἡγεμών]] Soph. O. C. 288; so heißt Theseus 1643; vgl. πρὶν ἄν σε τῶν σῶν κύριον στήσω τέκνων 1045; ἐγὼ τῶν ἐνθάδ' εἰμὶ. [[κύριος]] Eur. Heracl. 262; οὐκ ἦν ὁ δῆμός τινων [[κύριος]] Plat. Legg. III, 700 d; [[πόλεων]] καὶ τόπων κύριοι Dem. 2, 2; ὁ τῶν πραγμάτων [[κύριος]] Pol. 3, 98, 10; [[κύριος]] γενόμενος τῶν ἀντιπολιτευομένων, als er die Gegenpartei überwältigt hatte, 1, 8, 4; Sp.; – θανάτου [[κύριος]], Herr über Leben u. Tod, Plat. Critia. 120 d; κύριον εἶναι τῆς καταλύσεως, die Macht u. das Recht dazu haben, Thuc. 4, 20; Xen. An. 5, 7, 27 u. öfter. – C. inf., [[befugt sein]], Etwas zu thun, es thun dürfen; κύριός εἰμι θροεῖν Aesch. Ag. 104; vgl. Plat. Rep. IV, 429 b; Ephorus bei Ath. VI, 263 f; auch [[κύριος]] τοῦ μὴ μεθυσθῆναι, Arist. eth. 3, 5; – c. partic., κύριός ἐστι καὶ ζημιῶν ὁ [[χιλίαρχος]] καὶ ἐνεχυράζων, er ist befugt zu strafen, Pol. 6, 37, 8, vgl. 18, 20, 10. – Daher ὁ [[κύριος]], der [[Herr]]; so heißen bes. – a) die, welche die [[väter ]][[liche Gewalt über Mädchen]] ausüben u. sie verheirathen, Is. 6, 32; vgl. das Gesetz Dem. 46, 18; Hermann Gr. Staatsalterth. §. 119. 122. – b) der Ehem ann, Ar. Equ. 964, wo der Schol. zu vgl., u. übh. der [[Hausherr]] in Beziehung auf Frau und Kind, während [[δεσπότης]] das Verhältniß des Herrn zu den Sklaven bezeichnet. – c) der V ormund, Dem. 43, 15; Is. öfter. – d) bei Sp. bes. [[ehrende Anrede]] u. allgemeines Höflichkeitswort; vgl. Pol. 7, 9, 5. – Ἡ [[κυρία]], die [[Hausfrau]], [[Herrinn]], Plut. qu. Rom. 30, Epict. 40, D. C. 48, 44. – 2) [[von Sachen]], [[entscheidend]], [[gültig]], Alles, worauf eine besondere Kraft u. Wirkung beruht; ὁδὸν κυρίαν λόγων Pind. N. 7, 51; [[κύριος]] μήν, der entscheidende neunte Monat der Schwangerschaft, Ol. 6, 32; κύριον μένει [[τέλος]], das entscheidende Ende steht bevor, Aesch. Eum. 515; ματρῷον [[ἅγνισμα]] κύριον φόνου 315; daher τὸ κύριον, die [[Entscheidung]], [[ὅταν]] τὸ κύριον μόλῃ Aesch. Ag. 744; κύρι' ἔχοντες θεοί Eum. 918; τὰ τῆσδε τῆς γῆς κύρια, das Gesetz u. Recht des Landes, Soph. O. C. 919. Bei Dem. 19, 259, τὰ κύρι' ἅττα ποτ' ἐστὶν ἐν ἑκάστῃ τῶν [[πόλεων]], die [[souveränen Gewalten]] in jedem Staate; vgl. Arist. pol. 3, 10; [[κυρία]] [[ἡμέρα]], der entscheidende Tag, Eur. Or. 48 Alc. 156, wie Her. 5, 50. 93, der [[anberaumte]], festgesetzte Tag; auch ἡ κυρίη τῶν ἡμερέων, 1, 48. 6, 129; ohne Zusatz, ἡ [[κυρία]], Dem. u. a. Redner: vgl. B. A. 274; so [[κυρία]] [[ἐκκλησία]], die bestimmte, [[festgesetzte]] Versammlung des Volks, im <span class="ggns">Gegensatz</span> der [[σύγκλητος]], der außerordentlichen, zu der das Volk besonders zusammenberufen wird, Ar. Ach. 19 u. sonst; vgl. Hermann Staatsalterthümer § 128; καθ' αὑτῶν κυρίους κραίνειν δίκας Eur. Heracl. 144, die gelten sollen, im <span class="ggns">Gegensatz</span> von δίκαι ἄκυροι, Plat. Crit. 50 b; συνθήκας κυρίας ποιεῖν, für gültig erklären, bestätigen, Lys. 18, 15; δίκην [[ἐξούλης]] κυρίαν ποιησάμενος Dem. 39, 15; [[νόμος]] [[κύριος]] γενήσεται 24, 1; vgl. Aesch. ἀκύρους νόμους ἐν τοῖς κυρίοις ἀναγεγράφθαι 3, 37; ähnlich κύρια δόγματα, geltende, wirksame, Plat. Legg. XI, 926 d; τὰς δόξας κυρίας ποιεῖν Theaet. 179 b; ἔστω τὰ κριθέντα ὑ πὸ τοῦ διαιτητοῦ κύρια, es soll Gültigkeit haben, Dem. 21, 94. – 3) von der Rede, [[eigentlich]], in der ersten natürlichen Bedeutung, im <span class="ggns">Gegensatz</span> des Übertragenen, Figürlichen, [[τροπικός]], Arist. rhet. 3, 2; Rhett. u. Gramm.; – [[ὄνομα]] κύριον, [[Eigenname]], Hdn. 7, 5, 19 u. a. Sp. – Adv. [[κυρίως]], z. B. [[κυρίως]] ἔχειν Aesch. Ag. 170; im eigentlichen Sinne, Plat. Men. 96 b; ἡ γὰρ [[λέξις]] αὕτη τοῦτο σημαίνει [[κυρίως]] Pol. 2, 22, 1; oft bei Sp., bes. Gramm.; – genau, richtig, Plat. Parm. 136 c; ganz und gar, Pol. 1, 38, 2.

|btext=α, ον :<br />qui a autorité <i>ou</i> plein pouvoir, <i>d'où</i><br /><b>A.</b> <i>en parl. de pers.</i><br /><b>I.</b> qui dispose de, qui est maître de, gén. ; avec un inf. : [[οὐ]] [[κύριος]] [[οὔτε]] ἀνελέσθαι πόλεμον, [[οὔτε]] καταλῦσαι XÉN qui n'est maître ni d'exciter ni de dénouer une guerre ; avec un part. : [[κύριος]] [[ἦν]] πράσσων [[ταῦτα]] THC il était maître d'agir ainsi : πριαμένους ἢ πωλοῦντας κυρίους [[εἶναι]] THC être maîtres d'acheter et de vendre ; <i>abs.</i> qui est le maître de, celui qu'une chose regarde ; propre à;<br /><b>II.</b> <i>subst.</i> ὁ [[κύριος]]:<br /><b>1</b> [[maître]], [[souverain]];<br /><b>2</b> [[maître de maison]], [[chef de famille]];<br /><b>3</b> [[maître d'esclaves]] <i>ou</i> de domestiques;<br /><b>4</b> [[tuteur]], [[curateur]];<br /><b>B.</b> <i>en parl. de choses</i> qui est dominant, <i>d'où</i><br /><b>1</b> qui a pleine autorité : οὑμὸς [[μῦθος]] κυριώτερος λέγειν EUR c'est ma parole qui est la plus autorisée à se faire entendre, c'est moi qui suis le plus autorisé à parler ; <i>subst.</i> ἡ [[κυρία]], pouvoir, autorité;<br /><b>2</b> [[qui a sa force propre]] : [[κύριος]] [[νόμος]] DÉM loi en vigueur ; κύριαι συνθῆκαι LYS conventions qui ont toute leur force, <i>càd</i> ratifiées, confirmées ; <i>en parl. du temps</i> fixé, marqué : ἡ [[κυρία]] [[ἡμέρη]] HDT le jour marqué ; κυρίᾳ [[ἐν]] ἡμέρᾳ ESCHL au jour fixé ; τὸ κύριον ESCHL le moment décisif;<br /><b>3</b> [[capital]], [[principal]], [[le plus important]] ; τὸ κυριώτατον ATT le point principal, le plus important;<br /><b>C.</b> <i>t. de gramm. et de rhét.</i> qui est employé en son sens propre et primitif, <i>p. opp. au sens dérivé</i> ; mot <i>ou</i> nom s'appliquant proprement à une personne ; nom propre;<br /><i>Cp.</i> κυριώτερος, <i>Sp.</i> κυριώτατος.<br />'''Étymologie:''' [[κῦρος]].

|elnltext=κύριος -α -ον, f. ook -ος van pers. die meester is (van) gezag hebbend, gemachtigd, bevoegd:; τί τῶνδε κυριωτέρους μένεις; waarom wacht je op anderen die meer gezag hebben dan dezen? Aeschl. Suppl. 965; ἐγώ … κυριώτερος σέθεν ik heb meer te zeggen dan jij Eur. Ba. 505; met gen.:; κ. εἰρήνης καὶ πολέμου bevoegd over vrede of oorlog Xen. Hell. 2.2.18; κύριος θανάτου die beslist over leven en dood Plat. Criti. 120d; κύριός εἰμι met inf. bevoegd zijn om:; κύριός εἰμι θροεῖν ik ben bevoegd om te vertellen Aeschl. Ag. 104; κ. ἀπολέσαι de bevoegdheid hebben ter dood te veroordelen And. 4.9; de macht hebben om, in de positie zijn om: ook met τοῦ μή + inf.:; κύριος τοῦ μὴ μεθυσθῆναι in staat om niet dronken te worden Aristot. EN 1113b32; met AcI:; οὐ... κύριοι ἂν εἶεν ἢ τοίαν αὐτὴν εἶναι ἢ τοίαν zij hebben niet de macht (om te maken dat) de staat zelf het een of het ander (laf of dapper) is Plat. Resp. 429b; met ptc.:; κύριος ἦν αὐτὸς ταῦτα πράσσων hij was in de positie dat zelf te doen Thuc. 8.51.1; ὥστε... μήτε πριαμένους τι ἢ πωλοῦντας κυρίους εἶναι zodat zij niet de bevoegdheid hadden iets te kopen of te verkopen Thuc. 5.34.2; adv. soeverein:. τὰς πόλεις... κυρίως... παρείληφεν de steden heeft hij in absoluut gezag overgenomen Isocr. 4.137. subst. ὁ κύριος heer, meester, eigenaar, m. n. van wie aan het hoofd staat van een huis of familie; jur. beschermheer, vertegenwoordiger voor de wet; als aanspreekvorm heer, meneer; f. ἡ κυρία meesteres, eigenares, vrouw. van zaken gezaghebbend, belangrijk, bindend, geldig:; ὕπνος πόνος τε κύριοι συνωμόται slaap en vermoeienis, sterke bondgenoten Aeschl. Eum. 127; κυρίους κραίνειν δίκας wettige uitspraken doen Eur. Hcld. 143; οὑμὸς μῦθος κυριώτερος mijn woord heeft meer autoriteit Eur. IA 318; κύριον ποιεῖν bekrachtigen Lys. 18.15; μεγίστη καὶ κυριωτάτη τῶν καθάρσεών de belangrijkste en meest probate reiniging Plat. Sph. 230d; met περί + gen.:; περὶ τῶν γ’ ἄλλων εἶναι δεῖ κυρίους in alle andere kwesties dienen zij (de wetten) wel bindend te zijn Aristot. Pol. 1286a24; τὰ κυριώτατα καὶ μέγιστα τῶν ἱερῶν de voornaamste en belangrijkste heilige voorwerpen Plut. Cam. 21.1; adv. geldig:. κυρίως ἔχειν kracht van wet hebben Aeschl. Ag. 178; κυρίως αἰτεῖσθαι met recht en reden opeisen Soph. Ph. 63. van tijd vastgesteld, afgesproken:. κυρίᾳ τ’ ἐν ἡμέρᾳ op de afgesproken dag Aeschl. Suppl. 732; ἡ κυρίη ἡμέρη τῆς ὑποκρίσιος de voor het antwoord vastgestelde dag Hdt. 5.50.1. van woorden en ideeën gangbaar; in de gewone zin; in de ware of precieze zin:; ἡ κυρία ἀρετή voortreffelijkheid in de ware zin van het woord Aristot. EN 1144b4; adv.:; κυρίως διδασκάλους εἶναι leraren in de ware zin des woords zijn Plat. Men. 96b; ἡ τοιαύτη κατάστασις οὐδὲ δημοκρατία κυρίως een dergelijke inrichting is ook geen werkelijke democratie Aristot. Pol. 1292a36; πρώτως καὶ κυρίως in de primaire en eigenlijke betekenis Aristot. EN 1157a31; κύρια ὀνόματα alledaagse woorden; ook eigennamen; adv. precies:. κυρίως διόψεσθαι τὸ ἀληθες om de waarheid precies te kunnen doorschouwen Plat. Parm. 136c. subst.: ἡ κυρία de afgesproken dag; τὸ κύριον het hoogste gezag; τὰ κύρια de autoriteiten; τὸ κυριώτατον het belangrijkste.

|elrutext='''κύριος:''' <b class="num">II</b> (ῡ) ὁ<br /><b class="num">1</b> [[повелитель]], [[владыка]] ([[Ζεύς|Ζεὺς]] ὁ πάντων κ. Pind.);<br /><b class="num">2</b> [[господин]], [[хозяин]], [[глава]] (δωμάτων Aesch.);<br /><b class="num">3</b> [[хранитель]], [[опекун]] (τῆς θυγατρός τινος Isae.);<br /><b class="num">4</b> [[господь]] NT.<br />и 2 (ῡ)<br /><b class="num">1</b> [[имеющий власть]], [[властвующий]], [[господствующий]]: τῶν [[αὑτοῦ]] κ. Plat. находящийся в здравом уме; θανάτου κ. Plat. имеющий власть над (жизнью и) смертью;<br /><b class="num">2</b> [[имеющий право или возможность]] (ποιεῖν τι Xen., Arst.): κ. ἦν πράσσων [[ταῦτα]] Thuc. в его власти было действовать так; πριαμένους ἢ πωλοῦντας κυρίους εἶναι Thuc. иметь право купли и продажи;<br /><b class="num">3</b> [[узаконенный]], [[законный]], [[установленный]] ([[ἐκκλησία]] Arph.); вступивший в законную силу, утвержденный, непреложный (δίκαι Eur.; συνθῆκαι Lys.; [[νόμος]] Dem.);<br /><b class="num">4</b> [[установленный]], [[назначенный]], [[определенный]] ([[ἡμέρη]] Her.; [[ἦμαρ]] Eur.): κ. [[μήν]] Pind. месяц разрешения от бремени;<br /><b class="num">5</b> [[сильный]], [[могущественный]] ([[συλλήπτωρ]] Plat.);<br /><b class="num">6</b> [[главный]], [[основной]], [[важнейший]] ([[μέγιστος]] καὶ κ. Plat.; αἱ κυριώταται φλέβες Arst.; [[δύο]] τὰ πάντων ἐστὶ κυριώτατα Plut.);<br /><b class="num">7</b> употребляемый в основном или прямом, т. е. не переносном своем значении ([[ὄνομα]] Arst.);<br /><b class="num">8</b> грам. прилагаемый к одному лишь предмету, т. е. собственный ([[ὄνομα]] Plut.). - см. тж. [[κύριον]].

|lstext='''κύριος''': ῡ, α, ον, [[ὡσαύτως]] ος, ον, Εὐρ. Ἡρακλ. 143, Ἀριστ. Πολ. 5. 6, 18· (κῦρος)· [[λέξις]] μεθ’ Ὅμηρον. Ι. ἐπὶ προσώπων, ἔχων ἐξουσίαν ἢ κυριότητα ἐπί τινος, [[κύριος]] ἢ [[δεσπότης]] τινός, μετὰ γεν., [[Ζεύς|Ζεὺς]] ὁ πάντων κ. Πινδ. Ι. 5 (4) 67, πρβλ. Π. 2. 106· ἐμῶν τε καὶ τῶν σῶν κ. πιστωμάτων Αἰσχύλ. Ἀγ. 878· πρὶν ἄν σε κ. στήσω τέκνων, σὲ καταστήσω κύριον..., Σοφ. Ο. Κ. 1041· κύριοι πολιτείας Ἀντιφῶν 120. 40· κύριός ἐστί τινος, ἔχει ἐξουσίαν ἐπί τινος, Λατ. penes eum est, Θουκ. 4. 20· κ. [[εἶναι]] εἰρήνης καὶ πολέμου Ξεν. Ἑλλ. 2. 2. 18· κυριώτατοι τοῦ ἱεροῦ Θουκ. 5. 53· τῶν [[αὐτοῦ]] κ. Πλάτ. Νόμ. 929D, πρβλ. ἐν Ἀδήλ. 391C, κτλ.· θανάτου κ., ἔχων ἐξουσίαν ζωῆς καὶ θανάτου, Πλάτ. Κριτί. 120D · οὕτω, κ. [[περί]] τινος Ἀριστ. Πολ. 3. 15, 6. 2) κύριός εἰμι, μετ’ ἀπαρ. (ἴδε [[δίκαιος]] γ), ἔχω ἐξουσίαν ἢ [[δικαίωμα]] νὰ πράξω τι, Αἰσχύλ. Ἀγ. 104· [[οὗτος]] κ. ὁρκωμοτεῖν (κατὰ τὸν Reisk. ἀντὶ -ῶν) Εὐρ. Ἱκέτ. 1189· κ. ἀπολέσαι, σῶσαι δ’ ἄκυροι Ἀνδοκ. 30. 12, πρβλ. Θουκ. 5. 63., 8. 53· κυριώτεροι δοῦναι, ἱκανώτεροι νὰ δώσωσι, Θουκ. 4. 18· οὐ... κ. [[οὔτε]] ἀνελέσθαι πόλεμον, [[οὔτε]] καταλῦσαι Ξεν. Ἀν. 5. 7, 27· αἱ ἀρχαὶ κ. κρίνειν Ἀριστ. Πολ. 3. 16, 10· οὕτω καί, κ. τοῦ μὴ μεθυσθῆναι, ἔχων τὴν δύναμιν νὰ μή..., ὁ αὐτ. ἐν Ἠθ. Ν. 3. 5, 8. 3) ἑπομένης ἐξηρτημένης προτάσεως, κ. γενέσθαι, ὅντινα δεῖ καταστήσασθαι Ἰσαῖ. 56. 26. 4) σπανιώτερον μετὰ μετοχ., πριαμένους ἢ πωλοῦντας κυρίους [[εἶναι]] Θουκ. 5. 34· κ. ἦν πράσσων [[ταῦτα]] ὁ αὐτ. 8. 51, πρβλ. Πολύβ. 6. 37, 8, πρβλ. 18. 20, 10· ― μετ’ οὐδ. ἐπιθ., τί τῶνδε κυριώτερος μένεις; Αἰσχύλ. Ἱκέτ. 965· πρβλ. Εὐρ. Βάκχ. 505. 5) ἔχων ἐξουσίαν, [[ἐπιβλητικός]], [[ὑπέρτερος]], κ. [[εἶναι]] Πλάτ. Πολ. 429Β· ὁ πατὴρ [[μέχρι]] τούτου κ. ἐστι Ἀριστ. Ρητ. 2. 24, 9· τὸ κύριον; ἡ κυβερνῶσα [[ἐξουσία]] ἢ [[δύναμις]] ἐν τῇ πολιτείᾳ, ὁ αὐτ. ἐν Πολ. 3. 10, 1· τὰ κύρια, αἱ ἀρχαί, οἱ ἄρχοντες, Δημ. 424. 11, Ἀριστ. Ρητ. 1. 8, 2· οὕτω, τὰ τῆσδε τῆς γῆς κ. Σοφ. Ο. Κ. 915. ΙΙ. οὐχὶ ἐπὶ προσώπων, ὁ κυριεύων, ἀποφασιστικός, ἔγκυρος, ὑπερισχύων, [[ἀνώτατος]], δίκαι Εὐρ. Ἡρακλ. ἔνθ’ ἀνωτ., πρβλ. Πλάτ. Κρίτων 50Β· [[μῦθος]] κυριώτερος, μείζονος σπουδαιότητος, Εὐρ. Ι. Α. 318· κυριωτάτη τῶν ἐπιστημῶν ἡ πολιτικὴ Ἀριστ. Πολ. 3. 12, 1, πρβλ. Πλάτ. Πολ. 565Α, κτλ.· αἱ κυριώτεραι ἀρχαὶ π. Οὐρ. 2. 2, 10, πρβλ. Μεταφ. 2. 2. 14· ἡ [[φρόνησις]] τῆς σοφίας κυριωτέρα ὁ αὐτ. ἐν Ἠθ. Ν. 6. 12, 3· οὕτω, κυριωτάτη [[ἐπιστήμη]], [[ἀπόδειξις]], κτλ., συχν. παρ’ Ἀριστ. 2) ἐν ἀντιθέσει πρὸς τὸ [[ἄκυρος]], ἔγκυρος, ἰσχύων, νόμοι, δόγματα Δημ. 700, 8, Πλάτ. Νόμ. 926D· κ. θέσθαι τι, ὁρίζσαι δι’ ἐξουσίας, Σοφ. Ο. Τ. 1453· κ. ποιεῖσθαι τὴν δίκην, ἀντίθετον τῷ [[ἄκυρον]] π., Δημ. 544. 4., 998 ἐν τέλ.· τὰς συνθήκας κυρίας ποιεῖν Λυσ. 150· 35, πρβλ. Πλάτ. Θεαίτ. 179Β· ἔστω τὰ κριθέντα κ. Νόμ. παρ’ Δημ. 545. 11. 3) ἐπὶ χρόνου κτλ., ὡρισμένος, προσδιωρισμένος, ἡ κυρίη [[ἡμέρα]] Ἡρόδ. 5. 50, 93· ἡ κ. τῶν ἡμερέων ὁ αὐτ. 1. 48., 6. 129· κ. ἐν ἡμέρᾳ Αἰσχύλ. Ἱκέτ. 732· τόδε κ. [[ἦμαρ]] Εὐρ. Ἄλκ. 105, κτλ.· κ. μήν, ἐπὶ ἐγκύου γυναικός, δηλ. ὁ [[ἔνατος]] μήν, Πινδ. Ο. 6. 52· ― οὕτω, [[ὅταν]] μόλῃ τὸ κύριον, ὁ διωρισμένος [[χρόνος]], Αἰσχύλ. Ἀγ. 766· κ. μένει [[τέλος]] ὁ αὐτ. ἐν Εὐμ. 542· ― ἐν Ἀθήναις, [[κυρία]] [[ἐκκλησία]], τακτικὴ ἢ [[συνήθης]] [[συνάθροισις]], ἐν ἀντιθέσει πρὸς τὸ [[σύγκλητος]] [[ἐκκλησία]], συγκαλουμένη ἐκτάκτως δι’ ὡρισμένην τινὰ ὑπόθεσιν, Ἀριστοφ. Ἀχ. 19, Συλλ. Ἐπιγρ. 111, 122, κ.ἀλλ.· [[οὕτως]], ἡ [[κυρία]] [[ἡμέρα]], ἡ ὡρισμένη [[ἡμέρα]], Δημ. 541. 22· [[ἐπεὶ]] ἧκεν ἡ κ. τοῦ νόμου παρὰ Δημ. 544. 20, κτλ. 4) [[νόμιμος]], [[κανονικός]], [[ἁρμόδιος]], [[ὕπνος]] [[πόνος]] τε, κ. ξυνωμόται Αἰσχύλ., Εὐμ. 127, πρβλ. 326· ― κύρια ἔχειν τινός, ἔχειν ἢ ἐξασκεῖν νόμιμον ἐξουσίαν ἐπί τινος, [[αὐτόθι]] 960. 5) ἐπὶ λέξεων ἢ λόγων, [[κυριολογικός]], κυριολεκτικὸς καὶ [[συνήθης]], Λατ. proprius, κ. [[ὄνομα]], ἐν ἀντιθέσει πρὸς τὸ μεταφορὰ καὶ [[γλῶττα]], Ἀριστ. Πολ. 3. 2, 6., 3. 10, 2, Ποιητ. 21, 5, κ.ἀλλ., Διογ. Λ. 10. 13, κτλ.· ἀλλὰ παρὰ μεταγεν. συγγραφ. κ. [[ὄνομα]] ἐσήμαινεν [[ὡσαύτως]] ὅ,τι καὶ παρ’ ἡμῖν, τὸ [[ὄνομα]] προσώπου ἢ πόλεως κτλ., Ἡρόδ. 7. 5. ΙΙΙ. ἐπίρρ. [[κυρίως]], ἴδε ἐν λέξ. Β. ὡς οὐσιαστ., [[κύριος]], ὁ [[δεσπότης]], [[κύριος]], Λατ. dominus, ἐπώνυμ. τῶν θεῶν, Πινδ. Π. 2. 106, Σοφ. Αἴ. 734, κτλ.· [[κύριος]], κατέχων τι, [[δεσπότης]] τινός, τοῖσι κ. δωμάτων Αἰσχύλ. Χο. 658, πρβλ. 689, κτλ.· ἢ ὁ [[κύριος]], ἡ κεφαλὴ τῆς οἰκογενείας, ὁ οἰκογενειάρχης, [[οἰκοδεσπότης]] (πρβλ. [[κοῦρος]], [[κουρίδιος]]), καὶ [[κύριος]] μὲν [[εἶναι]] τῆς γυναικὸς καὶ τῶν τέκνων, [[δεσπότης]] δὲ τῶν δούλων, πρβλ. Σχόλ. εἰς Ἀριστοφ. Ἱππ. 965· ἀλλὰ καὶ ἐν σχέσει πρὸς τοὺς δούλους, Ἀριστοφ. Πλ. 6, Ἀντιφῶν 120. 1-5, Ἀριστ. Πολ. 2. 9, 4· ― [[ὡσαύτως]] ὁ [[ἐπίτροπος]] ἢ κηδεμὼν κορασίου, Ἰσαῖ. 59. 26· καὶ [[καθόλου]] [[ἐπίτροπος]], ὁ αὐτ. 51. 22, Δημ. 1054. 18., 1134. 22, κτλ.· ― ἀκολούθως ὡς καὶ νῦν, κύριε ἦτο [[τύπος]] εὐγενοῦς προσφωνήσεως, ὡς τὸ Γαλλ. sire, Ἀγγλ. sir, Γερμ. Herr, Εὐαγγ. κ. Ἰωάνν. ιβ΄, 21., κ΄, 15, Πράξ. Ἀποστ. ις΄, 30, κτλ. 2) ὡς θηλ., [[κυρία]], ἡ ὡς ἔτι καὶ νῦν, ἰδίως [[δέσποινα]] ἢ [[οἰκοδέσποινα]], Λατ. domina, Φιλήμ. ἐν Ἀδήλ. 121· κυρίαν τῆς οἰκίας Μένανδρ. ἐν «Πλοκίῳ» 2, Πλούτ., κτλ.· ἐν τῇ κλητικῇ, ὡς καὶ νῦν, καὶ τὸ Γαλλ. madame, Δίων Κ. 48. 44. ΙΙ. ἐν Ἐπιγραφαῖς ὡς [[ἐπωνυμία]] πολλῶν θεῶν, τοῦ [[Διός]], Ἑρμοῦ, Κρόνου κτλ., ἴδε Συλλ. Ἐπιγρ. Πίνακ. ΙΙΙ· οὕτω Κυρία, ἐπὶ τῆς Ἀρτέμιδος, κτλ. [[αὐτόθι]]. 2) παρὰ τοῖς Ἑβδ., ὁ Κύριος, = τῷ Ἑβρ. JEHOVAH· ἐν τῇ Καιν. Διαθ. ἰδίως ἐπὶ τοῦ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ.

τες τὰ τούτων δόγματα», <b>Πλάτ.</b>)<br /><b>2.</b> [[θεμιτός]], [[νόμιμος]]<br /><b>3.</b> (για χρόνο) προσδιορισμένος, ορισμένος («ἡ κυρίη ἡμέρη ἐγένετο τῆς ὑποκρίσιος», <b>Ηρόδ.</b>)<br /><b>4.</b> [[φυσικός]], [[πραγματικός]] («ἡ [[κυρία]] [[ἀρετή]]», <b>Αριστοτ.</b>)<br /><b>5.</b> [[συνηθισμένος]], [[κοινός]] («[[ἅπαν]] δὲ ὄνομά ἐστιν ἢ κύριον ἢ [[γλῶττα]] ἢ [[μεταφορά]]... [[λέγω]] δὲ κύριον μὲν ᾧ χρῶνται ἕκαστοι», <b>Αριστοτ.</b>)<br /><b>6.</b> <b>το αρσ. ως ουσ.</b> [[επίτροπος]], [[επιμελητής]] (α. «γυναῑκα ἔλαβεν ἐκ τῆς Ἑλλάδος τῶν κυρίων διδόντων», Δίων Χρυσ.<br />β. «[[κύριος]] γεγενημένος τούτου», Μέν.)<br /><b>7.</b> <b>το θηλ. ως ουσ.</b> α) [[δύναμη]], [[ισχύς]], [[κυριαρχία]]<br />β) [[εξουσία]], [[δικαίωμα]] κατοχής («ἡ [[σύγκλητος]]... ἔχει τὴν τοῦ ταμείου κυρίαν», <b>Πολ.</b>)<br />γ) [[προσαγόρευση]] γυναίκας που είχε υπερβεί το δέκατο [[τέταρτο]] [[έτος]] της ηλικίας της<br /><b>8.</b> <b>το ουδ. ως ουσ.</b> <i>τὸ κύριον</i><br />η [[δύναμη]] που κυβερνά, που έχει την [[εξουσία]] σε μια [[πολιτεία]] («τί δεῖ τὸ κύριον [[εἶναι]] τῆς πόλεως... τὸ [[πλῆθος]] ἢ τοὺς πλουσίους», <b>Αριστοτ.</b>)<br /><b>9.</b> (<b>το ουδ. πληθ. ως ουσ.</b>) <i>τἀ κύρια</i><br />οι ανώτατες αρχές («τὰ τῆσδε γῆς κύρια», <b>Σοφ.</b>)<br /><b>10.</b> (το ουδ. πληθ. υπερθ. ως ουσ.) <i>τὰ κυριώτατα</i><br />τα σπουδαιότερα όργανα του σώματος<br /><b>11.</b> <b>φρ.</b> α) «[[κύριος]] μήν» — ο [[ένατος]] [[μήνας]] της εγκυμοσύνης<br />β) (στην Αθήνα) «[[κυρία]] [[ἐκκλησία]]» — η νόμιμη και καθορισμένη [[εκκλησία]] του δήμου [[κατά]] την οποία κυρώνονταν τα ψηφίσματα. <br /><b>επίρρ.</b><i>..</i><br />[[κυρίως]] και <i>κύρια</i> (AM [[κυρίως]])<br /><b>1.</b> κατ' εξοχήν, πρωτίστως («μάς ενδιαφέρει [[κυρίως]] να μάθουμε ποια [[είναι]] η [[αιτία]]»)<br /><b>2.</b> (για λέξεις) με την κύρια [[σημασία]], κυριολεκτικά («ἡ γὰρ [[λέξις]] αὕτη τοῦτο σημαίνει [[κυρίως]]», <b>Πολ.</b>)<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[προπάντων]], [[ιδίως]]<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> με τρόπο που αρμόζει σε κύριο, σε αφέντη, με πλήρη [[εξουσία]] («τὰς τε πόλεις τὰς Ἑλληνίδας οὕτω [[κυρίως]] παρείληφεν [[ὥστε]] τὰς μὲν αὐτῶν κατασκάπτειν», Ισοκρ.)<br /><b>2.</b> με [[βεβαιότητα]], με [[σιγουριά]]<br /><b>3.</b> κανονικά, ομαλά, [[νόμιμα]], δίκαια («ὧν ὁ [[κλῆρος]] γιγνέσθω [[κυρίως]]», <b>Πλάτ.</b>)<br /><b>4.</b> με [[ακρίβεια]], [[ορθά]] («εἰ μέλλεις [[τελέως]] γυμνασάμενος [[κυρίως]] διόψεσθαι τὸ ἀληθές», <b>Πλάτ.</b>)<br /><b>5.</b> με εξαιρετική [[σημασία]].<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Ο τ. <i>κύρ</i>-<i>ιος</i> ανάγεται στη μηδενισμένη [[βαθμίδα]] <i>ku</i>-<i>r</i>- (παρεκτεταμένη με -<i>r</i>-) της ΙΕ ρίζας <i>keu</i>- «[[φουσκώνω]]». Ο τ. <i>κῦρ</i>-<i>ος</i> αντιστοιχεί ακριβώς με αρχ. ινδ. <i>śura</i>-, αβεστ. <i>s</i><i>ū</i><i>ra</i> «[[ισχυρός]], [[γενναίος]]». Ο τ. [[κύριος]] συνδέεται με αρχ. ινδ. <i>saav</i><i>ī</i><i>ra</i>- «[[ισχυρός]]», ουαλ. <i>cawr</i> «[[γίγαντας]]» [[καθώς]] και με το <i>κυῶ</i>, [[παρά]] τη [[διαφορά]] της σημασίας τους. Στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους σχηματίστηκε ο τ. [[κύρις]] (<span style="color: red;"><</span> [[κύριος]] με [[συγκοπή]] του -<i>ο</i>- της κατάληξης -<i>ιος</i> ([[πρβλ]]. και <i>Αντώνιος</i> > <i>Αντώνις</i>, <i>Βασίλειος</i> > <i>Βασίλεις</i>) που αργότερα γράφηκε [[κύρης]] [[κατά]] τα ουσ. σε -<i>ης</i> ([[τύπος]]: [[ναύτης]]). Οι τ. [[κύρος]] / [[κυρός]] <span style="color: red;"><</span> <i>κύροι</i> <span style="color: red;"><</span> <i>κύριοι</i>, με [[απλοποίηση]] τών αλλεπάλληλων / <i>ii</i> / = -<i>ιοι</i>), ενώ το θηλ. [[κυρά]] <span style="color: red;"><</span> [[κύρα]] <span style="color: red;"><</span> [[κυρία]] (ο [[τονισμός]] πιθ. αναλογικά [[προς]] το [[πεθερά]]). Ο τ. [[κύριος]] χρησιμοποιήθηκε αρκετά [[νωρίς]] ως τιμητική [[προσφώνηση]] του θεού, τών Ρωμαίων και Βυζαντινών αυτοκρατόρων, [[καθώς]] και γονέων, δήλωνε δηλ. [[προσφώνηση]] σεβασμού [[προς]] τα αντίστοιχα πρόσωπα. Στη Νέα Ελληνική ο τ. [[κύριος]] χρησιμοποιείται αφ' ενός με σημ. «[[εξουσιαστής]], [[κυρίαρχος]]» και αφ' ετέρου ως [[προσφώνηση]] [[ανδρών]]. Ο τ. <i>κυρ</i> (<span style="color: red;"><</span> <i>κύρι</i>, κλητ. του [[κύρις]], με σίγηση του ληκτικού -<i>ι</i>, <span style="color: red;"><</span> [[κύριος]]) χρησιμοποιείται σε [[ένδειξη]] οικειότητας [[πριν]] από βαπτιστικό όνομα («κυρ Κώστα») και [[πριν]] από ουσ. που δηλώνουν [[αξίωμα]] ή [[επάγγελμα]] («κυρ λοχία», «κυρ δάσκαλε»)].<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[κυριακός]], [[κυριεύω]], [[κυριότητα]] (-<i>ότης</i>), [[κυρώνω]] ([[κυρώ]])<br /><b>αρχ.</b><br />[[κύρειος]], [[κυριώδης]]<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br />[[κυριώ]]<br /><b>μσν.</b><br />[[κυριοσύνη]]<br /><b>μσν.- νεοελλ.</b><br />[[Κυριακή]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> (Α' συνθετικό) [[κυριαρχία]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[κυριοπρασία]], <i>κυριοτόκος</i>, [[κυριοφόρος]]<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br />[[κυριοκτόνος]], [[κυριόλεκτος]], [[κυριολογώ]]<br /><b>μσν.</b><br />[[κυριάρχης]], [[κυριέγκλειστος]], [[κυριόδουλος]], [[κυριοεργός]], [[κυριοκλησίαι]], [[κυριοκράτωρ]], [[κυριομήτωρ]], [[κυριώνυμος]]<br /><b>μσν.- νεοελλ.</b><br />[[κυριαρχώ]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[κυρίαρχος]]. (Β' συνθετικό) <b>αρχ.</b> <i>δεκατοκύριος</i>, <i>μετακύριος</i>, [[παντακύριος]], [[φιλοκύριος]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[συγκύριος]]].

|lsmtext='''κύριος:''' [ῡ], -α, -ον και -ος, -ον· ([[κῦρος]])· Α. I. 1. λέγεται για πρόσωπα, αυτός που έχει [[εξουσία]] ή [[επιρροή]] πάνω σε, [[κύριος]] ή [[αφέντης]], με γεν., σε Πίνδ., Αττ.· <i>κύριός εἰμι</i>, με απαρ., έχω [[εξουσία]] να κάνω, δικαιούμαι να πράξω, σε Αισχύλ. κ.λπ.· κυριώτεροι [[δοῦναι]], περισσότερο ικανοί να δώσουν, σε Θουκ.<br /><b class="num">2.</b> απόλ., αυτός που έχει [[εξουσία]], [[επιτακτικός]], [[επιβλητικός]], [[αυταρχικός]], [[κυρίαρχος]], κ. [[εἶναι]], έχω [[εξουσία]], σε Πλάτ.· <i>τὸ κύριον</i>, η κυρίαρχη [[αρχή]] σε μια [[πολιτεία]], <i>τὰ κύρια</i>, οι αρχές, οι έννομες εξουσίες, σε Σοφ., Δημ.<br /><b class="num">II. 1.</b> όταν δεν λέγεται για πρόσωπα, [[αυταρχικός]], [[εξουσιαστικός]], [[δεσποτικός]], υπερισχύων, [[ανώτατος]], <i>δίκαι</i>, σε Ευρ.· [[μῦθος]] κυριώτερος, περισσότερης ισχύος, στον ίδ. κ.λπ.<br /><b class="num">2.</b> αντίθ. προς το [[ἄκυρος]], [[νόμιμος]], [[έγκυρος]], ισχύων, <i>νόμοι</i>, <i>δόγματα</i>, σε Δημ.· κ. [[θέσθαι]] ή <i>ποιεῖσθαί τι</i>, [[ορίζω]], [[προσδιορίζω]] από [[θέση]] ισχύος, σε Σοφ., Δημ.<br /><b class="num">3.</b> λέγεται για χρόνο κ.λπ. ορισμένος, ταξινομημένος, προσδιορισμένος, σε Ηρόδ., Ευρ. κ.λπ.· ομοίως, <i>τὸ κύριον</i>, ο ορισμένος [[χρόνος]], σε Αισχύλ.· στην Αθήνα, <i>κυρίαἐκκλησία</i>, κανονική ή [[τακτική]] [[συνέλευση]] του δήμου, αντίθ. προς το [[σύγκλητος]] [[ἐκκλησία]] (μια που συγκαλείται εκτάκτως), σε Αριστοφ.<br /><b class="num">4.</b> [[νόμιμος]], [[κανονικός]], [[τακτός]], [[πρέπων]], [[αρμόδιος]], σε Αισχύλ.<br /><b class="num">5.</b> λέγεται για λέξεις, [[κυριολεκτικός]], ομιλούμενος, Λατ. [[proprius]], σε Αριστ. <b>Β. I. 1.</b> ως ουσ., [[κύριος]], <i>ὁ</i>, [[άρχοντας]], [[αφέντης]], [[κύριος]], Λατ. [[dominus]], λέγεται για τους θεούς, σε Πίνδ., Σοφ. κ.λπ.· η [[κεφαλή]] της οικογένειας, [[τύπος]] ευγενικής προσφώνησης, όπως το «κύριε», σε Καινή Διαθήκη<br /><b class="num">2.</b> [[κυρία]], <i>ἡ</i>, [[δέσποινα]] ή [[οικοδέσποινα]], Λατ. [[domina]], σε Μένανδρ. κ.λπ.<br /><b class="num">II.</b> <i>ὁ Κύριος</i>, ο Κύριος, ο Ιησούς [[Χριστός]], = Εβρ. JEHOVAH, LXX·στην Κ.Δ. [[ιδίως]], λέγεται για το Χριστό.

|mdlsjtxt=κύ¯ριος, η, ον [[κῦρος]]<br /><b class="num">I.</b> of persons, having [[power]] or [[authority]] [[over]], [[lord]] or [[master]] of, c. gen., Pind., Attic:— κύριός εἰμι, c. inf., I [[have]] [[authority]] to do, am entitled to do, Aesch., etc.; κυριώτεροι [[δοῦναι]] [[better]] [[able]] to [[give]], Thuc.<br /><b class="num">2.</b> absol. having [[authority]], [[authoritative]], [[supreme]], κ. [[εἶναι]] to [[have]] [[authority]], Plat.; τὸ κύριον the [[ruling]] [[power]] in a [[state]], τὰ κύρια the authorities, Soph., Dem.<br /><b class="num">II.</b> not of persons, [[authoritative]], [[decisive]], [[dominant]], [[supreme]], δίκαι Eur.; [[μῦθος]] κυριώτερος of [[more]] [[authority]], Eur., etc.<br /><b class="num">2.</b> opp. to [[ἄκυρος]], [[authorised]], ratified, [[valid]], νόμοι, δόγματα Dem.; κ. [[θέσθαι]] or ποιεῖσθαί τι to [[appoint]] by [[authority]], Soph., Dem.<br /><b class="num">3.</b> of times, etc., [[fixed]], ordained, appointed, Hdt., Eur., etc.;—so, τὸ κύριον the appointed [[time]], Aesch.:—at [[Athens]], [[κυρία]] [[ἐκκλησία]] a [[regular]] or [[ordinary]] [[assembly]], opp. to [[σύγκλητος]] [[ἐκκλησία]] (one [[specially]] summoned), Ar.<br /><b class="num">4.</b> [[legitimate]], [[regular]], [[proper]], Aesch.<br /><b class="num">5.</b> of words, [[authorised]], [[vernacular]], Lat. [[proprius]], Arist.<br />B. as [[substantive]], <br />[[κύριος]], ὁ,<br /><b class="num">I.</b> a [[lord]], [[master]], Lat. [[dominus]], of gods, Pind., Soph., etc.: the [[head]] of a [[family]], [[master]] of a [[house]], Aesch., etc.:—[[later]], κύριε was a [[form]] of [[respectful]] [[address]], like our sir, NTest.<br /><b class="num">2.</b> [[κυρία]], ἡ, [[mistress]] or [[lady]] of the [[house]], Lat. [[domina]], Menand., etc.<br /><b class="num">II.</b> ὁ Κύριος, the Lord, = Hebr. Jehovah, Lxx.; in NTest. especially of Christ.