View source for χέλυς

{{LSJ1
|Full diacritics=χέλυς
|Medium diacritics=χέλυς
|Low diacritics=χέλυς
|Capitals=ΧΕΛΥΣ
|Transliteration A=chélys
|Transliteration B=chelys
|Transliteration C=chelys
|Beta Code=xe/lus
|Definition=ῠος, ἡ, <span class="sense"><p>&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">A</span> <b class="b2">tortoise</b>, h.Merc.33. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">2</span> <b class="b2">lyre</b> (since Hermes made the first lyre by stretching strings on a tortoise's shell, which acted as a sounding-board), ib.25,153, Sapph.45, <span class="bibl">A.<span class="title">Fr.</span>314</span>; καθ' ἑπτάτονον ὀρείαν χ. <span class="bibl">E.<span class="title">Alc.</span>448</span> (lyr.), cf. <span class="bibl"><span class="title">HF</span>683</span> (lyr.). </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">3</span> the constellation <b class="b2">Lyra</b>, <span class="bibl">Arat.268</span>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">II</span> <b class="b2">arched breast, chest</b>, from its like ness of shape to the back of a tortoise, <span class="bibl">Hp.<span class="title">Anat.</span>1</span>, <span class="bibl">E.<span class="title">El.</span> 837</span>; cf. χελώνιον <span class="bibl">11</span>. [ῡ in nom. and acc. sg., <span class="bibl"><span class="title">h.Merc.</span>33</span>,<span class="bibl">153</span>; later ῠ, <span class="bibl">Call.<span class="title">Ap.</span>16</span>, <span class="bibl">Arat.268</span>, <span class="bibl">Opp.<span class="title">H.</span>5.404</span>.] (Cf. OSlav. <b class="b2">žely</b> 'tortoise'.)</span>
}}
{{pape
|ptext=[[https://www.translatum.gr/images/pape/pape-02-1348.png Seite 1348]] υος, ἡ, = [[χελώνη]], – 1) die <b class="b2">Schildkröte</b>, aus deren Schaale Hermes die erste Lyra verfertigte, H. h. Merc. 33; dah. die Lyra selbst, die aus der Schildkrötenschaale gemacht ist, ib. 25. 153; Aesch. frg. 318; καθ' ἑπτάτονον ὀρείαν χέλυν Eur. Alc. 449; Herc. F. 683; bes. der Schallboden, der gewölbte Theil, Philostr. Imagg. 1, 10. – 2) das Gewölbe, die Brust, Brusthöhle, in der die Lunge liegt, Hippocr., Eur. El. 837.
}}
{{ls
|lstext='''χέλυς''': -ῠος, ἢ, = [[χελώνη]], Λατ. lestudo· - ἀκολούθως, [[ἐπειδὴ]] ὁ [[Ἑρμῆς]] κατεσκεύασεν ἐκ τοῦ ὀστράκου χελώνης τὴν πρώτην λύραν ἐντείνας τὰς χορδὰς ἐπ’ [[αὐτοῦ]], Ὕμν. Ὁμηρ. εἰς Ἑρμ. 33, ἡ [[λέξις]] [[χέλυς]] κατήντησε νὰ σημαίνῃ τὴν λύραν, ὡς τὸ Λατιν. testudo, [[αὐτόθι]] 25. 153, Αἰσχύλ. Ἀποσπ. 320· καθ’ ἑπτάτονον ὀρείαν χ. Εὐρ. Ἄλκ. 449, πρβλ. Ἡρ. Μαιν. 683. 2) ὁ ἀστερισμὸς τῆς Λύρας, Ἀρατ. 269. ΙΙ. τὸ κυρτὸν [[στῆθος]] ἢ [[στέρνον]] ἐκ τῆς ὁμοιότητος πρὸς τὴν ῥάχιν τῆς χελώνης, Ἱππ. 915Η, Εὐρ. Ἠλ. 837· πρβλ. [[χελώνιον]] ΙΙ. (Πρβλ. χελύνη, χελώνη, χέλυον· Σανσκρ. bar-mutas (testudo)· Σλαυ. zelŭvi, zel-vi (limax)). [Τὸ υ [[εἶναι]] πιθανῶς φύσει βραχύ, Καλλ. Ὕμν. εἰς Ἀπόλλ. 16, Ἀππ. Ἀλ. 5. 404, Ἄρατ. 268· μακρὸν δὲ μόνον ἐν ἄρσει, Ὕμν. Ὁμ. εἰς Ἑρμ. 33, 153, 242].
}}
{{bailly
|btext=υος (ἡ) :<br /><b>1</b> lyre, <i>faite primit. avec une écaille de tortue</i>;<br /><b>2</b> partie bombée de la poitrine, sternum.<br />'''Étymologie:''' cf. [[χελώνη]].
}}
{{grml
|mltxt=-υος, η, ΝΑ<br /><b>νεοελλ.</b><br />(<b>[[λόγιος]] τ.</b>) [[γένος]] μεγάλων υδρόβιων χελωνών, [[τυπικός]] [[εκπρόσωπος]] της οικογένειας [[χελυΐδες]]<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> η [[χελώνα]] («αἴολον [[ὄστρακον]] [[ἐσσί]], [[χέλυς]] ὄρεσσι ζώουσα», Υμν. Ερμ.)<br /><b>2.</b> η [[λύρα]] με [[ηχείο]] από όστρακο χελώνας («ἑπτάτονον ὀρείαν χέλυν», <b>Ευρ.</b>)<br /><b>3.</b> το [[κοίλο]] [[μέρος]] της λύρας, το [[ηχείο]]<br /><b>4.</b> το [[κοίλωμα]] του θώρακα, στο οποίο βρίσκονται οι πνεύμονες.<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Αβέβαιης ετυμολ. Κατά την επικρατέστερη [[άποψη]], ο τ. [[χέλυς]], παράλληλα με έναν αμάρτυρο αρχικό σλαβ. τ. <i>želũ</i>- (<b>πρβλ.</b> αρχ. σλαβ. <i>žely</i>, <i>želĭve</i>, ρωσ. <i>žolur</i>), ανάγονται σε έναν ΙΕ τ. <i>ghel</i><i>ū</i>- με σημ. «[[χελώνα]]». Άλλοι σχηματισμοί από το ίδιο θ. [[είναι]] ο τ. [[χελύνη]] (<span style="color: red;"><</span> <i>ghe</i>-<i>l</i><i>ū</i><i>n</i><i>ā</i>) με [[επίθημα]] -<i>ύνη</i> (<b>πρβλ.</b> <i>κορ</i>-<i>ύνη</i>) και ο τ. [[χελώνη]] (<span style="color: red;"><</span> <i>ghel</i><i>ō</i><i>un</i><i>ā</i>) με μακρά δίφθογγο -<i>ων</i>- στο [[επίθημα]] -<i>ώνη</i> (<b>πρβλ.</b> <i>ῥαστ</i>-<i>ώνη</i>). Όσο για το [[σχήμα]] [[χέλυς]]: [[χελώνη]] <b>πρβλ.</b> και λατ. <i>corvus</i>: [[κορώνη]]. Κατ' άλλους, οι τ. [[χέλυς]], [[χελώνη]] ανάγονται στη [[ρίζα]] του [[χεῖλος]] (<b>πρβλ.</b> και [[χελύνη]] [Ι]). Για τη σημασιολογική [[αιτιολόγηση]] αυτής της άποψης <b>πρβλ.</b> το ιταλ. διαλ. <i>bezzuca</i> «[[χελώνα]]» <span style="color: red;"><</span> γαλατ. <i>beccus</i> «[[ράμφος]]» (<b>πρβλ.</b> γαλλ. <i>bec</i>) <span style="color: red;">+</span> αμάρτυρο <i>pĩts</i>- «[[μύτη]], [[κορυφή]]» (<b>πρβλ.</b> αγγλ. <i>peak</i>, γαλλ. <i>pic</i>), πιθ. λόγω του ότι η [[χελώνα]] έχει μυτερό [[σαγόνι]]. Λιγότερο πιθανή, [[τέλος]], θεωρείται τόσο η [[αναγωγή]] τών τ. στην ΙΕ [[ρίζα]] <i>ghel</i>- «[[κίτρινος]], [[πράσινος]]» και η σύνδεσή τους με τα [[χλόη]] και λατ. <i>helvus</i> «[[κοκκινωπός]]» όσο και η [[αναγωγή]] τους σε μια μη ΙΕ [[ρίζα]]. Στη Νέα Ελληνική απαντά ο τ. [[χελών]] <span style="color: red;"><</span> [[χελώνη]] (<b>πρβλ.</b> [[βελόνα]] <span style="color: red;"><</span> [[βελόνη]])].
}}