View source for οργή

{{grml
|mltxt=η (ΑΜ [[ὀργή]])<br />έντονη ψυχική [[διέγερση]] από [[κάτι]] δυσάρεστο ή προσβλητικό που εκδηλώνεται με βίαιη [[συμπεριφορά]], η [[αγανάκτηση]]<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>φρ.</b> α) «[[δίνω]] [[τόπο]] στην [[οργή]]» — [[συγκρατώ]] τον θυμό μου και τα [[νεύρα]] μου, [[υποχωρώ]]<br />β) «[[θεία]] [[οργή]]» ή «[[οργή]] θεού» — [[μεγάλη]] [[καταστροφή]], [[θεομηνία]]<br />γ) «[[φωνή]] λαού, [[οργή]] θεού» — όταν ο [[λαός]] εξεγείρεται η δύναμή του [[είναι]] ακατανίκητη<br />δ) «στην [[οργή]] του θεού» ή «[[άντε]] στην [[οργή]]» — λέγεται ως [[κατάρα]]<br />ε) «να πάρει η [[οργή]]» — λέγεται ως [[έκφραση]] αγανάκτησης<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> [[φυσική]] [[τάση]] ή [[διάθεση]]<br /><b>2.</b> [[ήθος]], [[χαρακτήρας]], [[ιδιοσυγκρασία]] («ὀργῆς νοσούσης εἰσὶν ἰατροὶ λόγοι», <b>Αισχύλ.</b>)<br /><b>3.</b> (η δοτ. ως επίρρ.) <i>ὀργῇ</i><br />με θυμό, οργισμένα<br /><b>4.</b> <b>φρ.</b> α) «[[ἐπιφέρω]] [[ὀργάς]] τινι» — [[προσαρμόζω]] τη [[διάθεση]] μου στη [[διάθεση]] κάποιου<br />β) «[[ἀνίημι]] τῆς ὀργῆς» ή «ὀργὴν χαλῶ» — [[μετριάζω]] τον θυμό μου, [[ηρεμώ]]<br />γ) «ὀργὴν [[κατέχω]]» ή «ὀργῆς κρατῶ» — [[συγκρατώ]] τον θυμό μου<br />δ) «ὀργῆς [[τυγχάνω]]» — [[γίνομαι]] [[δεκτός]] με [[αγανάκτηση]]<br />ε) «Πανὸς ὀργαί» — [[αιφνίδιος]] [[φόβος]] τον οποίο διεγείρει η [[οργή]] του Πανός στα ζώα.<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Αβέβαιης ετυμολ. Η λ. έχει αναχθεί σε ΙΕ [[ρίζα]] <i>werg</i>- / <i>worg</i>- «[[φουσκώνω]] από [[οργή]], [[δύναμη]]» και έχει συνδεθεί με αρχ. ινδ. <i>ū</i><i>rj</i><i>ā</i> «[[τροφή]], [[σθένος]], [[ανδρεία]]». Η [[εξέλιξη]] στη σημ. του [[ὀργή]] από «[[φυσική]] [[διάθεση]], [[ιδιοσυγκρασία]]» σε «βίαιη [[συμπεριφορά]], [[θυμός]]» παρατηρείται και στο αρχ. ιρλδ. <i>ferc</i> «[[θυμός]]». Κατ' [[άλλη]] [[άποψη]], ελάχιστα πιθανή, η λ. [[ὀργή]] έχει προέλθει με [[συγκοπή]] από τ. <i>ὀρ</i>(<i>ο</i>)<i>γά</i> (<span style="color: red;"><</span> [[ὀρέγω]] «[[εκτείνω]], [[απλώνω]]» και «[[επιθυμώ]] πολύ»). Η λ. [[ὀργή]] με αρχική σημ. «[[φυσική]] [[διάθεση]], [[χαρακτήρας]], [[ιδιοσυγκρασία]]» εξελίχθηκε στη σημ. «βίαιη [[συμπεριφορά]], [[αγανάκτηση]], [[θυμός]]» και μ' αυτή τη σημ. χρησιμοποιείται στη Νέα Ελληνική. Η [[χρησιμοποίηση]], εξάλλου, της λ. [[ὀργή]] στα παράγωγα <i>ὀργῶ</i> και [[ὀργάς]] με τις σημ. «αρδεύομαι καλά για [[παραγωγή]] καρπού» και «γη που καλλιεργείται και ποτίζεται τακτικά, [[εύφορος]] [[αγρός]]», αντίστοιχα, με τη σημ. τών [[εργασιών]] που εκτελεί ο [[γεωργός]] για να βελτιώσει και να αυξήσει την [[παραγωγικότητα]] του εδάφους, οδήγησε στην παρετυμολογική [[σύνδεση]] της οικογένειας τών [[ὀργή]], <i>ὀργῶ</i>, [[ὀργάς]] (<b>πρβλ.</b> και [[οργώνω]]) με την [[οικογένεια]] τών <i>ἔργο</i>, [[ἔρδω]]. Η λ. [[ὀργή]], [[τέλος]], διακρίνεται από τη λ. [[χόλος]] που έχει και τη σημ. της πικρίας, της λύπης, της μνησικακίας, η οποία δεν χαρακτηρίζει την [[ὀργή]]. Η [[ὀργή]] [[επίσης]] διαφέρει σημασιολογικά και από τη συνώνυμή της λ. [[θυμός]] στο ότι η τελευταία καλύπτει ένα ευρύτερο σημασιολογικό [[πεδίο]] από την πρώτη (<b>βλ. λ.</b> [[θυμός]]).<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[οργίζω]], [[οργίλος]], [[οργώ]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[οργαίνω]]<br /><b>νεοελλ.</b><br /><i>όργητα</i>, [[οργώνω]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> (Β' συνθετικό) <b>αρχ.</b> <i>άνοργος</i>, [[δύσοργος]], [[εύοργος]], [[νέοργος]], [[περιοργής]], [[φιλοργής]].
}}