ἄνεμος: Difference between revisions

{{grml

|mltxt=ο (AM [[ἄνεμος]])<br /><b>1.</b> [[ρεύμα]] αέρα που προκαλείται απο [[φυσικά]] αίτια, βίαιη [[μετακίνηση]] του αέρα [[προς]] μια [[κατεύθυνση]]<br /><b>2.</b> <b>μτφ.</b> άσκοπη [[ασχολία]], [[ματαιοπονία]], [[ματαιότητα]]<br /><b>μσν.- νεοελλ.</b><br />(κατ’ ευφημισμό) [[διάβολος]], [[δαίμονας]]<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>φρ.</b> «[[πάει]] κατ’ ανέμου» ή «[[πάει]] τ’ ανέμου» — καταστρέφεται ή καταστράφηκε<br /><b>μσν.</b><br />το [[πνεύμα]] του Θεού, ο Θεός<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br />[[αέρια]] των εντέρων.<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Η λ. [[άνεμος]] ανάγεται στην ΙΕ [[ρίζα]] <i>an∂</i>- «[[φυσώ]], [[πνέω]]». Από την [[ίδια]] [[ρίζα]] προήλθαν όχι μόνο τα αρχ. ινδ. <i>anilas</i> «[[πνοή]], [[άνεμος]], [[αέρας]]», αρχ. ιρλδ. <i>anal</i> «[[πνοή]]» κ.ά., [[αλλά]] και τα λατ. <i>anima</i> «[[πνοή]], [[άνεμος]], [[αέρας]]» και <i>animus</i> «[[ψυχή]], [[πνεύμα]]» (και οι δύο σημασίες συνενώνονται στο αρχ. ελλην. [[πνεύμα]]) και <i>animal</i> «το έχον [[ψυχή]], ζωή, το ζώο». Από τις λατινικές αυτές λέξεις προήλθαν σημαντικές λέξεις του λατινογενούς (ρωμανικού) ευρωπαϊκού λεξιλογίου, όπως λ.χ. η λ. <i>ame</i> «[[ψυχή]]» μέσω του αρχ. γαλλ. a<i>lme</i> / <i>arme</i>) της Γαλλικής, η λ. <i>alma</i> «[[ψυχή]]» της Ισπανικής και <i>anima</i> «[[ψυχή]]» της Ιταλικής, το ισπανικό καί ιταλικό <i>animo</i> «[[πνεύμα]]» καί το ευρύτερης χρήσης <i>animal</i> «ζώο» (ιταλ., γαλλ., ισπ., αγγλ., <b>κ.ά.</b>). Αντιθέτως το ελλ. [[άνεμος]] χρησιμοποιήθηκε κατ’ [[αποκλειστικότητα]] στη διεθνή επιστημονική [[ορολογία]] ως α΄ συνθετικό πολλών επιστημονικών όρων<br /><b>[[πρβλ]].</b> λ.χ. αγγλ. <i>anemogram</i> (ανεμόγραμμα), <i>anemograph</i> (ανεμογράφος), <i>anemometer</i> (ανεμόμετρο), <i>anemoscope</i> (ανεμοσκόπιο) [[αλλά]] καί <i>anemochorous</i>, <i>anemophilous</i>, <i>anemotaxis</i>, <i>anemotropism</i> κ.ά. Σημειώνεται [[ακόμη]] πως λέξεις που δήλωναν «τον άνεμο» τόσο στην Ελληνική όσο και σε άλλες (ινδο)ευρωπαϊκές γλώσσες προήλθαν από τη συνώνυμη ΙΕ [[ρίζα]] <i>w</i><i>ē</i>-«[[πνέω]], [[φυσώ]]» (<b>[[πρβλ]].</b> ελλην., [[άελλα]] [[άημι]], <i>αήτες</i>, [[αήτης]], [[αύρα]], κ.ά, λατ. <i>ventus</i> «[[άνεμος]]», γαλλ. <i>vent</i>, αγγλ. <i>wind</i> και <i>weather</i> «[[καιρός]]», γερμ. Wind και <i>Wetter</i> «[[καιρός]]» κ.λπ. <b>βλ. λ.</b> [[άημι]]). Τέλος, [[μεγάλη]] παραγωγική [[δύναμη]] εμφανίζει στην Ελληνική (αρχαία και νέα) η λ. [[άνεμος]] ως α΄ συνθετικό <i>ανεμ</i>(<i>ο</i>)-και ως β΄ συνθετικό -<i>ανεμος</i> (και αρχ. -<i>ήνεμος</i>)].Παράγωγα και [[σύνθετα]] της λέξης [[άνεμος]]:<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> <b>αρχ.</b> [[ανεμία]], [[ανεμόεις]], <i>ανεμούμαι</i>, [[ανεμώλιος]], [[Ανεμώτις]]<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br />[[ανεμώδης]]<br /><b>μσν.</b><br /><i>ανέμωοις</i><br /><b>μσν.- νεοελλ.</b><br />[[ανέμη]], [[ανεμίζω]], [[ανεμικός]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> (Α΄ <b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b>) [[ανεμόδαρτος]], [[ανεμοστρόβιλος]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[ανεμοκοίτης]], [[ανεμοσκεπής]], [[ανεμόστροφος]], [[ανεμοσφάραγος]], [[ανεμοτρεφής]], [[ανεμοφόρητος]] [[ανεμώκης]]<br /><b>μσν.</b><br /><i>ανεμοδούριον</i>, [[ανεμομαχώ]], [[ανεμόπτερος]], [[ανεμοφθόρητος]]<br /><b>μσν.- νεοελλ.</b><br />[[ανεμοζάλη]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[ανεμόβραχος]], [[ανεμόβροντο]], [[ανεμόβροχο]], [[ανεμογάμης]], [[ανεμογγάστρι]](-<i>ά</i>), [[ανεμοδαρμένος]], [[ανεμοδέρνω]], [[ανεμοκαίω]], [[ανεμοκίνητος]], [[ανεμοκουνώ]], <i>ανεμοκυκλογύριστος</i>, [[ανεμοκυκλοπόδης]], [[ανεμομάζωμα]], [[ανεμόμυλος]], [[ανεμόπληκτος]], [[ανεμοπόδαρος]], <i>ανεμοπύρι</i>, [[ανεμοπύρωμα]], [[ανεμοράχη]], [[ανεμοριπή]], [[ανεμορούφουλας]], [[ανεμόσαρκος]], [[ανεμόσκαλα]], [[ανεμοσκορπίζω]], [[ανεμοσουρίζω]], [[ανεμόσυκο]], [[ανεμοσυρμή]], [[ανεμοταραχή]], [[ανεμότρατα]], [[ανεμοχάφτω]], [[ανεμόχιονο]], [[ανεμόχολο]], [[ανεμαλώνι]], <i>ανεμαντλία</i>, [[ανεμάρπαστος]], [[ανεμοβλογιά]], <i>ανεμογνωμόνιο</i>, <i>ανεμόγραμμα</i>, <i>ανεμογραφία</i>, <i>ανεμογράφος</i>, [[ανεμοδείκτης]], <i>ανεμολογία</i>, <i>ανεμολόγος</i>, <i>ανεμομετρία</i>.(Β <b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b>) -<i>ΑΝΕΜΟΣ</i>: [[αλεξάνεμος]], [[επάνεμος]], <i>Ευάνεμος</i>, <i>Ευδάνεμος</i>, [[ισάνεμος]], <i>κωλυσάνεμος</i>, [[λαθάνεμος]], [[παυσάνεμος]].-<i>ΗΝΕΜΟΣ</i>: [[αλεξήνεμος]], [[απήνεμος]], [[διήνεμος]], [[δυσήνεμος]], [[ευήνεμος]], [[κατήνεμος]], [[ποδήνεμος]], [[προήνεμος]], [[προσήνεμος]], [[πυρήνεμος]], [[συνήνεμος]], [[υπερήνεμος]], [[υπήνεμος]], [[φιλήνεμος]].

}}