κλίνω: Difference between revisions

{{grml

|mltxt=(AM [[κλίνω]], Α αιολ. τ. [[κλίννω]])<br /><b>1.</b> <b>(μτβ.)</b> [[κάνω]] κάποιον ή [[κάτι]] να στραφεί ή να γείρει [[πλάγια]] ή [[προς]] τα [[κάτω]], το [[γέρνω]], το [[πλαγιάζω]] ή [[λυγίζω]], [[κάμπτω]] [[κάτι]]<br />(α. «ο [[δυνατός]] [[άνεμος]] έκλινε τους κορμούς τών δέντρων» β. «ἐπὴν κλίνῃσι τάλαντα [[Ζεύς]]» — όταν ο [[Ζευς]] κάνει τη [[ζυγαριά]] να γείρει από τη μια [[πλευρά]], <b>Ομ. Ιλ.</b><br />γ. «[[μηκέτι]] τοῦδ' ἀντιπέτρου βήματος ἔξω [[πόδα]] κλίνῃς», <b>Σοφ.</b><br />δ. «τὰς κεφαλὰς ὑμῶν τῷ Κυρίῳ κλίνατε», <b>Θ. Λειτ.</b>)<br /><b>2.</b> <b>γραμμ.</b> [[σχηματίζω]] [[κατά]] [[σειρά]], απαγγέλλοντας ή γράφοντας, όλους τους τύπους κλιτού μέρους του λόγου (α. «οι προθέσεις δεν κλίνονται» β. «[[κλίνω]] το [[ρήμα]] [[αγαπώ]]» γ. «αἱ πρωτότυποι [ἀντωνυμίαι] οὐ κλίνονται εἰς τὰς πτώσεις», Απολλ. Δύσκ.)<br /><b>3.</b> έχω [[τάση]] [[προς]] κάποιον ή [[κάτι]], [[τείνω]], [[αποκλίνω]], [[ρέπω]] (α. «κλίνει [[προς]] τον σοσιαλισμό» β. «κιθαρίζων ἅμα κε τῷδε [[μέλει]] κλιθεὶς ὕμνον κελάδησε καλλίνικον», <b>Πίνδ.</b>)<br /><b>4.</b> (για χρόνο, φως, [[ημέρα]], [[νύχτα]] <b>κ.λπ.</b>) ελαττώνομαι, [[φθίνω]], [[γέρνω]], [[φθάνω]] στο [[τέλος]] μου (α. «ο [[ήλιος]] κλίνει [[προς]] τη [[δύση]]» β. «κλίνοντος ὑπὸ ζόφον ἠελίοιο», Απολλ. Ρόδ.)<br /><b>5.</b> <b>μτφ.</b> (για χρώματα και για [[φωνή]]) [[πλησιάζω]] [[προς]] ορισμένο τόνο, έχω κάποιαν [[απόχρωση]] (α. «δεν [[είναι]] καθαρό γαλάζιο κλίνει [[προς]] το πράσινο» β. «η [[φωνή]] του κλίνει [[προς]] τη [[φωνή]] του βαρύτονου»)<br /><b>6.</b> <b>μτφ.</b> <b>φρ.</b> «[[κλίνω]] [[προς]] το [[τέλος]]» ή «[[κλίνω]] [[προς]] την [[αφάνεια]]» ή «[[κλίνω]] ἐπὶ τὸ [[χεῖρον]]» — [[ξεπέφτω]], φθείρομαι, [[παρακμάζω]] («[[θαυμάζω]]... ἡ [[πόλις]] [[ὅπως]] ποτ' ἐπὶ τὸ [[χεῖρον]] ἔκλινεν», <b>Ξεν.</b>)<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> <b>(αμτβ.)</b> [[στρίβω]], [[γυρίζω]], στρέφομαι [[προς]] τα [[κάτω]] ή πλαγίως, [[αλλάζω]] [[θέση]] ή [[κατεύθυνση]] ενώ βρίσκομαι σε [[κίνηση]] ή σε [[στάση]], [[γέρνω]] [[προς]] κάποια [[κατεύθυνση]] (α. «το [[σπίτι]] κλίνει [[προς]] τα [[δεξιά]]» β. «ο κεκλιμένος [[πύργος]] της Πίζας»)<br /><b>2.</b> <b>φρ.</b> α) «δεν έχει πού την κεφαλήν κλίναι» [ορθ. <i>κλίνῃ</i>]<br />δεν έχει [[καταφύγιο]] [[πουθενά]] ή στερείται τα [[πάντα]]<br />β) «κλίνατε επί [[δεξιά]]», «κλίνατε επ' αριστερά» — στρατιωτικό ή γυμναστικό [[παράγγελμα]] για να στραφεί η [[ομάδα]] [[προς]] το δεξιό ή [[προς]] το αριστερό [[μέρος]], να αλλάξει [[κατεύθυνση]]<br />γ) <b>φυσ.</b> «κεκλιμένο επίπεδο» — το επίπεδο που σχηματίζει [[οξεία]] [[γωνία]] [[προς]] την οριζόντια [[γραμμή]]<br /><b>νεοελλ.-μσν.</b><br /><b>μτφ.</b> <b>φρ.</b> α) «[[κλίνω]] την [[κεφαλή]]» ή «[[κλίνω]] κάραν» ή «[[κλίνω]] τον τράχηλο» <br />ί) [[υποχωρώ]], [[λυγίζω]] («[[είναι]] μου [[χρεία]] να [[κλίνω]] την [[κεφαλή]]», Ερωφ.)<br />ii) [[προσκυνώ]], [[εκφράζω]] σεβασμό<br />β) «[[κλίνω]] το [[γόνυ]]»<br />i) [[γονατίζω]]<br />ii) [[υποκλίνομαι]], [[εκφράζω]] σεβασμό<br /><b>μσν.</b><br /><b>1.</b> (με την [[πρόθεση]] <i>από</i>) απομακρύνομαι<br /><b>2.</b> απλώνομαι<br /><b>3.</b> εκτρέπομαι, [[παρεκκλίνω]]<br /><b>4.</b> [[συγκατανεύω]]<br /><b>5.</b> [[σέβομαι]]<br /><b>6.</b> <b>φρ.</b> α) «[[κλίνω]] εἰς ἀγάπην» — [[ερωτεύομαι]]<br />β) «[[κλίνω]] [[κρίση]]» — [[καταστρατηγώ]] τη [[δικαιοσύνη]], [[παραβιάζω]] το [[δίκαιο]]<br />γ) «[[κλίνω]] [[μετά]] τινος» — [[πηγαίνω]] με το [[μέρος]] κάποιου<br />δ) «[[κλίνω]] [[τέντα]]» — [[στήνω]] [[σκηνή]], εγκαθίσταμαι<br />ε) «[[κλίνω]] τὸ οὖς» — [[ακούω]] με [[καταδεκτικότητα]], [[εισακούω]]<br />στ) «[[κλίνω]] φλάμουρον» — [[ξεκινώ]] για [[επίθεση]], επιτίθεμαι<br />ζ) «κλίνει ὁ [[ἥλιος]]» — δύει, βασιλεύει<br /><b>μσν.-αρχ.</b><br />(ενεργ. και μέσ.) [[τρέπω]] σε [[φυγή]] αντίπαλο («Τρῷας δ' ἔκλιναν [[Δαναοί]]», <b>Ομ. Ιλ.</b>)<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> [[βάζω]] κάποιον στο [[ανάκλιντρο]], [[κατακλίνω]] κάποιον (α. «κληθῆναι [ἔφη] καὶ Θηβαίων ἄνδρας [[πεντήκοντα]], καὶ [[σφέων]] οὐ χωρὶς ἑκατέρους κλῑναι», <b>Ηρόδ.</b><br />β. «κλῑνόν μ' ἐς εὐνήν», <b>Ευρ.</b><br />γ. «πάντες δ' ἠρήσαντο παραὶ λεχέεσι κλιθῆναι», <b>Ομ. Οδ.</b>)<br /><b>2.</b> <b>μτφ.</b> [[ταπεινώνω]] («[[ἡμέρα]] κλίνει κἀνάγει [[πάλιν]] ἅπαντα τἀνθρώπεια» — μια [[μέρα]] ταπεινώνει και ανυψώνει όλα τα ανθρώπινα πράγματα, <b>Σοφ.</b>)<br /><b>3.</b> (στη μαγική) [[κάνω]] κάποιον υποχείριο, τον [[μαγεύω]], τον [[υποδουλώνω]]<br /><b>4.</b> (μέσ. και παθ.) <i>κλίνομαι</i><br />στηρίζομαι, [[ακουμπώ]] σε [[κάτι]] (α. «κίονι κεκλιμένη», <b>Ομ. Οδ.</b><br />β. «ξύλα ἐς ἄλληλα κεκλιμένα», <b>Ηρόδ.</b>)<br /><b>5.</b> <b>παθ.</b> α) (για [[μάχη]]) [[καταλήγω]] σε [[υποχώρηση]], σε [[ήττα]] («[[κάρτος]] δ' ἀνεφαίνετο ἔργων, ἐκλίνθη δὲ [[μάχη]]», <b>Ησίοδ.</b>)<br />β) (στον παθ. αόρ. και παρακμ.) i) αποθέτομαι, τοποθετούμαι<br />ii) [[είμαι]] ξαπλωμένος σε [[ανάκλιντρο]] [[δίπλα]] στο [[τραπέζι]] ως [[συμποσιαστής]] («κλιθέντες ἐδαίνυντο, πληρωθέντες δὲ φορβῆς καὶ οἴνου ηὗδον», <b>Ηρόδ.</b>)<br />iii) (για βουνά και τόπους) [[είμαι]] στραμμένος, [[βλέπω]] [[προς]] κάποιο [[σημείο]] («ἠέ τις [[ἀκτὴ]] κεῖθ' ἁλὶ κεκλιμένη ἐριβώλακος ἠπείροιο», <b>Ομ. Οδ.</b>)<br />iv) (<b>για πρόσ.</b>) ζω σε έναν [[τόπο]], [[είμαι]] εγκατεστημένος, [[κατοικώ]] [[κάπου]] («Ὀρέσβιον αἰολομίτρην, ὅς ρ' ἐν Ὕλη νέεσκε... λίμνῃ κεκλιμένος Κηφισίδι», <b>Ομ. Ιλ.</b>).<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Η λ. εμφανίζει τη συνεσταλμένη [[βαθμίδα]] <i>kli</i>- της ΙΕ ρίζας <i>klei</i>- «[[κλίνω]], [[στηρίζω]]» και σχηματίζεται με ενεστωτικό [[επίθημα]] -<i>η</i>- (το οποίο επεκτάθηκε και σε άλλους χρόνους) και [[κατάληξη]] -<i>yo</i>. Συνδέεται με λατ. <i>clinare</i> «[[κλίνω]]», αρχ. σαξ. <i>hlin</i><i>ō</i><i>n</i>, αρχ. άνω γερμ. <i>hlin</i><i>ē</i><i>n</i> &GT; <i>lehnen</i> και αρχ. ινδ. <i>śrayati</i> = λιθουαν. <i>šleju</i> «[[κλίνω]]». Άλλοι τύποι έχουν αντίστοιχα σε άλλες γλώσσες, όπως ο παρακμ. <i>κέκλιται</i> με το αρχ. ινδ. <i>śiśriye</i> και το ρηματ. επίθ. [[ἄκλιτος]] με το αρχ. ινδ. <i>śrita</i>- και το αβεστ. <i>sri</i>-<i>nu</i>.<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> <i>κλ</i>(<i>ε</i>)<i>ιτύς</i>, [[κλίμα]], [[κλίμαξ]], [[κλίνη]], [[κλιντήρ]], [[κλίσις]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[κλείτος]], [[κλισία]], [[κλισμός]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> [[ανακλίνω]], [[αποκλίνω]], <i>εγκλείνω</i>, <i>εκκλείνω</i>, <i>επικλείνω</i>, [[παρακλίνω]], [[παρεκκλίνω]], [[προκλίνω]], [[προσκλίνω]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[αντικλίνω]], <i>αντιμετακλίνω</i>, [[διακλίνω]], [[εγκατακλίνω]], <i>ενοιποκλίνω</i>, [[επανακλίνω]], [[επεγκλίνω]], [[επικατακλίνω]], [[κατακλίνω]], [[μετακλίνω]], [[μετεγκλίνω]], [[παρακατακλίνω]], [[παρανακλίνω]], [[παρεγκλίνω]], [[προανακλίνω]], [[προκατακλίνω]], [[προσανακλίνω]], [[περικλίνω]], [[προσυποκλίνω]], [[συγκατακλίνω]], [[συμπαρακατακλίνω]], [[συναποκλίνω]], [[συνεγκλίνω]], [[συνεκκλίνω]], [[συνεπικλίνω]], [[υπανακλίνω]], [[υπεγκλίνω]], [[υπεκκλίνω]], [[υπερεπικλίνω]], [[υποκατακλίνω]], [[υποκλίνω]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[απεκκλίνω]]. (Β συνθετικό) -κλινής, [[ακλινής]], [[αμφικλινής]], [[γονυκλινής]], [[επικλινής]], [[ετεροκλινής]], [[ισοκλινής]], [[χαμαικλινής]]<br /><b>αρχ.</b><br /><i>αποκλινής</i>, [[εκκλινής]], [[κατακλινής]], [[ομοιοκλινής]], [[παλιγκλινής]], [[περικλινής]], [[πολυκλινής]], [[προσκλινής]], [[συγκλινής]], [[ταυτοκλινής]], [[υποκλινής]]<br /><b>νεοελλ.</b><br /><i>δικλινής</i>, [[μεσοκλινής]], [[μονοκλινής]], [[προκλινής]].

}}