πηγνύω: Difference between revisions

|mltxt=ΝΜΑ, και [[πήγνυμι]] ΜΑ<br /><b>1.</b> [[εμπηγνύω]], [[μπήγω]]<br /><b>2.</b> [[συναρμόζω]], [[συναρμολογώ]]<br /><b>3.</b> [[μεταβάλλω]] ρευστό σε στερεό (α. «ο [[ψυχρός]] [[αέρας]] πηγνύει τη [[λάβα]] στις [[κλιτύς]] του ηφαιστείου» β. «[[κρύσταλλος]] πέπηγεν», <b>Θουκ.</b>)<br /><b>4.</b> (σχετικά με [[γάλα]] ή [[τυρί]]) [[πήζω]]<br /><b>μσν.-αρχ.</b><br /><b>1.</b> [[καρφώνω]], [[στερεώνω]] με καρφιά<br /><b>2.</b> (σχετικά με τα μάτια και το [[βλέμμα]]) [[προσηλώνω]] («κατὰ χθονὸς ὄμματα πήξας», <b>Ομ.</b>Ιλ)<br /><b>3.</b> (σχετικά με [[σκηνή]]) [[στήνω]]<br /><b>4.</b> [[σκληραίνω]], αποσκληραίνω [[κάτι]]<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> (σχετικά με φυτά) [[φυτεύω]], [[πολλαπλασιάζω]] με [[φύτευση]] και όχι με [[σπορά]]<br /><b>2.</b> συντελούμαι, [[γίνομαι]] («[[φόνος]] πέπηγεν», <b>Αισχύλ.</b>)<br /><b>3.</b> [[ορίζω]], [[προσδιορίζω]] («ὅρους τοῑς βαρβάροις πήξαντες», Λυκούργ.)<br /><b>4.</b> <b>αστρολ.</b> [[προσδιορίζω]] τη [[γέννηση]]<br /><b>5.</b> απολιθώνομαι, [[μαρμαρώνω]]<br /><b>6.</b> <b>μέσ.</b> <i>πήγνυμαι</i><br />[[τηρώ]] [[κάτι]] [[σταθερά]] («ἐν φρασὶ πάξαιθ' [[ὅπως]]...», <b>Πίνδ.</b>)·<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Ο [[αθέματος]] ενεστ. <i>πήγ</i>-<i>νυ</i>-<i>μι</i> ανάγεται στην απαθή [[βαθμίδα]] της ΙΕ ρίζας <i>p</i><i>ā</i><i>g</i>-/<i>p</i><i>ā</i><i>k</i>- «[[στερεώνω]]» με ηχηρό ουρανικό [[σύμφωνο]] και [[πρόσφυμα]] -<i>νυ</i>- (<b>πρβλ.</b> <i>ζεύγ</i>-<i>νυ</i>-<i>μι</i>) και συνδέεται με το λατ. <i>pango</i> «[[στερεώνω]], [[στήνω]]» (με έρρινο [[ένθημα]]). Στην [[ίδια]] [[ρίζα]], με άηχο ουρανικό [[σύμφωνο]], ανάγονται τα: λατ. <i>paciscor</i> «[[στερεώνω]], [[στήνω]]» (<b>πρβλ.</b> λατ. <i>pax</i>, <i>pacis</i> «[[ειρήνη]]») και γοτθ. <i>f</i><i>ā</i><i>han</i> «[[παγιδεύω]]». Στην Ελληνική, άηχο ουρανικό [[σύμφωνο]] εμφανίζει η λ. [[πάσσαλος]] (<span style="color: red;"><</span> <i>παky</i>-<i>αλ</i>-<i>ος</i>). Η [[εμφάνιση]] μακρόφωνης ρίζας στο ενεστ. [[θέμα]] του [[πήγνυμι]], αν δεν [[είναι]] αρχική, οφείλεται σε αναλογικό σχηματισμό από το θ. του αορ. <i>ἔ</i>-<i>πη</i>-<i>ξα</i> (<b>πρβλ.</b> <i>έ</i>-<i>δειξ</i>-<i>α</i> &GT; <i>δείκ</i>-<i>νυ</i>-<i>μι</i>, <i>έ</i>-<i>ζευξ</i>-<i>α</i> &GT; <i>ζεύγ</i>-<i>νυμι</i>). Στην απαθή [[βαθμίδα]] <i>πηγ</i>- ανάγονται τα παράγωγα: [[πηγός]], [[πηγάς]], [[πηγυλίς]], [[πηγετός]], [[πηκτός]], [[πηκτίς]], [[πῆγμα]], [[πῆξις]] και τα σύνθ. σε -<i>πήξ</i> (<b>πρβλ.</b> <i>κρυσταλλο</i>-<i>πήξ</i>) και -[[πηγός]] (<b>πρβλ.</b> <i>ναυ</i>-[[πηγός]], <i>αμαξο</i>-[[πηγός]]). Στη συνεσταλμένη [[βαθμίδα]] <i>παγ</i>- ανάγονται τα: [[παγερός]], [[παγετός]], [[παγεύς]], [[πάγη]], [[πάγιος]], [[πάγος]] (Ι), το επίρρ. [[άπαξ]] και τα συνθ. σε -<i>πᾰγής</i> (<b>πρβλ.</b> <i>γομφο</i>-<i>παγής</i>, <i>συμ</i>-<i>παγής</i>, <i>υδρο</i>-<i>παγής</i>). Ο ενεστ. τ., [[τέλος]], [[πήσσω]], έχει σχηματιστεί μτγν. από το θ. <i>πηκ</i>- του αορ. <i>ἔ</i>-<i>πηξ</i>-<i>α</i> με [[επίθημα]] -<i>jω</i> (<i>πηκ</i>-<i>jω</i> &GT; [[πήσσω]]), ενώ ο ενεστ. [[πηγνύω]] αποτελεί θεματική [[μορφή]] του αθέματου [[πήγνυμι]] (<b>πρβλ.</b> [[δείκνυμι]]: [[δεικνύω]]). Η αρχική σημ. του ρ. [[πήγνυμι]] «[[στερεώνω]]; [[καρφώνω]]», απ' όπου «[[οικοδομώ]], [[στήνω]], [[συναρμόζω]]», εξελίχθηκε σημασιολογικά στη σημ. «[[παγιδεύω]]» και προκειμένου για υγρά στη σημ. «[[παγώνω]], [[πήζω]]».<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[παγερός]], [[παγετός]], [[πάγιος]], [[πάγος]] (Ι), [[πηκτός]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[παγεύς]], [[πάγη]], [[πηγάς]], [[πήγνυσις]], [[πηγός]], [[πηκτίς]]<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br />[[παγώδης]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> (Β' συνθετικό) [[συμπηγνύω]]/ [[συμπήγνυμι]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[αναπήγνυμι]], <i>αντιπαραπήγνυμι</i>, <i>αντιπήγνυμι</i>, [[αποπήγνυμι]], [[διαπήγνυμι]], [[εγκαταπήγνυμι]], <i>εκπήγνυμι</i>, <i>εμπήγνυμι</i>, [[επαναπήγνυμι]], [[επιπήγνυμι]], [[καταπήγνυμι]], [[μεταπήγνυμι]], [[παρακαταπήγνυμι]], [[παραπήγνυμι]], [[περιπήγνυμι]], [[προπήγνυμι]], [[προσκαταπήγνυμι]], [[προσπήγνυμι]], <i>υπερπήγνυμι</i>, [[υποπήγνυμι]]].