φέγγος: Difference between revisions

|Definition=εος, τό, <span class="sense"><p>&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">A</span> [[light]], [[splendour]], [[lustre]], τῆλε δὲ φ. ἀπὸ χροὸς ἀθανάτοιο λάμπε θεᾶς <span class="bibl"><span class="title">h.Cer.</span>278</span>; τὸ φ. τῆς χρόας <span class="bibl">Duris 14</span> J.; τὸ φ. τῆς δόξης Κυρίου <span class="bibl">LXX<span class="title">Ez.</span>10.4</span>; <b class="b3">φ. ἀστραπῆς ὅπλων</b> ib.<span class="bibl"><span class="title">Hb.</span>3.11</span>: freq. like [[φάος]], of [[daylight]], either abs. or with some word added, φ. ἡλίου <span class="bibl">A.<span class="title">Pers.</span>377</span>, <span class="bibl">S.<span class="title">Tr.</span>606</span>, etc.; τὸ φ. τοῦ θεοῦ <span class="bibl">E.<span class="title">Alc.</span>722</span>; without the Art., φ. εἰσορᾶν θεοῦ <span class="bibl">Id.<span class="title">Or.</span>1025</span>, cf. <span class="bibl">S.<span class="title">Aj.</span>673</span>; <b class="b3">ὦ φέγγος</b> ib.<span class="bibl">859</span>, <span class="bibl">E.<span class="title">El.</span>866</span>; ὦ φ. ἡμέρας <span class="bibl">A.<span class="title">Ag.</span>1577</span>; <b class="b3">δεκάτῳ φέγγει ἔτους</b> in the tenth year, ib.<span class="bibl">504</span>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">b</span> [[moonlight]], <span class="bibl">X.<span class="title">Cyn.</span>5.4</span>; <b class="b3">νυκτερινὰ φέγγη</b>, opp. <b class="b3">ἡμερινὸν φῶς</b>, <span class="bibl">Pl.<span class="title">R.</span>508c</span>; ἐὰν τὸ φ. ἐκλείψῃ <span class="title">Cat.Cod.Astr.</span>4.172, cf. <span class="bibl">Nonn.<span class="title">D.</span>38.255</span>; φῶς ἡμέρας, φέγγος σελήνης Hsch. s.v. φέγγος; τὸ φέγγος τοῦ [[γάλα&#x007C;γάλακτος]], of the milky way, <span class="bibl">Arist.<span class="title">Mete.</span>346a26</span>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">c</span> of men, <b class="b3">φ. ἰδεῖν, προσιδεῖν</b>, to see <b class="b2">the light</b>, come into the world, ἐπεὶ πάμπρωτον εἶδον φ. <span class="bibl">Pi.<span class="title">P.</span>4.111</span>; ἀελίου προσιδεῖν φ. <span class="bibl">B.5.162</span>; λιπεῖν φ. <span class="bibl">E.<span class="title">Or.</span>954</span>; ὄλωλα, φ. οὐκέτ' ἔστι μοι <span class="bibl">S.<span class="title">Tr.</span>1144</span>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">d</span> [[day]], τριταῖον ἤδη φ. <span class="bibl">E.<span class="title">Hec.</span>32</span>, cf. <span class="bibl">Sosiph.3.1</span>; <b class="b3">μοιρίδιον φ</b>. = [[μ. ἦμαρ]], E.<span class="title">Eleg.</span>2. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">2</span> <b class="b2">the light</b> of torches or fire, φ. λαμπάδων <span class="bibl">A.<span class="title">Eu.</span> 1022</span>; <b class="b3">πυρός</b> ib.<span class="bibl">1029</span>, <span class="bibl"><span class="title">Ch.</span>1037</span>: <b class="b2">a light, torch</b>, <span class="bibl">Ar.<span class="title">Ra.</span>448</span>, <span class="bibl">X.<span class="title">Smp.</span>1.9</span>; pl. <b class="b3">φέγγη</b> [[torches]] or <b class="b2">watch-fires</b>, <span class="bibl">Aen.Tact.10.26</span> (cj.), <span class="bibl">Plu.<span class="title">Cam.</span>25</span>, etc. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">3</span> <b class="b2">the light</b> of the eyes, φ. ὀμμάτων <span class="bibl">E.<span class="title">Hec.</span>368</span>, <span class="bibl">1035</span>; ὄσσων <span class="bibl">Theoc.24.75</span>; <b class="b3">τυφλὸν φ,</b> i.e. blindness, <span class="bibl">E.<span class="title">Hec.</span>1068</span> (lyr.). </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">II</span> [[light]], as a metaph. for delight, glory, pride, joy, <span class="bibl">Pi.<span class="title">P.</span>8.97</span>, <span class="bibl"><span class="title">N.</span>3.64</span>,<span class="bibl">4.13</span>; τί γὰρ γυναικὶ τούτου φ. ἥδιον δρακεῖν, ἀπὸ στρατείας ἀνδρὶ σώσαντος θεοῦ πύλας ἀνοῖξαι; <span class="bibl">A.<span class="title">Ag.</span>602</span>; of persons, <span class="bibl">Pi.<span class="title">N.</span>9.42</span>; μέγα βροτοῖσι φ. Ἀσκληπιόν <span class="bibl">Ar.<span class="title">Pl.</span>640</span> (lyr.); Μουσέων φ. Ὅμηρον <span class="title">AP</span>7.6 (Antip. Sid.); ὦ ταῖς ἱεραῖς φ. Ἀθήναις <span class="bibl">Ar.<span class="title">Eq.</span>1319</span> (anap.); πλοῦτος . . ἀνδρὶ φ. <span class="bibl">Pi.<span class="title">O.</span>2.56</span>; <b class="b3">φ. ὀπώρας</b>, of wine, <span class="bibl">Id.<span class="title">Fr.</span>153</span>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">2</span> [[lustre]], δικαιοσύνης καὶ σωφροσύνης <span class="bibl">Pl.<span class="title">Phdr.</span>250b</span>; φ. ἐλέους <span class="bibl">LXX <span class="title">3 Ma.</span>6.4</span>; τῆς ψυχῆς τὸ γάνωμα καὶ τὸ φ. Plu.2.792a, etc.</span>

|mltxt=το, ΝΜΑ<br /><b>1.</b> φως, [[λάμψη]] (α. «ήταν το πρόσωπό της όλο [[φέγγος]]» β. «λαμπρὸν [[φέγγος]] ἔπεστιν», <b>Πίνδ.</b>)<br /><b>2.</b> το διάχυτο ή αμυδρό φως της σελήνης (α. «είχε [[φεγγάρι]] λαμπιρό και στρογγυλό γεμάτο, / κι ένα [[δέντρο]] [[πολλά]] [[ξερό]] στο [[φέγγος]] [[αποκάτω]]», <b>Ερωτόκρ.</b><br />β. «τὸ ἡμερινὸν φῶς... νυκτερινὰ φέγγη», <b>Πλάτ.</b>)<br /><b>3.</b> το φως τών ματιών, [[δηλαδή]] η όραση<br /><b>νεοελλ.</b><br />η [[ένταση]] του φωτός φάρου, που μετρείται σε φωτιστικές μονάδες<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> το φως της ημέρας («[[φέγγος]] ἡλίου», <b>Αισχύλ.</b>)<br /><b>2.</b> το [[χρονικό]] [[διάστημα]] της ημέρας («τριταῑον ἤδη [[φέγγος]] αἰωρούμενος», <b>Ευρ.</b>)<br /><b>3.</b> η [[σελήνη]], το [[φεγγάρι]]<br /><b>4.</b> τεχνητό φως, όπως το φως λαμπάδας ή πυρσού («[[φέγγος]] λαμπτήρων», Διον. Αλ.)<br /><b>5.</b> <b>μτφ.</b> α) [[τέρψη]], [[χαρά]], [[ευφροσύνη]] («λαμπρὸν [[φέγγος]] ἔπεστιν ἀνδρῶν καὶ [[μείλιχος]] [[αἰών]]», <b>Πίνδ.</b>)<br />β) [[τιμή]], [[δόξα]], [[υπερηφάνεια]] («μουσῶν [[φέγγος]] Ὅμηρον», Αντίπ.)<br />γ) [[ακτινοβολία]] («[[φέγγος]] τῆς ἀρετῆς», Φίλ.)<br /><b>6.</b> <b>στον πληθ.</b> <i>τὰ φέγγη</i><br />η [[φωτιά]]<br /><b>7.</b> <b>φρ.</b> α) «[[φέγγος]] ἰδεῑν [ή προσιδεῑν]» — το να δει [[κανείς]] το φως, το να έλθει στον κόσμο, το να γεννηθεί<br />β) «τὸ [[φέγγος]] τοῡ γάλακτος» — [[γαλαξίας]] (<b>Αριστοτ.</b>).<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Η λ. [[φέγγος]] θα μπορούσε πιθ. να αναχθεί στην ΙΕ [[ρίζα]] <i>speng</i>- «[[λάμπω]], [[γυαλίζω]]» και να συνδεθεί με τα: λιθουαν. <i>sping</i><i>ě</i><i>ti</i> «[[λάμπω]] απαλά» και <i>spingulỹs</i> «[[σπινθήρας]]», αρχ. αγγλ. <i>spincan</i> «[[σπινθηροβολώ]]» (<b>πρβλ.</b> αγγλ. <i>spunk</i> «[[προσάναμμα]]»). Ωστόσο, αυτή η ετυμολόγηση προσκρούει σε μορφολογικές δυσχέρειες, [[αφού]] παραμένουν δυσερμήνευτες τόσο η [[απουσία]] αρκτικού <i>σ</i>- όσο και η ύπαρξη δασέος -<i>φ</i> στον ελλ. τ. Κατά μία [[άποψη]], οι δυσχέρειες αυτές μπορούν να αρθούν αν η λ. [[φέγγος]] θεωρηθεί [[προϊόν]] συμφυρμού ενός αμάρτυρου <i>σπέγγος</i> (<span style="color: red;"><</span> IE <i>speng</i>-) και του συγγενούς οημασιολογικώς [[φάος]] / <i>φως</i>, ενώ, κατ' [[άλλη]] [[άποψη]], αν ληφθεί ως αρχική [[μορφή]] της ΙΕ ρίζας η [[μορφή]] (<i>s</i>)<i>peng</i>-, η οποία μπορεί να δικαιολογήσει την ύπαρξη τ. με και [[χωρίς]] αρκτικό <i>σ</i>- (<b>πρβλ.</b> ΙΕ [[ρίζα]] [s]<i>kel</i>- > [[σκέλος]] και [[κῶλον]]). Η λ. [[φέγγος]], ενώ στην [[αρχή]] αποτελούσε ποιητ. [[κυρίως]] τ. με γενική σημ. «φως, [[λάμψη]]», στην ελληνιστική [[εποχή]] άρχισε να χρησιμοποιείται με [[μεγάλη]] [[συχνότητα]] και στον πεζό λόγο με πιο περιορισμένη σημ. για να δηλώσει ειδικά το φως της σελήνης (<b>βλ.</b> και λ. [[φεγγάρι]]).<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[φεγγίτης]]·<b>αρχ.</b> [[φεγγώδης]]<br /><b>μσν.- νεοελλ.</b><br />[[φεγγάρι]](<i>ον</i>)<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[φεγγερός]], [[φεγγίζω]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> (Α' συνθετικό) [[φεγγοβόλος]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[φεγγοειδής]], [[φεγγοκάτοχος]], [[φεγγοτόκος]]<br /><b>νεοελλ.</b><br /><i>φεγγόβολος</i>·(Β' συνθετικό) [[αειφεγγής]], [[αστροφεγγής]] / [[αστεροφεγγής]], [[αφεγγής]], [[διαφεγγής]]·<b>αρχ.</b> [[αγλαοφεγγής]], [[αργυροφεγγής]], [[βροτοφεγγής]], [[δυσφεγγής]], [[επταφεγγής]], [[εριφεγγής]], [[ευφεγγής]], [[ζαφεγγής]], [[ηεροφεγγής]], [[ηλιοφεγγής]], [[ιδιοφεγγής]], [[καλλιφεγγής]], [[κλυτοφεγγής]], [[λαμπροφεγγής]], [[λιποφεγγής]], [[μαρμαροφεγγής]], [[μεγαλοφεγγής]], [[μυροφεγγής]], [[νεοφεγγής]], [[νυκτεροφεγγής]], [[ομοφεγγής]], [[οξυφεγγής]], [[παμφεγγής]], [[περιφεγγής]], [[πολυφεγγής]], [[πυριφεγγής]], [[σκοτοφεγγής]], [[τηλεφεγγής]], [[χρυσεοφεγγής]] / [[χρυσοφεγγής]]·<b>νεοελλ.</b> <i>σεληνοφεγγης</i>].