άνδρας: Difference between revisions

|mltxt=και άντρας, ο (Α [[ἀνήρ]])<br /><b>1.</b> [[αρσενικός]] [[άνθρωπος]] (σ’ [[αντίθεση]] με τη [[γυναίκα]])<br /><b>2.</b> [[ομόκλινος]], [[σύζυγος]]<br /><b>3.</b> [[ανδρείος]], [[γενναίος]], [[παληκάρι]]<br /><b>4.</b> αυτός που μπήκε στην αντρική [[ηλικία]], [[ενήλικος]], ώριμος<br /><b>5.</b> [[στρατιώτης]], [[οπλίτης]]<br /><b>6.</b> <b>φρ.</b> «κατ’ ἄνδρα», [[ένας]] -[[ένας]] με τη [[σειρά]]<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> [[άνθρωπος]] [[θνητός]] (σ’ [[αντίθεση]] με τους θεούς)<br /><b>2.</b> ο [[άρχοντας]], ο [[αρχηγός]]<br /><b>3.</b> ο [[ελεύθερος]] [[άνθρωπος]], ο [[πολίτης]], σε [[αντίθεση]] με τον δούλο<br /><b>4.</b> <b>φρ.</b> «ἀνὴρ ὅδε ἐγὼ»<br />«νομεὺς [[ἀνήρ]]», [[βοσκός]]<br />«εἷς ἀνὴρ οὐδεὶς [[ἀνήρ]]», [[ένας]], ίσον [[κανένας]].<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> <span style="color: red;"><</span> ΙΕ [[ρίζα]] -<i>ner</i> και -<i>aner</i> (-<i>ә</i><i>ner</i>). Το θ. του ελλην. τ. [[ανήρ]] εμφανίζεται στο αρχ. ινδ. <i>na</i> (θ. <i>nάr</i>-) «ἄνδρας, [[ἄνθρωπος]]», αβ. <i>n</i><i>ā</i> (<i>nar</i>-), ιταλ. <i>ner</i>- (οσκ. γεν. πληθ. <i>ner</i>-<i>um</i> «[[ανδρών]]»), λατ. σαβιν. <i>Ner</i>-<i>ō</i> (κύριο όνομα), αλβαν. <i>njer</i> «[[άνδρας]], [[άνθρωπος]]» Ως [[προς]] το αρχικό <i>α</i>- του ελλην. τ. [[ανήρ]] (το οποίο απαντά και στο αρμεν. <i>ayr</i>, γεν. <i>arn</i> «[[άνδρας]], [[άνθρωπος]]» [[καθώς]] και στο νεοφρυγ. <i>αναρ</i> «[[άνδρας]]») δεν [[είναι]] βέβαιο αν πρόκειται για προθεματικό [[φωνήεν]] ή για μια [[μεταβολή]] του φωνήεντος της ρίζας [[κατά]] τον σχηματισμό της λέξης. Στις πλάγιες πτώσεις του ενικού και στον πληθ. το θ. <i>ανερ</i>- μαρτυρείται [[σπανίως]]. Συχνότερα απαντά θ. <i>ανδρ</i>-, το οποίο προήλθε από τη μηδενισμένη [[βαθμίδα]] του θ. με [[ανάπτυξη]] ενός -<i>δ</i>- [[χάριν]] ευφωνίας. Τέλος υποστηρίζεται ότι με τον τ. [[ανήρ]] (<i>ανδρός</i>) συνδέονται και οι λ. [[δρώψ]] (<span style="color: red;"><</span> νρώψ) «[[άνθρωπος]]», στον Ησύχιο και [[άνθρωπος]] (<span style="color: red;"><</span> <i>άνδρ</i>-<i>ωπος</i>). Η λ. [[ανήρ]] έδωσε [[λαβή]] στον σχηματισμό πλήθους συνθέτων της Αρχαίας με α' συνθετικό το <i>ανδρο</i>- καί β΄ συνθετικό το -<i>ανδρός</i>, και λιγότερο το -<i>ήνωρ</i> (απ’ όπου και θηλ. -<i>άνειρα</i>). Ιδιαιτέρως παραγωγική υπήρξε η [[λέξη]] στον σχηματισμό κυρίων ονομάτων της αρχαίας, [[πολλά]] από τα οποία χρησιμοποιούνται και [[σήμερα]]].Παράγωγα και [[σύνθετα]] του ουσιαστικού [[άνδρας]] ([[ανήρ]])<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[ανδρείος]] [[ανδρίζω]], [[ανδρικός]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[ανδρακάς]] (Ι), [[ανδρακάς]] (II), [[ανδράριον]], [[ανδρίον]], [[ανδρόμεος]], [[ανδροτής]], [[ανδρώδης]], [[ανδρών]], [[ανδρώος]]<br /><b>μσν.</b><br /><i>ανδραΐζομαι</i>.<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> Α΄<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> [[ανδραγαθία]], [[ανδρόγυνο]](-<i>ς</i>), [[ανδρομανής]], [[ανδρόμορφος]], <i>ανδρόσαιμον</i><br /><b>αρχ.</b><br />[[ανδράγρια]], [[ανδραχθής]], [[ανδρεϊφόντης]], [[ανδρεράστρια]], [[ανδρηλάτης]], [[ανδρόβουλος]], [[ανδρογόνος]], [[ανδροδάικτος]], [[ανδροδάμας]], [[ανδροκοίτης]], [[ανδροκτασία]], [[ανδροκτόνος]], [[ανδρολέτειρα]], [[ανδροληψία]], [[ανδρομήκης]], [[ανδρωνυμικός]], [[ανδροπλήθεια]], [[ανδροποιός]], [[ανδρόπρωρος]], <i>ανδρόσπλαγχνος</i>, <i>ανδροσφαγείον</i>, [[άνδροσφιγξ]], <i>ανδροτύχης</i>, [[ανδροφάγος]], [[ανδροφθόρος]], [[ανδροφόνος]]<br /><b>μσν.</b><br />[[ανδρογύναιος]], [[ανδρόλεθρος]], [[ανδρόνους]]<br /><b>μσν.- νεοελλ.</b><br />[[ανδραδέλφη]], [[ανδράδελφος]], [[ανδροπρεπής]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[ανδρογυναίκα]], [[ανδροκόρη]], [[ανδροχωρίστρα]]. Κύρια ονόματα: <i>Ανδράγαθος</i>, <i>Ανδραγόρας</i>, <i>Ανδραίμων</i>, <i>Ανδράπομπος</i>, <i>Ανδράρης</i>, <i>Ανδρήρατος</i>, <i>Άνδριππος</i>, <i>Ανδρόβιος</i>, <i>Ανδρόβολος</i>, <i>Ανδρόβουλος</i>, <i>Ανδρογένης</i>, <i>Ανδρογήθης</i>, <i>Ανδροδάμας</i>, <i>Ανδροθάλης</i>, <i>Ανδρόθεμις</i>, <i>Ανδροίτας</i>, <i>Ανδροκάδης</i>, <i>Ανδροκλής</i>, <i>Άνδροκλος</i>, <i>Ανδροκράτης</i>, <i>Ανδρόκριτος</i>, <i>Ανδροκύδης</i>, <i>Ανδρόλοχος</i>, <i>Ανδρόμαχος</i>, <i>Ανδρομένης</i>, <i>Ανδρομήδης</i>, <i>Ανδρόνικος</i>, <i>Ανδροπείθης</i>, <i>Ανδροσθένης</i>, <i>Ανδρόσκυλος</i>, <i>Ανδροτέλης</i>, <i>Ανδρότιμος</i>, <i>Ανδροτίων</i>, <i>Ανδροττίδης</i>, <i>Ανδροφάνης</i>, <i>Ανδρόφιλος</i>, <i>Ανδρόφορβος</i>, <i>Ανδρόχαρις</i>, <i>Ανδρώναξ</i>, <i>Ανδρωφέλης</i>, <i>Ανδρώχος</i>, <i>Ανεροίτας</i>.Β<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> <b>αρχ.</b> [[αλέξανδρος]], [[αμύνανδρος]], <i>αναρπάξανδρος</i>, [[άντανδρος]], [[απείρανδρος]], <i>αρπάξανδρος</i>, <i>αυτανδρος</i>, [[γύνανδρος]], <i>δαΐξανδρος</i>, [[δείλανδρος]], [[δέκανδρος]], [[δισμυρίανδρος]], <i>εκατόντανδρος</i>, [[έλανδρος]], <i>ένανδρος</i>, [[έπανδρος]], [[εύανδρος]], [[ημίανδρος]], [[ίσανδρος]], [[κακόανδρος]], [[κάλανδρος]], [[κένανδρος]], [[λείψανδρος]], [[μαίανδρος]], [[μεγάλανδρος]], [[μένανδρος]], [[μισαλέξανδρος]], [[μίσανδρος]], [[μόνανδρος]], [[μυρίανδρος]], [[νέανδρος]], [[ολίγανδρος]], [[πεντεκαιδέκανδρος]], [[πολύανδρος]], [[σάκανδρος]], [[σχιζογύανδρος]], <i>τάρανδρος</i>, [[τρίανδρος]], <i>ύπανδρος</i>, [[φαίδρανδρος]], [[φιλαλέξανδρος]], [[φίλανδρος]], [[χιλίανδρος]] / [[αγαπήνωρ]], [[αγήνωρ]], [[ανήνωρ]], [[αντήνωρ]], <i>απατήνωρ</i>, [[δαμασήνωρ]], [[δεισήνωρ]], [[ευήνωρ]], [[λειχήνωρ]], [[λυσήνωρ]], [[μεγαλήνωρ]], [[ολεσήνωρ]], [[ρηξήνωρ]], [[υπερήνωρ]], [[υψήνωρ]], <i>φθεισήνωρ</i>, [[φιλήνωρ]] / [[αντιάνειρα]], [[βωτιάνειρα]], [[κυδιάνειρα]]<br /><b>νεοελλ.</b><br /><i>ασχημάντρας</i>, [[ομορφάντρας]].Κύρια ονόματα: <i>Αγάθανδρος</i>, <i>Αγάσανδρος</i>, <i>Αγήσανδρος</i>, <i>Αγόρανδρος</i>, <i>Ακέσανδρος</i>, <i>Αλέξανδρος</i>, <i>Άλκανδρος</i>, <i>Αμύνανδρος</i>, <i>Άμφανδρος</i>, <i>Ανάξανδρος</i>, <i>Άντανδρος</i>, <i>Άξανδρος</i>, <i>Αρέσανδρος</i>, <i>Αρίστανδρος</i>, <i>Άρχανδρος</i>, <i>Άσανδρος</i>, <i>Αύτανδρος</i>, <i>Αψανδρος</i>, <i>Βίανδρος</i>, <i>Δέξανδρος</i>, <i>Δήμανδρος</i>, <i>Δίανδρος</i>, <i>Διώξανδρος</i>, <i>Δόξανδρος</i>, <i>Εθέλανδρος</i>, <i>Είκανδρος</i>, <i>Έπανδρος</i>, <i>Ερμανδρίδας</i>, <i>Έρξανδρος</i>, <i>Ερύμανδρος</i>, <i>ΕτέFανδρος</i>, <i>Εύανδρος</i>, <i>Ευχανδρίδας</i>, <i>Ζόανδρος</i>, <i>Ηγήσανδρος</i>, <i>Ήρανδρος</i>, <i>Ήσανδρος</i>, <i>Θάρρανδρος</i>, <i>Θέανδρος</i>, <i>Θέμανδρος</i>, <i>Θρασύανδρος</i>, <i>Θύμανδρος</i>, <i>Ίσχανδρος</i>, <i>Καφίσανδρος</i>, <i>Κλέανδρος</i>, <i>Κλείνανδρος</i>, <i>Κλείτανδρος</i>, <i>Κτήσανδρος</i>, <i>Λάανδρος</i>, <i>Λαΐανδρος</i>, <i>Λέανδρος</i>, <i>Λύανδρος</i>, <i>Λύσανδρος</i>, <i>Μελήσανδρος</i>, <i>Μένανδρος</i>, <i>Μενέσανδρος</i>, <i>Μυήμανδρος</i>, <i>Μυήσανδρος</i>, <i>Νέανδρος</i>, <i>Νίκανδρος</i>, <i>Νύσσανδρος</i>, <i>Ξένανδρος</i>, <i>Ονάσανδρος</i>, <i>Ονόμανδρος</i>, <i>Οφέλανδρος</i>, <i>Παλάμανδρος</i>, <i>Παντανδρίδας</i>, <i>Πείθανδρος</i>, [[Πείσανδρος]], <i>Περίανδρος</i>, <i>Πίστανδρος</i>, <i>Πλουτάκανδρος</i>, <i>Ποίμανδρος</i>, <i>Πρόανδρος</i>, <i>Πυθανδρίδης</i>, <i>Πύρρανδρος</i>, <i>Σήμανδρος</i>, <i>Σίνανδρος</i>, <i>Σκόπανδρος</i>, <i>Σπεύσανδρος</i>, <i>Σπούδανδρος</i>, <i>Στάσανδρος</i>, <i>Στελλανδρίδης</i>, <i>Στίβανδρος</i>, <i>Σύλανδρος</i>, <i>Σώνδρος</i>, <i>Σώσανδρος</i>, <i>Τείσανδρος</i>, <i>Τελέσανδρος</i>, <i>Τέρπανδρος</i>, <i>Τίμανδρος</i>, <i>Τύχανδρος</i>, <i>Φαίνανδρος</i>, <i>Φάνανδρος</i>, <i>Φίλανδρος</i>, <i>Χαίρανδρος</i>, <i>Χαρίσανδρος</i>, <i>Χάρμανδρος</i> / <i>Αγαθήνωρ</i>, <i>Αλξήνωρ</i>, <i>Αναξήνωρ</i>, <i>Δαμασήνωρ</i>, <i>Εκατήνωρ</i>, <i>Ερξήνωρ</i>, <i>Κυδήνωρ</i>, <i>Μεγήνωρ</i>, <i>Παντήνωρ</i>, <i>Στησήνωρ</i>.