άνδρας: Difference between revisions

|mltxt=και [[άντρας]], ο (Α [[ἀνήρ]])<br /><b>1.</b> [[αρσενικός]] [[άνθρωπος]] (σ’ [[αντίθεση]] με τη [[γυναίκα]])<br /><b>2.</b> [[ομόκλινος]], [[σύζυγος]]<br /><b>3.</b> [[ανδρείος]], [[γενναίος]], [[παληκάρι]]<br /><b>4.</b> αυτός που μπήκε στην αντρική [[ηλικία]], [[ενήλικος]], ώριμος<br /><b>5.</b> [[στρατιώτης]], [[οπλίτης]]<br /><b>6.</b> <b>φρ.</b> «κατ’ ἄνδρα», [[ένας]] -[[ένας]] με τη [[σειρά]]<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> [[άνθρωπος]] [[θνητός]] (σ’ [[αντίθεση]] με τους θεούς)<br /><b>2.</b> ο [[άρχοντας]], ο [[αρχηγός]]<br /><b>3.</b> ο [[ελεύθερος]] [[άνθρωπος]], ο [[πολίτης]], σε [[αντίθεση]] με τον δούλο<br /><b>4.</b> <b>φρ.</b> «ἀνὴρ ὅδε ἐγὼ»<br />«νομεὺς [[ἀνήρ]]», [[βοσκός]]<br />«εἷς ἀνὴρ οὐδεὶς [[ἀνήρ]]», [[ένας]], ίσον [[κανένας]].<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ</span></b> <span style="color: red;"><</span> ΙΕ [[ρίζα]] -ner και -aner (-әner). Το θ. του ελλην. τ. [[ανήρ]] εμφανίζεται στο αρχ. ινδ. na (θ. nάr-) «ἄνδρας, [[ἄνθρωπος]]», αβ. nā (nar-), ιταλ. ner- (οσκ. γεν. πληθ. ner-um «[[ανδρών]]»), λατ. σαβιν. Ner-ō (κύριο όνομα), αλβαν. njer «[[άνδρας]], [[άνθρωπος]]» Ως [[προς]] το αρχικό α- του ελλην. τ. [[ανήρ]] (το οποίο απαντά και στο αρμεν. ayr, γεν. arn «[[άνδρας]], [[άνθρωπος]]» [[καθώς]] και στο νεοφρυγ. αναρ «[[άνδρας]]») δεν [[είναι]] βέβαιο αν πρόκειται για προθεματικό [[φωνήεν]] ή για μια [[μεταβολή]] του φωνήεντος της ρίζας [[κατά]] τον σχηματισμό της λέξης. Στις πλάγιες πτώσεις του ενικού και στον πληθ. το θ. ανερ- μαρτυρείται [[σπανίως]]. Συχνότερα απαντά θ. ανδρ-, το οποίο προήλθε από τη μηδενισμένη [[βαθμίδα]] του θ. με [[ανάπτυξη]] ενός -δ- [[χάριν]] ευφωνίας. Τέλος υποστηρίζεται ότι με τον τ. [[ανήρ]] (ανδρός) συνδέονται και οι λ. [[δρώψ]] (<span style="color: red;"><</span> νρώψ) «[[άνθρωπος]]», στον Ησύχιο και [[άνθρωπος]] (<span style="color: red;"><</span> άνδρ-ωπος). Η λ. [[ανήρ]] έδωσε [[λαβή]] στον σχηματισμό πλήθους συνθέτων της Αρχαίας με α' συνθετικό το ανδρο- καί β΄ συνθετικό το -ανδρός, και λιγότερο το -ήνωρ (απ’ όπου και θηλ. -άνειρα). Ιδιαιτέρως παραγωγική υπήρξε η [[λέξη]] στον σχηματισμό κυρίων ονομάτων της αρχαίας, [[πολλά]] από τα οποία χρησιμοποιούνται και [[σήμερα]]].Παράγωγα και [[σύνθετα]] του ουσιαστικού [[άνδρας]] ([[ανήρ]])<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[ανδρείος]] [[ανδρίζω]], [[ανδρικός]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[ανδρακάς]] (Ι), [[ανδρακάς]] (II), [[ανδράριον]], [[ανδρίον]], [[ανδρόμεος]], [[ανδροτής]], [[ανδρώδης]], [[ανδρών]], [[ανδρώος]]<br /><b>μσν.</b><br />ανδραΐζομαι.<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> Α΄<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> [[ανδραγαθία]], [[ανδρόγυνο]](-ς), [[ανδρομανής]], [[ανδρόμορφος]], ανδρόσαιμον<br /><b>αρχ.</b><br />[[ανδράγρια]], [[ανδραχθής]], [[ανδρεϊφόντης]], [[ανδρεράστρια]], [[ανδρηλάτης]], [[ανδρόβουλος]], [[ανδρογόνος]], [[ανδροδάικτος]], [[ανδροδάμας]], [[ανδροκοίτης]], [[ανδροκτασία]], [[ανδροκτόνος]], [[ανδρολέτειρα]], [[ανδροληψία]], [[ανδρομήκης]], [[ανδρωνυμικός]], [[ανδροπλήθεια]], [[ανδροποιός]], [[ανδρόπρωρος]], ανδρόσπλαγχνος, ανδροσφαγείον, [[άνδροσφιγξ]], ανδροτύχης, [[ανδροφάγος]], [[ανδροφθόρος]], [[ανδροφόνος]]<br /><b>μσν.</b><br />[[ανδρογύναιος]], [[ανδρόλεθρος]], [[ανδρόνους]]<br /><b>μσν.- νεοελλ.</b><br />[[ανδραδέλφη]], [[ανδράδελφος]], [[ανδροπρεπής]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[ανδρογυναίκα]], [[ανδροκόρη]], [[ανδροχωρίστρα]].<br /><b>Κύρια ονόματα:</b><br />[[Ανδράγαθος]], [[Ανδραγόρας]], [[Ανδραίμων]], [[Ανδράπομπος]], [[Ανδράρης]], [[Ανδρήρατος]], [[Άνδριππος]], [[Ανδρόβιος]], [[Ανδρόβολος]], [[Ανδρόβουλος]], [[Ανδρογένης]], [[Ανδρογήθης]], [[Ανδροδάμας]], [[Ανδροθάλης]], [[Ανδρόθεμις]], [[Ανδροίτας]], [[Ανδροκάδης]], [[Ανδροκλής]], [[Άνδροκλος]], [[Ανδροκράτης]], [[Ανδρόκριτος]], [[Ανδροκύδης]], [[Ανδρόλοχος]], [[Ανδρόμαχος]], [[Ανδρομένης]], [[Ανδρομήδης]], [[Ανδρόνικος]], [[Ανδροπείθης]], [[Ανδροσθένης]], [[Ανδρόσκυλος]], [[Ανδροτέλης]], [[Ανδρότιμος]], [[Ανδροτίων]], [[Ανδροττίδης]], [[Ανδροφάνης]], [[Ανδρόφιλος]], [[Ανδρόφορβος]], [[Ανδρόχαρις]], [[Ανδρώναξ]], [[Ανδρωφέλης]], [[Ανδρώχος]], [[Ανεροίτας]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> <b>αρχ.</b> [[αλέξανδρος]], [[αμύνανδρος]], [[ἀναρπάξανδρος|αναρπάξανδρος]], [[άντανδρος]], [[απείρανδρος]], [[ἁρπάξανδρος|αρπάξανδρος]], [[αύτανδρος]], [[γύνανδρος]], [[δαΐξανδρος]], [[δείλανδρος]], [[δέκανδρος]], [[δισμυρίανδρος]], [[ἑκατόντανδρος|εκατόντανδρος]], [[έλανδρος]], [[ἔνανδρον|ένανδρος]], [[έπανδρος]], [[εύανδρος]], [[ημίανδρος]], [[ίσανδρος]], [[κακόανδρος]], [[κάλανδρος]], [[κένανδρος]], [[λείψανδρος]], [[μαίανδρος]], [[μεγάλανδρος]], [[μένανδρος]], [[μισαλέξανδρος]], [[μίσανδρος]], [[μόνανδρος]], [[μυρίανδρος]], [[νέανδρος]], [[ολίγανδρος]], [[πεντεκαιδέκανδρος]], [[πολύανδρος]], [[σάκανδρος]], [[σχιζογύανδρος]], τάρανδρος, [[τρίανδρος]], [[ὕπανδρος|ύπανδρος]], [[φαίδρανδρος]], [[φιλαλέξανδρος]], [[φίλανδρος]], [[χιλίανδρος]] / [[αγαπήνωρ]], [[αγήνωρ]], [[ανήνωρ]], [[αντήνωρ]], [[ἀπατήνωρ|απατήνωρ]], [[δαμασήνωρ]], [[δεισήνωρ]], [[ευήνωρ]], [[λειχήνωρ]], [[λυσήνωρ]], [[μεγαλήνωρ]], [[ολεσήνωρ]], [[ρηξήνωρ]], [[υπερήνωρ]], [[υψήνωρ]], φθεισήνωρ, [[φιλήνωρ]] / [[αντιάνειρα]], [[βωτιάνειρα]], [[κυδιάνειρα]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[ασχημάντρας]], [[ομορφάντρας]].<br /><b>Κύρια ονόματα:</b><br />[[Αγάθανδρος]], [[Αγάσανδρος]], [[Αγήσανδρος]], [[Αγόρανδρος]], [[Ακέσανδρος]], [[Αλέξανδρος]], [[Άλκανδρος]], [[Αμύνανδρος]], [[Άμφανδρος]], [[Ανάξανδρος]], [[Άντανδρος]], [[Άξανδρος]], [[Αρέσανδρος]], [[Αρίστανδρος]], [[Άρχανδρος]], [[Άσανδρος]], [[Αύτανδρος]], [[Αψανδρος]], [[Βίανδρος]], [[Δέξανδρος]], [[Δήμανδρος]], [[Δίανδρος]], [[Διώξανδρος]], [[Δόξανδρος]], [[Εθέλανδρος]], [[Είκανδρος]], [[Έπανδρος]], [[Ερμανδρίδας]], [[Έρξανδρος]], [[Ερύμανδρος]], [[ΕτέFανδρος]], [[Εύανδρος]], [[Ευχανδρίδας]], [[Ζόανδρος]], [[Ηγήσανδρος]], [[Ήρανδρος]], [[Ήσανδρος]], [[Θάρρανδρος]], [[Θέανδρος]], [[Θέμανδρος]], [[Θρασύανδρος]], [[Θύμανδρος]], [[Ίσχανδρος]], [[Καφίσανδρος]], [[Κλέανδρος]], [[Κλείνανδρος]], [[Κλείτανδρος]], [[Κτήσανδρος]], [[Λάανδρος]], [[Λαΐανδρος]], [[Λέανδρος]], [[Λύανδρος]], [[Λύσανδρος]], [[Μελήσανδρος]], [[Μένανδρος]], [[Μενέσανδρος]], [[Μυήμανδρος]], [[Μυήσανδρος]], [[Νέανδρος]], [[Νίκανδρος]], [[Νύσσανδρος]], [[Ξένανδρος]], [[Ονάσανδρος]], [[Ονόμανδρος]], [[Οφέλανδρος]], [[Παλάμανδρος]], [[Παντανδρίδας]], [[Πείθανδρος]], [[Πείσανδρος]], [[Περίανδρος]], [[Πίστανδρος]], [[Πλουτάκανδρος]], [[Ποίμανδρος]], [[Πρόανδρος]], [[Πυθανδρίδης]], [[Πύρρανδρος]], [[Σήμανδρος]], [[Σίνανδρος]], [[Σκόπανδρος]], [[Σπεύσανδρος]], [[Σπούδανδρος]], [[Στάσανδρος]], [[Στελλανδρίδης]], [[Στίβανδρος]], [[Σύλανδρος]], [[Σώνδρος]], [[Σώσανδρος]], [[Τείσανδρος]], [[Τελέσανδρος]], [[Τέρπανδρος]], [[Τίμανδρος]], [[Τύχανδρος]], [[Φαίνανδρος]], [[Φάνανδρος]], [[Φίλανδρος]], [[Χαίρανδρος]], [[Χαρίσανδρος]], [[Χάρμανδρος]], [[Αγαθήνωρ]], [[Αλξήνωρ]], [[Αναξήνωρ]], [[Δαμασήνωρ]], [[Εκατήνωρ]], [[Ερξήνωρ]], [[Κυδήνωρ]], [[Μεγήνωρ]], [[Παντήνωρ]], [[Στησήνωρ]].