ἡμέρα: Difference between revisions

|Definition=Ep. and Ion. ἡμέρη <span class="title">IG</span>12(5).1 (Ios), Dor. ἀμέρα ib.5(1).213.43,al., 1390.109, 1432.25, <span class="title">Test.Epict.</span>4.12, <span class="title">Michel</span>995<span class="title">A</span> 32, etc., Locr. ἀμάρα <span class="title">IG</span>9(1).334.42 (aspirated perh. only in Att. and West Ion., cf. <span class="sense"><span class="bld">A</span> ἐπάμερος Pi., etc., αὐθημερόν <span class="title">IG</span>7.235.18 (Oropus), etc.; usu. unaspirated in early Att. Inscrr., <span class="title">IG</span>12.49.6, al.; aspirated in codd. even in dialects: original [[ἀμέρα]] prob. took aspirate from [[ἑσπέρα]]): ἡ:—[[day]], less freq. than [[ἦμαρ]] in Hom., ἡ. ἥδε κακὸν φέρει <span class="bibl">Il.8.541</span>, <span class="bibl">13.828</span>; <b class="b3">τίς νύ μοι ἡ. ἥδε</b>; <span class="bibl">Od.24.514</span>; <b class="b3">νύκτες τε καὶ ἡ</b>. <span class="bibl">14.93</span>; <b class="b3">μῆνές τε καὶ ἡ</b>. ib.<span class="bibl">293</span>; νοῦσοι ἐφ' ἡμέρῃ αἳ δ' ἐπὶ νυκτί <span class="bibl">Hes.<span class="title">Op.</span>102</span>; <b class="b3">ἡ σήμερον ἡ</b>., v. [[σήμερον· ἅμα ἡμέρᾳ]] or <b class="b3">ἅμα τῇ ἡμέρᾳ</b> [[at daybreak]], <span class="bibl">X.<span class="title">An.</span>6.3.6</span>, <span class="bibl">Aeschin.3.76</span>; ἅμ' ἡμέρῃ διαφωσκούσῃ <span class="bibl">Hdt.3.86</span>; <b class="b3">ἡ. διέλαμψεν, ἐξέλαμψεν, ὑπέφαινε</b>, <span class="bibl">Ar.<span class="title">Pl.</span>744</span>, <span class="bibl"><span class="title">Pax</span>304</span>, <span class="bibl">X.<span class="title">Cyr.</span>4.5.14</span>; <b class="b3">τῆς ἡ. ὀψέ</b> late [[in the day]], <span class="bibl">Id.<span class="title">HG</span>2.1.23</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">2</span> sts. like Ep. [[ἦμαρ]], with Adjs. to describe [[a state]] or [[time of life]], <b class="b3">ἐπίπονος ἁ</b>. [[a life]] of misery, <span class="bibl">S.<span class="title">Tr.</span>654</span> (lyr.); <b class="b3">λυπρὰν ἄγειν ἡ</b>. <span class="bibl">E. <span class="title">Hec.</span>364</span>; <b class="b3">ἐχθρὰ ἡ</b>. <span class="bibl">Id.<span class="title">Ph.</span>540</span>; <b class="b3">παλαιὰ ἁ</b>. old [[age]], <span class="bibl">S.<span class="title">Aj.</span>623</span> (but <b class="b3">θεία ἡ</b>. <span class="bibl">Id.<span class="title">Fr.</span>950</span> is dub. l.); <b class="b3">τερμία ἁ</b>. <span class="bibl">Id.<span class="title">Ant.</span>1330</span> (lyr.); <b class="b3">αἱ μακραὶ ἁμέραι</b> length of [[days]], <span class="bibl">Id.<span class="title">OC</span>1216</span>(lyr.); <b class="b3">νέα ἁ</b>. youth, <span class="bibl">E.<span class="title">Ion</span>720</span>(lyr.); so <b class="b3">τῇ πρώτῃ ἡ</b>. <span class="bibl">Arist.<span class="title">Rh.</span>1389a24</span>; <b class="b3">ἐπὶ τῇ τελευταίᾳ ἡ</b>. at the close of [[life]], ib.<span class="bibl">1389b33</span>, cf. <span class="bibl">S.<span class="title">OT</span>1529</span>; <b class="b3">ζοὴν βλέπουσιν ἡ</b>. look [[life-like]], <span class="bibl">Herod.4.68</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">3</span> poet. for [[time]], ἡ. κλίνει τε κἀνάγει πάλιν ἅπαντα τἀνθρώπεια <span class="bibl">S.<span class="title">Aj.</span>131</span>; ἐς τόδ' ἡμέρας <span class="bibl">Id.<span class="title">OC</span>1138</span>: pl., <b class="b3">ἐν ἡμέραις τινός</b> [[in the days]] of... <span class="bibl">LXX <span class="title">1 Ch.</span>4.41</span>, etc.; <b class="b3">ἡ. ἀρχαῖαι</b> ib.<span class="bibl"><span class="title">Ps.</span>142(143).5</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">4</span> [[birthday]], <span class="bibl">D.L.4.41</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">5</span> [[a fixed day]], <b class="b3">τακτὴ ἡ</b>. <span class="bibl"><span class="title">Act.Ap.</span>12.21</span>; <b class="b3">ῥητὴ ἡ</b>. <span class="bibl">Luc.<span class="title">Alex.</span>19</span>; ἡ. ἔστησαν ἀρχαιρεσιῶν <span class="bibl">D.H.6.48</span>, cf. <span class="bibl"><span class="title">Act.Ap.</span>17.31</span>; ἡ. Κυρίου <span class="bibl">LXX<span class="title">Jl.</span>2.1</span>, cf. <span class="bibl"><span class="title">2 Ep.Pet.</span>3.12</span>, etc.; ἡ. κρίσεως <span class="bibl"><span class="title">Ev.Matt.</span>10.15</span>: so abs., <b class="b3">ὑπὸ ἀνθρωπίνης ἡμέρας</b> a human [[tribunal]], <span class="bibl"><span class="title">1 Ep.Cor.</span>4.3</span>; ἡμέραι καὶ ἀγῶνες <span class="title">Jahresh.</span>23<span class="title">Beibl.</span>93 (Pamphyl.). </span><span class="sense"><span class="bld">6</span> in pl., [[age]], <b class="b3">προβεβηκὼς ἐν ταῖς ἡ</b>. <span class="bibl"><span class="title">Ev.Luc.</span>1.7</span>, cf. <span class="bibl">LXX<span class="title">Ge.</span>47.8</span>, etc. </span><span class="sense"><span class="bld">II</span> abs. usages, </span><span class="sense"><span class="bld">1</span> gen., <b class="b3">τριῶν ἡμερέων</b> [[within]] three [[days]], <span class="bibl">Hdt.2.115</span>, cf. <span class="bibl">Th.7.3</span>; <b class="b3">ἡμερῶν ὀλίγων</b> [[within]] a few [[days]], <span class="bibl">Id.4.26</span>, etc.; <b class="b3">ἄλλης ἡ</b>. another [[day]], <span class="bibl">S.<span class="title">El.</span>698</span>; <b class="b3">τῆς αὐτῆς ἡ</b>. <span class="bibl">Isoc.4.87</span>; μιᾶς ἀμέρας <span class="title">IG</span>5(1).213.43 (Sparta, V B.C.); [[ἡμέρας]] [[by day]], opp. [[νυκτός]], <span class="bibl">S.<span class="title">Fr.</span>65</span>; οὔθ' ἡμέρας οὔτε νυκτός <span class="bibl">Pl.<span class="title">Phdr.</span>240c</span>; <b class="b3">τοὺς . . τῆς ἡ. ἄρτους δ</b> [[daily]], <span class="bibl"><span class="title">UPZ</span> 47.21</span> (ii B.C.); <b class="b3">δὶς τῆς ἡμέρης ἑκάστης</b> twice every [[day]], <span class="bibl">Hdt.2.37</span>; <b class="b3">δίς τῆς ἡ</b>. <span class="bibl">Pl.Com.207</span>; <b class="b3">πεντάκις τῆς ἡ</b>. <span class="bibl">Men.326</span>; <b class="b3">κατεσθίω . . τῆς ἡ. πένθ' ἡμιμέδιμνα</b> five [[every day]], <span class="bibl">Pherecr.1</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">2</span> dat., <b class="b3">τῇδε θἠμέρᾳ</b>,= [[σήμερον]], (<span class="bibl">S.<span class="title">OT</span>1283</span>; τῇ τόθ' ἡ <span class="bibl">Id.<span class="title">El.</span>1134</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">3</span> acc., <b class="b3">πᾶσαν ἡ</b>. any [[day]], i.e. soon, <span class="bibl">Hdt.1.111</span>, <span class="bibl">7.203</span>; <b class="b3">τὴν μὲν αὐτίχ' ἡ</b>. <span class="bibl">S.<span class="title">OC</span>433</span>; <b class="b3">ὅλην τὴν ἡ</b>. <span class="bibl">Eup.233</span>; <b class="b3">τρίτην ἡ. ἥκων</b> two [[days]] after one's arrival, <span class="bibl">Th.8.23</span>; οὐδεμίαν ἡ. ὑπεύθυνος εἶναί φημι <span class="bibl">D.18.112</span>; <b class="b3">πέντε ἡμέρας</b> during five [[days]], <span class="bibl">Th.8.103</span>; <b class="b3">τὰς ἡ</b>. in the [[daytime]], <span class="bibl">X.<span class="title">Cyr.</span>1.3.12</span>; <b class="b3">τὴν ἡ</b>. [[daily]], <span class="bibl">LXX<span class="title">Ex.</span> 29.38</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">III</span> with Preps., <b class="b3">μίαν ἀν' ἁμέραν</b> on one [[day]], <span class="bibl">Pi.<span class="title">O.</span>9.85</span>; <b class="b3">ἀνὰ πᾶσαν ἡ</b>. every [[day]], <span class="bibl">Hdt.7.198</span>; <b class="b3">ἀφ' ἡμέρας τῆς νῦν</b> from this [[day]], <span class="bibl">S.<span class="title">OT</span>351</span>; but <b class="b3">ἀφ' ἡμέρας γίνεσθαι ἐν τῷ Μουσείῳ</b> [[from early in the day]], <span class="bibl">Plb.8.25.11</span>: <b class="b3">δι' ἡμέρης</b>, Att. <b class="b3">-ρας</b>, the whole [[day]] long, <span class="bibl">Hdt.1.97</span>, <span class="bibl">2.173</span>, <span class="bibl">Pherecr.64</span>, <span class="bibl">Ar.<span class="title">Ra.</span>260</span>(lyr.); <b class="b3">διὰ τρίτης ἡ</b>. every other [[day]], <span class="bibl">Hdt. 2.37</span>; <b class="b3">διὰ πολλῶν ἡ</b>. at a distance of many [[days]], <span class="bibl">Th.2.29</span>; δι' ἡμερῶν τινων <span class="bibl">Thphr.<span class="title">HP</span>4.3.6</span>; <b class="b3">εἰσ ἡμέραν</b> [[yearly]], <span class="bibl">LXX<span class="title">Jd.</span>17.10</span>; <b class="b3">ἐν ἡμέρῃ</b> [[in a single day]], <span class="bibl">Hdt.1.126</span>, cf. <span class="bibl">Men.<span class="title">Pk.</span>377</span>; ἐνἡ. μιᾷ <span class="bibl">S.<span class="title">OT</span>615</span>; <b class="b3">τῇδ' ἐν ἡ</b>. <span class="bibl">Id.<span class="title">OC</span>1612</span>; <b class="b3">ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡ</b>. <span class="bibl"><span class="title">Ev.Jo.</span>14.20</span>; <b class="b3">ἐν ἑστέραισιν ἡ</b>. <span class="bibl">A.<span class="title">Ag.</span>1666</span>; <b class="b3">ἐν ὀκτὼ ἡ</b>. <span class="bibl">Lys.20.10</span>; but <b class="b3">ἐν τρισὶν ἡ</b>. [[within]] three [[days]], Ev.Jo.2.19; <b class="b3">ἐξ ἡμέρας</b> by [[day]], <b class="b3">οὔτε νυκτὸς οὔτ' ἐξ ἡ</b>. <span class="bibl">S.<span class="title">El.</span>780</span>; <b class="b3">ἡμέραν ἐξ ἡμέρας</b> [[day]] after [[day]], <span class="bibl">Henioch.5.13</span>, <span class="bibl">LXX<span class="title">Ge.</span>39.10</span>, <span class="bibl"><span class="title">2 Ep.Pet.</span>2.8</span> (but ἐξ ἡμερῶν εἰς ἡμέρας <span class="bibl">LXX <span class="title">2 Ch.</span>21.15</span>); <b class="b3">ἐπ' ἡμέρην ἔχειν, ἐφ' -ραν χρῆσθαι</b>, [[sufficient for the day]], <span class="bibl">Hdt.1.32</span>, <span class="bibl">Th.4.69</span>; τὸ γὰρ βρότειον σπέρμ' ἐφ' ἡ. φρονεῖ <span class="bibl">A. <span class="title">Fr.</span>399</span>; τῆς ἐφ' ἡ. βορᾶς <span class="bibl">E.<span class="title">El.</span>429</span>; but <b class="b3">τοὐφ' ἡμέραν</b> [[day by day]], <span class="bibl">Id.<span class="title">Cyc.</span> 336</span>: c. dat., <b class="b3">ἐπ' ἡμέρῃ ἑκάστῃ</b> (v.l. [[-ρης -της]]) every [[day]], <span class="bibl">Hdt.5.117</span>; ὁ ἥλιος νέος ἐφ' ἡμέρῃ <span class="bibl">Heraclit.6</span>; <b class="b3">καθ' ἡμέραν</b> [[by day]], <span class="bibl">A.<span class="title">Ch.</span>818</span> (lyr.); <b class="b3">καθ' ἡ. τὴν νῦν</b> [[to-day]], <span class="bibl">S.<span class="title">OC</span>3</span>, <span class="bibl"><span class="title">Aj.</span>801</span>; but <b class="b3">καθ' ἡ</b>. commonly means [[day by day]], IG12.84.40, etc.; <b class="b3">καθ' ἡ. ἀεί</b> [S.]<span class="bibl"><span class="title">Fr.</span>1120.4</span>: with Art., τὸν καθ' ἡ. βίον <span class="bibl">Id.<span class="title">OC</span>1364</span>; ἡ καθ' ἡ. ἀναγκαία τροφή <span class="bibl">Th.1.2</span>; τὰ καθ' ἡ. ἐπιτηδεύματα <span class="bibl">Id.2.37</span>; τὸ καθ' ἡ. ἀδεές <span class="bibl">Id.3.37</span>, etc.; <b class="b3">τὸ καθ' ἡ</b>. [[every day]], <span class="bibl">Ar.<span class="title">Eq.</span>1126</span> (lyr.), etc.; also τὰ καθ' ἑκάστην τὴν ἡ. ἐπιτηδεύματα <span class="bibl">Isoc.4.78</span>; <b class="b3">μετ' ἡμέρην</b> [[in broad daylight]], opp. [[νυκτός]], <span class="bibl">Hdt.2.150</span>, cf. <span class="bibl">Ar.<span class="title">Pl.</span>930</span>; opp. [[νύκτωρ]], <span class="bibl">Aeschin.3.77</span>; <b class="b3">μεθ' ἡμέρας</b> [[some days]] after, <span class="bibl">LXX<span class="title">Jd.</span>15.1</span>; <b class="b3">ἡμέρα παρ' ἡμέραν γιγνομένη</b> [[day]] following on [[day]], <span class="bibl">Antipho 5.72</span>; but <b class="b3">παρ' ἡμέραν</b> [[every other day]], Dsc.3.137, <span class="bibl">Luc.<span class="title">DDeor.</span>24.2</span>; παρ' ἡ. ἄρχειν <span class="bibl">Plu.<span class="title">Fab.</span>15</span>; καθ' ἡμέραν εἰώθειν ὀργίζεσθαι, νῦν παρ' ἡμέραν, εἶτα παρὰ δύο, εἶτα παρὰ τρεῖς <span class="bibl">Arr.<span class="title">Epict.</span>2.18.13</span>; <b class="b3">πρὸ ἡμέρας</b> before [[day-break]], <span class="bibl">Diph.22</span>; but <b class="b3">πρὸ ἀμερᾶν δέκα ἤ κα μέλλωντι ἀναγινώσκεν</b> <span class="title">GDI</span>5040.42 (Crete); πρὸ ἡμερῶν ἑπτὰ εἰδυῶν Ὀκτωμβρίων <span class="title">SIG</span>646.2 (Thisbe, ii B.C.); <b class="b3">γίγνεται, ἔστι πρὸς ἡμέραν</b>, towards [[day]], near [[day]], <span class="bibl">X.<span class="title">HG</span>2.4.6</span>, <span class="bibl">Lys.1.14</span>; also, [[for the day]], [[daily]], <span class="bibl">Charito 4.2</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">IV</span> as pr. n., [[the goddess of day]], <span class="bibl">Hes.<span class="title">Th.</span>124</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">2</span> v. [[ἥμερος]] ''ΙΙ''.</span>

|mltxt=και [[μέρα]], η (AM [[ἡμέρα]], Μ και [[μέρα]], Α επικ. και ιων. τ. ἡμέρη, δωρ. τ. ἀμέρα και [[ἁμέρα]], λοκρ. τ. [[ἀμάρα]])<br /><b>1.</b> το [[χρονικό]] [[διάστημα]] από την [[ανατολή]] [[μέχρι]] τη [[δύση]] του ήλιου (α. «[[μέρα]] [[μεσημέρι]]» β. «ὅσσαι γὰρ νύκτες τε καὶ ἡμέραι ἐκ [[Διός]] εἰσιν», <b>Ομ. Οδ.</b>)<br /><b>2.</b> το [[χρονικό]] [[διάστημα]] [[κατά]] το οποίο έζησε ή έδρασε [[κάποιος]], [[καιρός]], [[εποχή]], ζωή (α. «περάσαμε δύσκολες ημέρες» β. «ἐν ταῖς ἡμέραις Ἡρώδου», ΚΔ.)<br /><b>3.</b> [[γιορτή]] ή [[επέτειος]] (α. «[[ημέρα]] Χριστουγέννων» β. «[[ημέρα]] του ΟΧΙ»)<br /><b>4.</b> [[χρονικό]] [[διάστημα]] πραγματοποίησης γεγονότος ή φαινομένου (α. «[[ημέρα]] κρίσεως» — η Δευτέρα Παρουσία<br />β. «[[ημέρα]] καύσωνος» γ. «[[ημέρα]] αναπαύσεως» δ. «[[αποφράς]] [[ημέρα]]» — η [[μέρα]] που συνέβη [[κάτι]] [[κακό]]<br />ε. «τακτή [[ημέρα]]» ή «ρητή [[ημέρα]]» — καθορισμένη [[ημέρα]])<br /><b>5.</b> <b>φρ.</b> α) «παρ' ημέραν», «[[μέρα]] [[παρά]] [[μέρα]]» — [[κάθε]] δεύτερη [[μέρα]], [[κάθε]] δύο μέρες<br />β) «από [[μέρα]] σε [[μέρα]]», «[[μέρα]] με την (η)[[μέρα]]», «ἡμέραν μὲ τὴν ἡμέραν», «ἡμέρᾳ τῇ ἡμέρᾳ» — εξακολουθητικά, συν τω χρονω, [[βαθμηδόν]]<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> [[ολόκληρο]] το [[ημερονύκτιο]], [[χρονικό]] [[διάστημα]] εικοσιτεσσάρων ωρών («λείπει [[τριάντα]] μέρες»)<br /><b>2.</b> ο ορισμένος [[χρόνος]] για την ημερήσια [[εργασία]] («αρρώστησα κι έλειψα από το [[γραφείο]] [[τρεις]] ημέρες»)<br /><b>3.</b> <b>αστρον.</b> ο [[χρόνος]] που απαιτείται για να εκτελέσει ένα [[ουράνιο]] [[σώμα]] μια πλήρη [[περιστροφή]] [[γύρω]] από τον άξονά του<br /><b>4.</b> <b>φρ.</b> α) «ηλιακή [[ημέρα]]» — το [[χρονικό]] [[διάστημα]] από τη φαινομένη [[ανατολή]] του ηλίου [[μέχρι]] τη φαινομένη [[δύση]] του<br />β) «αστρική [[ημέρα]]» — [[χρονικό]] [[διάστημα]] που [[είναι]] συντομότερο [[κατά]] 0,0084 δευτερόλεπτα σε [[σύγκριση]] με την [[ημέρα]]<br />γ) «[[μέση]] ηλιακή [[ημέρα]]» — [[χρονικό]] [[διάστημα]] [[κατά]] [[τέσσερα]] [[περίπου]] λεπτά της ώρας μεγαλύτερο από τη [[διάρκεια]] της αστρικής ημέρας<br />δ) «[[πολιτική]] [[ημέρα]]» — [[μέση]] ηλιακή [[ημέρα]] διάρκειας εικοσιτεσσάρων ωρών ακριβώς, η [[αρχή]] της οποίας έχει καθοριστεί στις 12 τα [[μεσάνυχτα]]<br />ε) «είδε το φως της ημέρας» — γεννήθηκε<br />στ) «σώθηκαν οι μέρες του» — σε λίγο καιρό θα πεθάνει<br />ζ) <b>(λαογρ.)</b> «ημέρες της γριάς» — οι [[τρεις]] τελευταίες ημέρες του Μαρτίου<br />η) «[[είναι]] η [[μέρα]] μου» — [[είναι]] η [[σειρά]] μου<br />θ) «[[μέρα]] μου και [[μέρα]] σου» — [[σειρά]] μου και [[σειρά]] σου<br />ι) «καλή [[μέρα]]» — [[ευχή]] που λέγεται το [[πρωί]]<br />ια) «την κακή ψυχρή σου [[μέρα]]» — υβριστική [[φράση]]<br />ιβ) «έφαγα τη [[μέρα]] μου» — διέθεσα τη [[μέρα]] μου για να [[κάνω]] [[κάτι]] το οποίο ίσως δεν άξιζε τον κόπο ή διέθεσα περισσότερο χρόνο από όσο έπρεπε για [[κάτι]]<br />ιγ) «κρίσιμη [[μέρα]]» — η [[μέρα]] [[κατά]] την οποία πρόκειται να κριθεί η [[έκβαση]] κάποιας σοβαρής κατάστασης<br />ιδ) «της ημέρας» — [[σημερινός]] ή πολύ [[πρόσφατος]] («αβγά της ημέρας»)<br />ιε) «[[είμαι]] της ημέρας» — έχω [[υπηρεσία]] μια ορισμένη [[ημέρα]], [[είμαι]] εφημερεύων<br />ιστ) «[[μέρα]] και [[νύχτα]]» ή «[[νύχτα]] [[μέρα]]» — διαρκώς, [[πάντοτε]]<br />ιζ) «άσπρη [[μέρα]]» — καλή [[μέρα]], αίσια [[μέρα]]<br /><b>5.</b> <b>παροιμ.</b> α) «[[κάθε]] [[μέρα]] δεν [[είναι]] τ' Άι Γιαννιού» — τα ευχάριστα περιστατικά δεν επαναλαμβάνονται [[συνεχώς]]<br />β) «όλες οι μέρες [[είναι]] του θεού» — δεν [[πρέπει]] να θεωρούνται μερικές μέρες ως γρουσούζικες<br />γ) «η καλή [[μέρα]] απ' το [[πρωί]] φαίνεται» — η [[έκβαση]] και ο [[χαρακτήρας]] μιας ενέργειας ή ενός φαινομένου φαίνονται από την [[αρχή]]<br /><b>μσν.</b><br />(φρ)<br /><b>1.</b> «εἰς τὲς ἡμέρες» — τον κατάλληλο καιρό<br /><b>2.</b> «εἰς τὴν [[ἡμέρα]]» ή «[[μέρα]] - [[μέρα]]» — [[κάθε]] [[μέρα]]<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> ο [[χρόνος]] («[[ἡμέρα]] κλίνει τε κἀνάγει [[πάλιν]] ἅπαντα τἀνθρώπεια», <b>Σοφ.</b>)<br /><b>2.</b> <b>ως κύρ. όν.</b>. <i>η Ημέρα</i><br />θεά, [[προσωποποίηση]] της ημέρας<br /><b>3.</b> <b>φρ.</b> α) «ἅμα ἡμέρᾳ» — [[μόλις]] ξημέρωσε<br />β) «τῆς ἡμέρας ὀψέ» — [[αργά]] την [[ημέρα]], [[προς]] το [[βράδυ]]<br />γ) «[[ἐπίπονος]] [[ἁμέρα]]» — τα καθημερινά βάσανα (<b>Σοφ.</b>)<br />δ) «παλαιά [[ἁμέρα]]» — τα [[γεράματα]] (<b>Σοφ.</b>)<br />ε) «αἱ μακραὶ ἁμέραι» — η μακρόχρονη ζωή (<b>Σοφ.</b>)<br />στ) «νέα [[ἁμέρα]]» — η [[νεότητα]]<br />ζ) «ἐπὶ τῇ τελευταίᾳ [[ἡμέρα]]» — [[κατά]] το [[τέλος]] της ζωής (<b>Αριστοτ.</b>)<br />η) «ἡμερῶν ὀλίγων» — [[μέσα]] σε όριο λίγων ημερών (<b>Πλάτ.</b>)<br />θ) «[[τῇδε]] θἠμέρᾳ» — [[σήμερα]]<br />ι) «ἀνὰ πᾶσαν ἡμέρην» — [[κάθε]] [[μέρα]] (<b>Ηρόδ.</b>)<br />ια) «εἰς ἡμέραν» — μία [[φορά]] τον χρόνο <b>(ΠΔ.)</b>.<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Παρεκτεταμένος τ. του [[ἦμαρ]]. Η κατάλ. -<i>έρα</i> θυμίζει τα επίθ. σε -<i>ερος</i>, [[πράγμα]] που οδήγησε στην [[υπόθεση]] ότι το [[ἡμέρα]] προέρχεται από κάποιο αμάρτυρο επίθ., παράγωγο του [[ἦμαρ]]. Η [[δασύτητα]] απαντά μόνο στην ιων.-αττ. (<b>[[πρβλ]].</b> δωρ. <i>ἀμέρᾱ</i>, λοκρ. <i>ἀμάρᾱ</i>) και οφείλεται [[μάλλον]] σε [[αναλογία]] [[προς]] το [[ἑσπέρα]]. Ο νεοελλ. τ. [[μέρα]] προήλθε από τη σίγηση του προτονικού αρχικού φωνήεντος (<b>[[πρβλ]].</b> [[ερωτώ]] > [[ρωτώ]]). Το επίρρ. [[σήμερα]] προέρχεται από αμάρτυρο επίθ. <i>κι</i>-<i>άμερος</i> (με α΄ συνθετικό <i>κι</i>- «εδώ, αυτός»), το ουδ. [[γένος]] του οποίου απέκτησε επιρρηματική [[σημασία]] [[κατά]] το [[αὔριον]] και έδωσε το [[σήμερον]]. Η νεοελλ. [[προσφώνηση]] [[καλημέρα]] [[είναι]] «σύνθετο εκ συναρπαγής» από τη [[φράση]] <i>καλήν ημέραν</i> ([[εύχομαι]]). Ως β΄ συνθετικό η λ. [[ημέρα]] απαντά σε [[πολλά]] σύνθ. επίθ. με τη [[μορφή]] -(<i>ή</i>)<i>μερος</i>. Όσων από αυτά το α' συνθετικό [[είναι]] αριθμητικό ([[διήμερος]], [[τριήμερος]], [[δεκαήμερος]]), το ουδ. [[γένος]] σε (<i>ή</i>)<i>μερο</i>(<i>ν</i>)-<i>ερα</i> χρησιμοποιείται και ως ουσ. (<i>διήμερο</i>(<i>ν</i>), [[εννιάμερα]]). Τέλος, από τα [[αυθήμερος]], [[νυχθήμερος]] παράγονται τα επιρρ. [[αυθημερόν]], [[νυχθημερόν]]. Η λ. [[ημέρα]] έχει σε όλες τις περιόδους της Ελληνικής τη βασική σημ. «[[χρονικό]] [[διάστημα]] από την [[ανατολή]] [[μέχρι]] τη [[δύση]] του ήλιου» και, με τη σημ. αυτή, αντιτίθεται [[προς]] τη [[νύχτα]]. Από αυτή τη σημ. η λ. (<i>η</i>)[[μέρα]] στη Νέα Ελληνική έλαβε, κατ' [[επέκταση]], τη σημ. «από το [[πρωί]] [[μέχρι]] το [[βράδυ]]» (<b>[[πρβλ]].</b> <i>λείπει όλη τη [[μέρα]] από το [[σπίτι]]) [[καθώς]] [[επίσης]] και «όλο το εικοσιτετράωρο» (<b>[[πρβλ]].</b> <i>15 ημερών [[ταξίδι]])<br />στη Νέα Ελληνική [[επίσης]] η λ. (<i>η</i>)[[μέρα]] χρησιμοποιείται σε ορισμένες εκφράσεις και με στενότερη, πιο εξειδικευμένη, σημ. «ορισμένες ώρες της μέρας» (<b>[[πρβλ]].</b> <i>μην περνάς τη [[μέρα]] σου χαζεύοντας</i>) ή μόνο «τις ώρες ημερήσιας εργασίας» (<b>[[πρβλ]].</b> <i>πέρασα δύσκολη [[μέρα]] [[σήμερα]] στη δουλειά</i>). Επίσης, η λ. (<i>η</i>)[[μέρα]] στον πληθ. χρησιμοποιείται για να δηλώσει μια ορισμένη χρονική περίοδο, [[κατά]] την οποία συνέβησαν κάποια συγκεκριμένα (και [[σημαντικά]]) γεγονότα ή μια παρωχημένη [[εποχή]] η οποία αντιπαραβάλλεται [[προς]] το [[παρόν]] (<b>[[πρβλ]].</b> <i>οι μέρες της κατοχής</i>, <i>οι μέρες που περάσαμε [[μαζί]], <i>στις μέρες μας δούλευε ηαγία [[ράβδος]]).<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[ημερήσιος]], [[ημέριος]], [[ημερίς]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[ημεραίος]], [[ημερεύω]], [[ημερίδης]] [[ημερινός]], [[ημερούσιος]]<br /><b>μσν.</b><br />[[ημερώον]]<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> (Α' συνθετικό) <b>βλ.</b> <i>ημερ</i>(<i>ο</i>)- (Β' συνθετικό) ([[πλην]] τών επιθ. με α' συνθετικό αριθμητικό): [[αυθήμερος]], [[ευήμερος]], [[εφήμερος]], [[ισήμερος]], [[μακροήμερος]], [[νυχθήμερος]], [[ολοήμερος]], [[υπερήμερος]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[αλιτήμερος]], <i>αμφήμερος</i>, <i>αφήμερος</i>, [[ετερήμερος]], [[καλήμερος]], <i>κακήμερος</i>, [[λιπήμερος]], <i>μεθαμέρα</i>, [[μισοκαλήμερος]], [[μονήμερος]], [[νεαμέρα]], [[ολιγήμερος]], [[οψημέρα]], [[πανήμερος]], [[παρήμερος]], [[προσήμερος]]<br />(νεοελλ.] [[ενήμερος]], [[μονοήμερος]], [[ολιγοήμερος]]].<br /><b>επίρρ.</b> <b>βλ.</b> [[ήμερος]].