γέρνω: Difference between revisions

|mltxt=(Μ [[γέρνω]])<br /> <b>1.</b> [[κλίνω]] [[προς]] τα [[κάτω]] ή [[προς]] τα [[πλάγια]] («γείρε τη [[στάμνα]]», «γείρε τη [[σανίδα]] [[δεξιά]]»)<br /> <b>2.</b> [[παρουσιάζω]] [[κλίση]] [[προς]] τα [[κάτω]] ή [[προς]] τα [[πλάγια]] («ταπεινότατη σού γέρνει η τρισάθλια [[κεφαλή]]», Δ. Σολ.<br /> «τα κλαδιά έγερναν από το [[βάρος]] του καρπού»)<br /> <b>3.</b> στρέφομαι («[[γέρνω]], [[θωρώ]] τον Λίβιστρον»)<br /> <b>4.</b> [[στρέφω]] («[[γέρνω]] το [[βλέμμα]]»)<br /> <b>5.</b> [[εγείρω]] εκ του τάφου, [[ανασταίνω]] («τους νεκρούς να γέρνουσι και να τους ανασταίνου»)<br /> <b>6.</b> [[μετατρέπω]] («γέρνει τον πλούσιο εις πένητα»)<br /> <b>7.</b> [[αναπαράγω]], [[ανασταίνω]] («[[σπέρμα]] ἀνδρειᾱς νὰ γείρη» — να γεννήσει γενναία [[παιδιά]])<br /> <b>νεοελλ.</b><br /> Ι. 1. [[ξαπλώνω]], [[πλαγιάζω]] («έγειρα να ξαποστάσω»)<br /> <b>2.</b> (για τον ήλιο, τη [[σελήνη]], τα άστρα) [[κλίνω]] [[προς]] τη [[δύση]], δύω<br /> <b>3.</b> (για τις εποχές) βρίσκομαι [[προς]] το [[τέλος]] («έγερνε ο [[χειμώνας]]»)<br /> <b>4.</b> [[γκρεμίζω]] («η [[μοίρα]] άλλους [[πετά]] [[ψηλά]] κι άλλους στα [[βάθη]] γέρνει»)<br /> <b>5.</b> [[μεταστρέφω]] («ήρχισε να δημηγορεί... κ' εις οίκτον να τους γέρνει»)<br /> <b>6.</b> [[στρέφω]] το [[ενδιαφέρον]] μου («[[προς]] αυτήν εγείραμε όλοι»)<br /> <b>7.</b> σηκώνομαι («γείρε, φύγε»)<br /> <b>8.</b> [[καταφεύγω]] για [[προστασία]] («δεν έχει πού να γείρει»)<br /> <b>9.</b> (για πόρτες, παράθυρα <b>κ.λπ.</b>) [[μισοκλείνω]]<br /> <b>10.</b> <b>φρ.</b> α) «δεν γέρνει το [[κεφάλι]]» — δεν υποτάσσεται<br /> β) «δεν έχει πού να γείρει το [[κεφάλι]]» — δεν μπορεί να βρει [[πουθενά]] [[συμπαράσταση]]<br /> II. <b>μέσ.</b> (-ομαι)<br /> <b>1.</b> εγείρομαι, σηκώνομαι («γείρου κι απάνου στάσου»)<br /> <b>2.</b> [[αποκτώ]] [[συνείδηση]] («γείρου και γνώρισε, πτωχέ»)<br /> <b>3.</b> ξαπλώνομαι («πού γέρνεται, πού μένει»)<br /> III. (μτχ. παθ. παρακμ.) [[γερμένος]], -<i>η</i>, -<i>ο</i><br /> <b>1.</b> αυτός που παρουσιάζει [[στροφή]] ή [[κλίση]] [[προς]] [[κάπου]], στραμμένος [[προς]] [[κάπου]] («[[γερμένος]] [[κατά]] τον [[νοτιά]]»)<br /> <b>2.</b> μισοκλεισμένος («η πόρτα ήτανε γερμένη»)<br /> <b>3.</b> ξαπλωμένος («[[γερμένος]] θα ξεκουραστείς»).<br /> [<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> [[γέρνω]], μεταπλασμένος [[ενεστωτικός]] τ. <span style="color: red;"><</span> <b>μσν.</b> (<i>ε</i>)[[γέρνω]] <span style="color: red;"><</span> <i>έγειρα</i>, αόρ. του [[εγείρω]] ([[πρβλ]]. <i>έσπειρα</i> - [[σπέρνω]], <i>έσυρα</i> - [[σέρνω]]). Η σημασιολογική [[μεταβολή]] του [[εγείρω]] «[[αφυπνίζω]], [[ανορθώνω]], [[σηκώνω]]» στο [[γέρνω]] «[[κλίνω]] [[προς]] τα [[κάτω]], [[πλαγιάζω]]» μπορεί να γίνει κατανοητή αν ληφθεί υπ' όψιν π.χ. η ταυτόχρονη [[ανύψωση]] και κατιούσα [[κλίση]] των δύο πλαστιγγών της ζυγαριάς φορτωμένων με άνισα βάρη.<br /> <b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> <b>νεοελλ.</b> [[γέρμα]], [[γερμός]], [[γέρσιμο]], [[γερτός]].<br /> <b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> <b>νεοελλ.</b> [[αλαφρογέρνω]], [[αναγέρνω]], <i>απαλογέρνω</i>, [[απογέρνω]], <i>μισογέρνω</i>, <i>πολυγέρνω</i>, <i>σιγογέρνω</i>].