γένος: Difference between revisions

|mltxt=το (AM [[γένος]])<br /><b>1.</b> [[καταγωγή]], [[γενιά]], [[οικογένεια]]<br /><b>2.</b> [[έθνος]], [[φυλή]]<br /><b>3.</b> [[σύνολο]] όμοιων όντων, δηλ. ειδών με κοινά χαρακτηριστικά<br /><b>4.</b> [[σύνολο]] προσώπων με κάποια [[κοινή]] [[ιδιότητα]] («το ανθρώπινον [[γένος]]», «χρύσεον [[γένος]]» (<b>Ησίοδ.</b>)<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> [[έθνος]]<br /><b>2.</b> <b>γραμμ.</b> η [[διάκριση]] τών φύλων τών ονομάτων<br /><b>3.</b> (<b>επίρρ. φρ.</b>) «εν γένει» — γενικά<br /><b>4.</b> «η [[κυρία]]... το [[γένος]]...» — για να δηλωθεί το πατρικό [[επώνυμο]] παντρεμένης γυναίκας<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> [[γόνος]], [[παιδί]]<br /><b>2.</b> <b>(περιληπτ.)</b> [[απόγονος]]<br /><b>3.</b> ευγενική, αριστοκρατική [[οικογένεια]]<br /><b>4.</b> (στην Αθήνα) [[υποδιαίρεση]] της φατρίας<br /><b>5.</b> (για ζώα) [[ράτσα]]<br /><b>6.</b> [[ηλικία]], [[χρόνος]] ζωής<br /><b>7.</b> (ως [[διάκριση]] αρσενικών και θηλυκών) [[φύλο]]<br /><b>8.</b> <b>πληθ.</b> <i>τα γένη</i><br />τα στοιχεία<br /><b>10.</b> <b>φρ.</b> α) «οἱ ἐν γένει» — οι συγγενείς<br />β) «αἱ κατὰ [[γένος]] βασιλεῑαι» — οι κληρονομικές μοναρχίες.<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Σημασιολογικά και μορφολογικά ταυτόσημη [[προς]] τα λατ. <i>genus</i>, αρχ. ινδ. <i>jάnas</i>- η λ. [[γένος]] ανάγεται σε ινδοευρ. [[ρίζα]] <i>gen</i>- του ρ. [[γίγνομαι]]. Τα [[σύνθετα]] με β' συνθετικό τη λ. [[γένος]] [[είναι]] της μορφής -<i>γενής</i>, όπως εξάλλου και όλα τα προερχόμενα από ουδ. ουσ. σε -<i>ος</i> ([[πρβλ]]. -<i>μενης</i> <span style="color: red;"><</span> [[μένος]], -<i>σθενης</i> <span style="color: red;"><</span> [[σθένος]] <b>κ.ά.</b>). Αξιοσημείωτη στις λέξεις αυτές [[είναι]] η [[θέση]] του τόνου. Στην Ελληνική υπήρχε η [[τάση]] τα επίθετα να τονίζονται στη [[λήγουσα]] ενώ τα ουσιαστικά [[πέρα]] απ' αυτήν. Η [[μετάθεση]] του τόνου εκφράζει [[ουσιαστικοποίηση]], [[έτσι]] λ.χ. ο [[τόνος]] αναβιβάζεται στα σε -<i>ης</i> τριτόκλιτα [[σύνθετα]], όταν αυτά γίνουν κύρια ([[πρβλ]]. <i>Αλιθέρσης</i>, <i>Δημοσθένης</i>, <i>Μηνογένης</i> <b>κ.ά.</b>). Με τη λ. [[γένος]] [[καθώς]] και με τις σημασιολογικά συγγενείς [[φυλή]], [[γενεά]], [[οικογένεια]] δηλώνονταν διάφοροι βαθμοί συγγένειας [[μεταξύ]] ατόμων ή ομάδων [[καθώς]] και διακρίσεις, που έπαιζαν σημαντικό μεν ρόλο στην πρωτόγονη [[κοινωνία]], ο [[οποίος]] όμως εξασθένησε αργότερα και μόνο σε ορισμένες περιπτώσεις παρέμεινε [[ζωτικός]] σε μια πιο εξελιγμένη [[κοινωνία]]. Η λ. [[φυλή]] χρησιμοποιήθηκε για τη [[διάκριση]] τών αρχαίων δωρικών και ιωνικών φυλών, στη δε αθηναϊκή [[πολιτεία]] απέκτησε τη σημ. μιας σπουδαίας πολιτικής οργανώσεως, που δημιουργήθηκε από την [[εξουσία]] ως [[μέτρο]] εσωτερικής πολιτικής. Αντίστοιχο του ελλ. [[φυλή]] [[είναι]] το λατ. <i>tribus</i>, το οποίο στους ιστορικούς χρόνους δήλωνε μια τοπική [[περιοχή]]. Η λ. [[γένος]] [[καθώς]] και τα λατ. <i>g</i><i>ē</i><i>ns</i> διατήρησαν τη σπουδαιότητά τους όχι [[επειδή]] δήλωναν φορείς κοινωνικής και πολιτικής οργανώσεως, [[αλλά]] [[μάλλον]] λόγω της υπάρξεως ευγενών οικογενειών. Το συνών. <i>φρᾱτρία</i> «[[αδελφότητα]]» (<span style="color: red;"><</span> <i>φρᾱτηρ</i>, αρχικά «[[αδελφός]]» = λατ. <i>fr</i><i>ā</i><i>ter</i>) στην αθηναϊκή [[πολιτεία]] ήταν μια [[μεγάλη]] οικογενειακή [[οργάνωση]], [[χωρίς]] [[πολιτική]] [[σημασία]], αποκλειστικά για λατρευτικούς σκοπούς, ενώ στον Όμηρο με τη λ. [[φρήτρη]] αποδίδεται το [[γένος]] και με τη λ. [[φύλον]] το [[γένος]] (ευρύτερη σημ.) και η [[φυλή]] ([[πολιτική]] σημ.) Πρέπει [[τέλος]] να σημειωθεί ότι σε πολλές από τις σύγχρονες γλώσσες δεν υπάρχει ειδική λ. για το [[γένος]] ή τη [[γενιά]], [[αλλά]] χρησιμοποιείται η λ. που σημαίνει «[[οικογένεια]]», όχι μόνο με τη στενότερη [[έννοια]] του όρου, [[αλλά]] και για να καλύψει μακρινότερη [[συγγένεια]].Παράγωγα και [[σύνθετα]] της λέξης [[γένος]]:<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[γενικός]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> (Α' συνθετικό) [[γενάρχης]]<br /><b>μσν.- νεοελλ.</b><br />[[γενολόγι]](<i>ν</i>)<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[γενοκτονία]], [[γενολογώ]], [[γενότυπος]], [[γενοτυφία]]. (Β' συνθετικό) [[αγενής]], [[αλλογενής]], [[ανομοιογενής]], [[αρτιγενής]], [[αυτογενής]], [[αφρογενής]], [[γηγενής]], [[δευτερογενής]], [[διγενής]], [[εγγενής]], [[ελειογενής]], [[ενδογενής]], [[επιγενής]], [[ετερογενής]], [[ευγενής]], [[θαλασσογενής]], [[θεογενής]], [[ιθαγενής]], [[μονογενής]], [[νεογενής]] [[ομογενής]], [[ομοιογενής]], [[οστεογενής]], [[οψιγενής]], [[παλαιογενής]], [[πρεσβυγενής]], [[πρωτογενής]], [[πυριγενής]], [[πυρογενής]], [[συγγενής]], [[τετραγενής]], [[τριγενής]], [[τριτογενής]], [[τυφλογενής]], [[υπερευγενής]], [[υστερογενής]], [[φιλοσυγγενής]], <i>ῳογενής</i><br /><b>αρχ.</b><br />[[αειγενής]], <i>αετογενής</i>, [[αιθρηγενής]], [[αιμογενής]], [[αλιγενής]], [[αμπελογενής]], [[αμφιγενής]], [[ανομογενής]], <i>απηγενής</i>, [[αρσενογενής]], <i>αρτιογενής</i>, [[αρχηγενής]], <i>ασυγγενής</i>, [[αυθιγενής]], [[βοηγενής]], [[βουγενής]], [[γαιηγενής]], [[διαγενής]], [[διδυμογενής]], [[δρακοντογενής]], [[δυσγενής]], <i>εδδομαγενής</i>, <i>εγκοσμογενής</i>, [[ευηγενής]], [[ευθυγενής]], [[ζῳογενής]], [[ημιγενής]], [[ηπειρογενής]], [[ηριγενής]], [[θεαγενής]], [[θεηγενής]], [[θερειγενής]], [[θηλυγενής]], [[θνητογενής]], [[ιδιογενής]], <i>ιθαιγενής</i>, [[κακογενής]], [[καταγενής]], [[κογχογενής]], [[κοινογενής]], <i>κορυφογενής</i>, <i>κοσμογενής</i>, [[κρατογενής]], [[κριογενής]], [[κρυφογενής]], [[κυθηγενής]], [[λαδωγενής]], [[λιμναγενής]], [[λινογενής]], <i>λοχαγενής</i>, [[μελιηγενής]], [[μεσσογενής]], [[μεταγενής]], [[μηλογενής]], [[μιξεριφαρνογενής]], [[μιξογενής]], [[μοιρηγενής]], [[νεαγενής]], [[νοθαγενής]], [[νυμφαγενής]], [[νυμφογενής]], [[οικογενής]], [[ομβρηγενής]], [[ομηγενής]], [[ονειρογενής]], [[ορειγενής]], [[ορνιθογενής]], [[ορογενής]], [[οφιογενής]], [[παλαιγενής]], [[παλιγγενής]], [[πανευγενής]], [[παντογενής]], [[πατρογενής]], [[πετρηγενής]], [[πετρογενής]], [[πληγενής]], [[ποικιλογενής]], [[πολυγενής]], [[ποντογενής]], [[πορνογενής]], [[προγενής]], [[προσγενής]], [[προσθαγενής]], [[προτερηγενής]], [[πυρσογενής]], [[σπαρταγενής]], [[ταυρογενής]], [[ταυτογενής]], [[τριταιογενής]], <i>υδρογενής</i>, [[υληγενής]], [[υλογενής]], [[φθερσιγενής]], [[φθορηγενής]], [[φιλαλλογενής]], [[φλογογενής]], [[φοινικογενής]], [[χαμαιγενής]], [[ψαλληγενής]], <i>ωρογενής</i><br /><b>νεοελλ.</b><br />[[αιματογενής]], [[ανεμογενής]], [[εκρηξιγενής]], [[ελογενής]], <i>εμδρυογενής</i>, [[εξωγενής]], [[ηφαιστειογενής]], [[θνησιγενής]], [[ιζηματογενής]], <i>ιστογενής</i>, [[κοραλλιογενής]], [[κυματογενής]], [[λατινογενής]], [[λατυπογενής]], [[λιθογενής]], <i>μισοσυγγενής</i>, [[νεκρογενής]], [[νοθογενής]], [[ουρογενής]], [[ποταμογενής]], <i>προσχωσιγενής</i>, [[ρηξιγενής]], [[ριζογενής]], [[σαρκογενής]], [[σεισμογενής]], [[σπογγογενής]], [[σχισμογενής]], [[τεταρτογενής]], [[τρισευγενής]], [[τυφογενής]], [[φαρμακογενής]], [[φωτογενής]], [[χονδρογενής]], [[ψυχογενής]]. (Κύρια ονόματα) <i>Αγλωγένης</i>, <i>Αθανογένεις</i>, <i>Αμφιγένης</i>, <i>Αναξιγένης</i>, <i>Ανδρογένης</i>, <i>Αντιγένεις</i>, <i>Αξιγένης</i>, <i>Απολλογένης</i>, <i>Αρατογένης</i>, <i>Αρεταγένης</i>, <i>Αριστογενίδας</i>, <i>Αρχιγένης</i>, <i>Ασιαγένης</i>, <i>Ασιαγενής</i>, <i>Ασιατογενής</i>, <i>Ασκλαπιογένης</i>, <i>Αστυγένης</i>, [[Ατλαγενής]], <i>Βασιλογένης</i>, [[Βρησαγενής]], [[Δαρειογενής]], [[Δηλογενής]], <i>Δημογένης</i>, <i>Διαιγένης</i>, <i>Διθυραμδογενής</i>, <i>Δικαιογένης</i>, <i>Διογένης</i>, <i>Διονυσιγενης</i>, <i>Διονυσογένης</i>, <i>Ελπιγένης</i>, <i>Επιγένης</i>, <i>Ερατογένης</i>, <i>Ερμογένης</i>, <i>Ερξιγένης</i>, <i>Ευγἐνης</i>, <i>Ευθυγένης</i>, <i>Ευφραγένης</i>, <i>Ζευξιγένης</i>, <i>Ζωγένης</i>, <i>Ηηρακλεογένης</i>, <i>Ηριγένης</i>, <i>Ηρογένης</i>, <i>Ηφαιστογένης</i>, <i>Θαλησιγένης</i>, <i>Θεαγένης</i>, <i>Θεμιστογένης</i>, <i>Θεσμογένης</i>, [[Θηβαγενής]], <i>Θηβαιγενής</i>, <i>Θηβηγένης</i>, <i>Θυραιγένης</i>, <i>Ιδογενής</i>, <i>Ιερογένης</i>, <i>Ιογένης</i>, <i>Ισιγένης</i>, [[Καδμογενής]], <i>Καιρογένης</i>, <i>Καλλιγένης</i>, <i>Καλλιστογένης</i>, <i>Κηφισογένης</i>, <i>Κλεαγένης</i>, <i>Κλεινογένης</i>, <i>Κλειτογένης</i>, [[Κοιογενής]], <i>Κρατερογένεις</i>, [[Κρητογενής]], [[Κυβεληγενής]], <i>Κυδιγένης</i>, <i>Κυδρογένης</i>, [[Κυνθογενής]], [[Κυπρογενής]], <i>Κωμογένης</i>, <i>Λαγένης</i>, [[Λεβυαφιγενής]], <i>Λεοντογένης</i>, [[Λυκηγενής]], <i>Μανδρογένης</i>, <i>Μειξιγένης</i>, <i>Μεταγένης</i>, <i>Μηνογένης</i>, <i>Μνασιγένεις</i>, <i>Μοιρηγένης</i>, <i>Ναυσιγένης</i>, <i>Νεαγένης</i>, [[Νειλογενής]], <i>Νικογένης</i>, <i>Ξενογένης</i>, <i>Οινογένης</i>, <i>Ολυνπογένης</i>, <i>Ομοιογἐνης</i>, <i>Ονησι</i>'<i>ένης</i>, <i>Ορτυγένης</i>, <i>Πασιγένης</i>, <i>Πεδαγένεις</i>, <i>Περιγένης</i>, [[Περσογενής]], <i>Πιστογένης</i>, <i>Πλουτογένης</i>, <i>Πρωτογενής</i>, <i>Πυθιγένης</i>, <i>Πυθογένης</i>, [[Πυληγενής]], [[Πυλοιγενής]], <i>Σαυγένης</i>, [[Σινδογενής]], <i>Στασιγένης</i>, <i>Στρυμογένης</i>, [[Συριηγενής]], <i>Σωσιγένης</i>, [[Ταρσογενής]], <i>Τελεσιγένης</i>, <i>Τιμαγένης</i>, <i>Φανογένης</i>, <i>Φιλογένης</i>, <i>Φιλτογένης</i>, <i>Χαιριγένης</i>, <i>Χαριγένης</i>, <i>Χαρμογένης</i>, [[Χιογενής]]).