σφαῖρα: Difference between revisions

|lstext='''σφαῖρᾰ''': -ας, ὡς καὶ νῦν, ἡ πρὸς παιδιὰν [[χρήσιμος]], κοινῶς «τόπι», σφαίρῃ παίζειν Ὀδ. Ζ. 100· σφαῖραν ῥίπτειν [[αὐτόθι]] 115· σφ. καλὴν μετὰ χερσὶν ἕλοντο Θ. 372· σφαίρῃ ἀν’ ἰθὺν πειρήσαντο [[αὐτόθι]] 377· [[ὥσπερ]] σφαῖραν ἐκδεξάμενος τὸν λόγον Πλάτ. Εὐθύδ. 277Β· ῥαπτὴ σφ. (πρβλ. [[δωδεκάσκυτος]]) Ἀνθ. Π. 12. 44, πρβλ. Νικόμαχον ἐν «Εἰλειθυίᾳ» 1. 25· ἡ διὰ τῆς σφαίρας [[ὄρχησις]] Ἀθήν. 14D· - μεταφορ., σφαῖραν ἐποίησε τὴν πατρῴαν οὐσίαν, ἐπὶ τῆς αὐτῆς ἐννοίας ἐφ’ ἧς καὶ τὸ [[ῥῆμα]] συστρογγύλλω (ὃ ἴδε), Ἄλεξις ἐν «Φαίδρῳ» 2. 3. - Περὶ τῆς παιδιᾶς ἴδε Meineke εἰς Ἀντιφ. ἐν Ἀδήλ. 7. 2) πᾶν [[εἶδος]] σφαίρας, Παρμεν. παρὰ Πλάτ. ἐν Σοφιστ. 244Ε, κλπ.· [[σφαῖρα]], ὡς γεωμετρικὸν [[σχῆμα]], Τίμ. Λοκρ. 95Ε, κλπ.· - [[μάλιστα]] δὲ ἡ τῆς γῆς [[σφαῖρα]], ἡ γῆ, Στράβ. 96· [[σφαῖρα]] ὑδρόγειος, τεχνητή, Ἑρμησιάναξ 88, Στραβ. 546· (ἡ [[δοξασία]] ὅτι ἡ γῆ [[εἶναι]] σφαιρικὴ ἀπαντᾷ πιθανῶς πρῶτον παρὰ Πλάτ., ἴδε Φαίδωνα 97D, καὶ πρβλ. [[εἴλω]] V)· - [[ὡσαύτως]] [[ἀστήρ]], σφ. πλανωμένη, ἐν ἀντιθέσει πρὸς τό, σφ. ἀπλανὴς (ἀπλανὴς [[ἀστήρ]]), Πλούτ. 2. 1028Α. 3) [[κοίλη]] [[σφαῖρα]]· κατὰ τοὺς ἀρχαίους φυσικοὺς ἀπὸ τῶν χρόνων τοῦ Ἀναξιμάνδρου ἡ γῆ ἐνομίζετο ὡς τὸ [[κέντρον]] πολλῶν κοίλων καὶ συγκεντρικῶν σφαιρῶν κυκλικῶς περὶ αὐτὴν κινουμένων ὧν μία μὲν ἐθεωρεῖτο ἀνήκουσα εἰς τοὺς ἀστέρας, ἑτέρα εἰς τὴν σελήνην, ἑτέρα εἰς τὸν ἥλιον, τὰ δὲ οὐράνια [[ταῦτα]] σώματα ἐνομίζοντο ὡς καθηλωμένα ἐπὶ τῶν οἰκείων σφαιρῶν [[ἔσωθεν]] (πρβλ. τὸ Ὁμηρικὸν οὐρανόν)· - τὴν θεωρίαν ταύτην παρέλαβον καὶ ἐξειργάσθησαν οἱ Πυθαγόρειοι, οἵτινες ἐπίστευον ὅτι αἱ σφαῖραι αὗται περιεστρέφοντο [[περί]] τι κεντρικὸν πῦρ καὶ ἦσαν διατεθειμέναι κατὰ τοὺς τόνους τῆς μουσικῆς κλίμακος, Στοβ. Ἐκλογ. 1, σ. 500, Πλούτ. παρ’ Εὐσ. ἐν Εὐαγγ. Προπ. 22Β κἑξ., Cic de Rep. 6. 18 (μετὰ τῶν σημειώσεων τοῦ Μακροβ.), Grote’s Plato 1. σ. 6, 13 κἑξ. Τὴν δοξασίαν ταύτην τῶν περιστρεφομένων σφαιρῶν παρεδέξατο ὁ Εὐδόξιος καὶ ἄλλοι Ἕλληνες ἀστρονόμοι, Ἀριστ. Μετὰ τὰ Φυσ. 2. 8, 9. 13, πρβλ. περὶ Οὐραν. 2. 3 καὶ 4, Μετεωρ. 1. 4., 2. 2, 6, Θεόφρ. περὶ Πυρ. 4. Ἴδε Lewis’ Astron. of Ancients σελ. 209 κἑξ. 4) [[ὅπλον]] πυκτῶν, πιθανῶς σιδηρᾶ τις [[σφαῖρα]], ἣν ἔφερον μετὰ καλυμμάτων (ἐπισφαίρια) ἀντὶ τῶν πυκτευτικῶν ἱμάντων κατὰ τὰς σφαιρομαχίας, Πλάτ. Νόμ. 830Β, ἴδε Wyttenb. εἰς Πλούτ. 2. 80Β. 5) αἱ σφ. τοῦ ὀφθαλμοῦ, οἱ βολβοί, Ἀριστ. Προβλ. 31. 7. 6) σφ. θαλαττία, [[θαλάσσιος]] [[ἐχῖνος]], «ἀχινός», ὁ αὐτ. π. τὰ Ζ. Ἱστ. 9. 14, 2. 7) [[καταπότιον]], Ἀρχιγέν. ἐν Medd. Vatt. 161, κτλ.

|ftr='''σφαῖρα''': {sphaĩra}<br />'''Grammar''': f.<br />'''Meaning''': [[Kugel]], [[Ball]], [[Ballen im Boxhandschuh]], [[Himmelskugel]], [[Sphäre]] (seit Od.).<br />'''Composita''': Kompp., z.B. [[σφαιροειδής]] ‘kugel-förmig’ (ion. att.), [[ἐπίσφαιρα]] n. pl. [[lederner Überzug der Boxballen]], [[Boxhandschuhe]], auch vom Überzug einer Schwertspitze (Plb., Plu.).<br />'''Derivative''': Davon 1. [[σφαιρηδόν]] [[wie ein Ball]], [[eine Kugel]] (Ν 204 u. a.) 2. -ίον Demin. (Pl. ''Ep''., hell. u. sp.). 3. -εύς m. Ben. der jungen Männer in Sparta (nach den Boxballen; Paus., Inschr.; Bosshardt 75). 4. -ικός (Archyt. Arist. usw.; Chantraine Études 131 f.), -ειος (Arist.-Komm.) [[kugelförmig]], [[sphärisch]]. 5. -ῖτις [[κυπάρισσος]] (Gal.; nach der Form der Früchte?, vgl. Redard 77); *-ίτης ([[ἄρτος]]) in lat. ''spaerīta'' m. Art Kuchen (Cato; Leumann Sprache 1, 206 = Kl. Schr. 173). 6. -ών, -ῶνος m. [[rundes Fischernetz]] (Opp.), 7. -ίζω (ἀντι-, δια-, συν-) [[Ball spielen]] (att.; φαιρίδδειν· σφαιρίζειν H.) mit -ισις (Arist.), -ισμός (Artem.), -ισμα (Eust.) [[Ballspiel]], -ιστής [[Ballspieler]], -ιστικός [[zum Ballspiel gehörig]], -ιστήριον ‘Ballspielplatz, -haus’, -ίστρα ib. (hell. u. sp.). 8. -όομαι, -όω (ἀπο-, δια-, ἐν-) [[rund sein]], [[abrunden]], [[mit rundem Absatz versehen]] (X., Arist., hell. u. sp.) mit -ωμα [[abgerundeter Körper]] (Arist. u.a.), -ωσις [[Kugelgestaltung]] (sp.), -ωτήρ, -ῆρος m. "abrundender Gegenstand", ‘Knauf, Knollen o. d.’ (''Tab''. ''Heracl''., hell. Pap.); s. Solmsen IF 31, 492ff.<br />'''Etymology''': Bildung wie [[πεῖρα]], [[σπεῖρα]], [[μοῖρα]] u.a. (s. dd. m. Lit.). — Ohne außergriech. Entsprechung. Wenn eig. auf die schnellende Bewegung eines Balls bezüglich, läßt sich [[σφαῖρα]] an [[σπαίρω]] u. Verw. anschließen; s. d. m. weiterer Lit. Versuche, mit dem Wechsel σπ- ~ σφ- zurechtzukommen, bei Hiersche Ten. aspiratae 196 f. Vgl. noch [[σφῦρα]], [[σφυρόν]] und [[σπύραθοι]], [[σπυράδες]]. — Aus [[σφαῖρα]] syr. ''êspērō'', äthiop. ''ṣpīr'' (Schwyzer 159 u. 161), arm. ''sp‘eṙ'' (wovon georg. ''spero''; Bailey Trans. Phil. Soc. 1945, 28). Zu [[σφαῖρα]] im allg. s. Hommel Gymn. 56, 201 ff., S. Mendner Das Ballspiel im Leben der Völker (Münster 1956) 77ff.<br />'''Page''' 2,826-827