κεντέω: Difference between revisions

|Transliteration C=kenteo

|Beta Code=kente/w

}}

{{pape

|ptext=[[https://www.translatum.gr/images/pape/pape-01-1418.png Seite 1418]] (κεντ, wovon [[κένσαι]], Il. 23, 337), stechen, stacheln, die Pferde zum Lauf, Il. a. a. O.; von der Biene, Theocr. 19, 1; vgl. Ar. Nub. 946; auch = martern, quälen, Pind. P. 1, 28; ἀλλ' εἶκε τῷ θανόντι, μηδ' ὀλωλότα κέντει Soph. Ant. 1017; ἢ κακοῖς βαλεῖτέ που ἢ σὺν δόλῳ κεντήσετε Ai. 1224; Eur. Bacch. 631; τὰς κόρας, ausstechen, Hec. 1171; Thuc. 4, 47 vrbdt δεδεμένους καὶ παιομένους καὶ κεντουμένους u. Plat. τύπτειν καὶ κεντεῖν Gorg. 456 d; παιόμενοι, κεντούμενοι, ὑβριζόμενοι Xen. An. 3, 1, 29; μαστιγούμενοι καὶ κεντούμενοι Hell. 3, 3, 11; in obscönem Sinne, λορδοῖ, κεντεῖ, βινεῖ Ath. IX, 403 d aus Mnesimach. Auch übertr., λιμῷ κεντούμενος, vom Hunger gestachelt, gequält, Alciphr. 3, 4. Vgl. [[κεντρόω]].

}}

}}

}}

{{Autenrieth

|mltxt=-άω (ΑΜ [[κεντῶ]], [[κεντέω]])<br /> <b>1.</b> (για έντομα) [[κεντρίζω]], [[κεντρώνω]], [[τσιμπώ]] («μέ κέντησε μια [[μέλισσα]]»)<br /> <b>2.</b> [[ερεθίζω]] κάποιον για να προβεί σε μια [[ενέργεια]], [[αναγκάζω]] το [[άλογο]] να προχωρήσει, [[σπιρουνίζω]] («τη [[φοράδα]] κτύπα, κέντησον, φύγε», Κάλβ.)<br /> <b>νεοελλ.</b><br /> <b>1.</b> <b>μτφ.</b> [[προξενώ]] οδυνηρούς νυγμούς, σουβλιές («έχει μέρες να μέ κεντήσει το [[στομάχι]] μου»)<br /> <b>2.</b> <b>μτφ.</b> α) [[διεγείρω]], [[παρακινώ]], [[σκουντώ]] («[[κεντώ]] την [[περιέργεια]]»)<br /> β) [[ενοχλώ]], [[στενοχωρώ]], [[πειράζω]], [[ερεθίζω]] («μην τόν κεντάς, [[γιατί]] θυμώνει»)<br /> <b>3.</b> <b>παροιμ.</b> «κεντά και δε σβουρίζει» — γι' αυτούς που ενεργούν ύπουλα<br /> <b>νεοελλ.-μσν.</b><br /> <b>1.</b> φτιάχνω [[κέντημα]], [[κάνω]] στολίδια με [[κλωστή]] [[πάνω]] σε ύφασμα («κεντάει την [[προίκα]] της»)<br /> <b>2.</b> [[καίω]]<br /> <b>3.</b> [[πυροδοτώ]]<br /> <b>4.</b> [[ανάβω]]<br /> <b>5.</b> [[είμαι]] [[ζεστός]], πυρακτωμένος<br /> <b>6.</b> καίγομαι<br /> <b>7.</b> <b>μτφ.</b> α) φλέγομαι<br /> β) [[βασανίζω]]<br /> <b>8.</b> [[λάμπω]], [[φωτίζω]]<br /> <b>9.</b> <b>μέσ.</b> <i>κεντούμαι</i>, -<i>έομαι</i><br /> εξάπτομαι<br /> <b>μσν.</b><br /> (για [[ασθένεια]] κολλητική) [[προσβάλλω]]<br /> <b>αρχ.</b><br /> <b>1.</b> [[πληγώνω]], [[τυραννώ]], [[βασανίζω]], [[μαχαιρώνω]]<br /> <b>2.</b> <b>παροιμ.</b> «[[κεντῶ τὸν πῶλον περὶ τὴν νύσσαν]]» — για [[μεγάλη]] [[βιασύνη]].<br /> [<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Ανάγεται σε ΙΕ [[ρίζα]] <i>kent</i>- «[[κεντρίζω]]» και συνδέεται με το αρχ. άνω γερμ. <i>hantag</i> «[[μυτερός]], [[οξύς]]» (<span style="color: red;"><</span> πρωτογερμ. <i>handa</i>, που αντιστοιχεί στο [[κοντός]] «[[κοντάρι]]») και το λεττον. <i>sits</i> «[[κοντάρι]] κυνηγιού». Οι κελτικές λ. (ιρλδ. <i>cinteir</i> «[[σπιρούνι]]», βρεταν. <i>kentr</i> «[[σπιρούνι]]», ουαλ. <i>cethr</i> «[[καρφί]]») [[πρέπει]] να προέρχονται από το λατ. <i>centrum</i>. Ο ενεστ. <i>κεντῶ</i> προέκυψε υποχωρητικά από τον αρχ. αόρ. [[κένσαι]] <span style="color: red;"><</span> <i>κέντ</i>-<i>σαι</i>. Στη [[συνέχεια]] από τον ενεστ. σχηματίστηκε [[νέος]] αόρ. <i>ἐκέντη</i>-<i>σα</i> και μέλλ. <i>κεντή</i>-<i>σω</i>. Τα παρ. εμφανίζουν τα θ. <i>κεντ</i>-, <i>κεντή</i>- και <i>κεσ</i>- (<span style="color: red;"><</span> <i>κεντ</i>- προ οδοντικού). Τέλος, η ετεροιωμένη [[βαθμίδα]] <i>κοντ</i>- της ρίζας εμφανίζεται στο παρ. [[κοντός]] «[[κοντάρι]]».<br /> <b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[κέντημα]], [[κέντηση]] (<i>ις</i>), [[κεντητήριο]], [[κεντητής]], [[κεντητικός]], [[κεντητός]], [[κέντρο]](<i>ν</i>), [[κοντός]]<br /> <b>αρχ.</b><br /> [[κεστός]], [[κέστρα]], [[κέστρον]], [[κέστρος]]<br /> <b>μσν.</b><br /> [[κεντέα]]<br /> <b>νεοελλ.</b><br /> [[κεντησιά]], <i>κεντή</i>(<i>σ</i>)<i>τρα</i>, [[κεντιά]], [[κεντίδι]].<br /> <b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> [[παρακεντώ]]<br /> <b>αρχ.</b><br /> [[αποκεντώ]], [[διακεντώ]], <i>εγκεντώ</i>, [[εκκεντώ]], [[κατακεντώ]], [[περικεντώ]], [[προδιακεντώ]], [[προκεντώ]], [[συγκεντώ]], [[συνεκκεντώ]], [[υποκεντώ]]<br /> <b>νεοελλ.</b><br /> [[ξανακεντώ]], [[χρυσοκεντώ]], <i>ψιλοκεντώ</i>].

}}

}}

{{etym

{{FriskDe

|ftr='''κεντέω''': (seit Pi.),<br />{kentéō}<br />'''Forms''': Aor. [[κένσαι]] (Ψ 337), κεντῆσαι (Hp. usw., κέντασα Theok. 19, 1), Pass. κεντηθῆναι (Arist.) mit κεντηθήσομαι (Hdt.), κεντήσω (S.), κεκέντημαι (Hp.),<br />'''Grammar''': v.<br />'''Meaning''': [[stacheln]], [[stechen]].<br />'''Composita''': auch mit Präfix, z. B. κατα-, παρα-, ἀπο-, δια-,<br />'''Derivative''': Ableitungen. 1. Das aus [[κένσαι]] für *κέντσαι (Schwyzer 287) zu erschließende κεντ- (Präsens oder starker Aorist?; vgl. unten) ging vor Dental lautgemäß in κεσ- über. So [[κεστός]] (< *κενττός) [[gestickt]] (ep., sp. Prosa; Ammann Μνήμης [[χάριν]] 1, 17); [[κέστρον]] [[spitzes Eisen]] (Plin. u. a.) mit [[κεστρωτός]] und [[κέστρωσις]] (H.; *[[κεστρόω]]), [[κέστρος]] [[Art Pfeil]] (Plb., D. H., H.) mit dem Demin. [[κεστρίον]] (Attika) und [[κέστρειον]] ‘Vorrat von Pfeilen (?)’ (Delos III^a); [[κέστρα]] f. [[Spitzhammer]], [[Bolzen]] (S., Ph. ''Bel''., Hero), auch Fischname = [[σφύραινα]] (Ar. usw.; nach der Körperform, Strömberg Fischnamen 35); dazu [[κεστρεύς]] [[Seebarbe]] (ion. att.; Bosshardt Die Nom. auf -ευς 51) und [[κεστρῖνος]], -ινίσκος ib. (Kom.). — 2. Durch Umbildung nach [[κεντέω]] (nicht mit ρο-Suffix nach Fraenkel KZ 42, 118 A. 1) entstand [[κέντρον]] [[Stachel]], [[Stachelstab]], als geometrischer term. techn. [[ruhender Zirkelschenkel]], [[Mittelpunkt eines Kreises]] (seit Il.), wovon eine Menge Komposita und Ableitungen, z. B. [[κεντρηνεκής]] [[mit dem Stachel angetrieben]] (Il.; vgl. mit anderer Funktion des Hinterglieds δουρ-, [[ποδηνεκής]]); Subst. [[κέντρων]] s. bes.; Adj. wie [[κεντρικός]], >[[κεντρώδης]], [[κεντρήεις]]; Fisch- bzw. Pflanzennamen wie [[κεντρίνης]], [[κεντρίσκος]], [[κεντρίτης]] (Strömberg Fischnamen 47, Redard Les noms grecs en -της 83, 111); denominative Verba [[κεντρόω]] [[mit einem Stachel versehen]], [[stechen]] (ion. att.), [[κεντρίζω]] [[stacheln]] (X. u. a.); von [[κέντρον]] auch als Rückbildung [[κέντωρ]] m. [[Sporner]] (Il., ''AP''; Fraenkel Glotta 2, 32). — 3. Von [[κεντέω]] (κεντῆσαι, -σω): [[κέντημα]] [[der Stich]], [[das Mosaik]] (Arist., Inschr. Smyrna [Kaiserzeit]), [[κεντητής]] [[Mosaikarbeiter]] (''Edict''. ''Diocl''.), [[κεντητήριον]] [[Pfriem]] (Luk.), [[κεντητικός]] [[stachelig]] (Thphr.), [[κεντητός]] [[gestickt]], [[mit Mosaik eingelegt]] (Epikt., Pap.). — 4. Mit altem Ablaut [[κοντός]] m. "der Stecher", [[Stange]], [[Schifferstange]], [[Stab zum Antreiben des Viehs]] (seit ι 487; LW lat. ''contus'' mit ''percontor'') mit [[κοντάκιον]], -άριον, -ίλος, -ωτός u. a.; dazu [[κοντός]] [[kurz]] (Adam. u. a.) durch Loslösung aus κοντομάχος, -[[βόλος]], -[[βολέω]] u. a., wo [[κοντός]] als [[kurz]] aufgefaßt wurde; so schon in [[κοντοπορεία]] (Plb. u. a.), s. Hatzidakis Festschrift Kretschmer 35ff., wo über die zahlreichen mittel- und neugr. Ableger; dazu Wahrmann Glotta 17, 234.<br />'''Etymology''': Zu dem sigmatischen Aorist [[κένσαι]] aus *κέντσαι wurde nach unbekanntem Vorbild ein Präsens [[κεντέω]] neugebildet (vgl. Schwyzer 706), wozu κεντῆσαι, κεντήσω usw. — Aus anderen Sprachen kommen als Verwandte nur isolierte Nominalbildungen in Betracht: ahd. ''hantag'' [[spitz]], Ableitung von urg. *''handa''- (formal = [[κοντός]]), lett. ''sīts'' [[Jagdspieß]] (= lit. *''šiñtas'' < idg. *''ḱentos''- n.?), wozu noch einige keltische Wörter, z. B. bret. ''kentr'' [[Sporn]], kymr. ''cethr'' [[Nagel]], die aber alle wahrscheinlich aus lat. ''centrum'' entlehnt sind. — Lit. bei Bq, WP. 1, 402, W.-Hofmann 2, 423, Pok. 567.<br />'''Page''' 1,820-821

}}