στοιχεῖον: Difference between revisions

{{pape

|ptext=[[https://www.translatum.gr/images/pape/pape-02-0945.png Seite 945]] τό, eigtl. dim. von [[στοῖχος]], eine kleine aufgerichtete Stange, bes. der Stift an der Sonnenuhr, der den Schatten wirst und dadurch die Stunden des Tages bestimmt, daher auch dieser Schatten selbst, δεκάπουν [[στοιχεῖον]], von der Zeit des Abendessens, Ar. Eccl. 652; vgl. Eubul. bei Ath. I, 8 b u. Poll. 6, 44. – Der Buchstabe, als erster, einfachster Bestandtheil der Rede (στ. ἐστὶ φωνὴ [[ἀδιαίρετος]], Arist. poet. 20), zunächst nur insofern er gesprochen wurde, γράμματα hießen die geschriebenen; τὸ ῥῶ τὸ [[στοιχεῖον]], Plat. Crat. 426 d, u. öfter in diesem Gespräche; vgl. 434 b, ἔστι δὲ ἐξ ὧν [[συνθετέον]] τὰ ὀνόματα, στοιχεῖα; auch γραμμάτων στοιχεῖα, Theaet. 202 e; κατὰ [[στοιχεῖον]], nach der Buchstabenfolge, nach dem Alphabet. – Uebh. die ersten, einfachsten Bestandtheile, πυρὸς στοιχεῖόν τε καὶ [[σπέρμα]], Plat. Tim. 56 b; λάβωμεν τοῦτο οἷον [[στοιχεῖον]] ἐπ' ἀμφότερα σώματός τε καὶ ψυχῆς, Legg VII, 790 c; πολιτείας, Isocr. 2, 16. – Bes. die ersten Bestandtheile körperlicher Dinge, die Grundstoffe, Elemente, deren Empedokles zuerst vier annahm und sie ῥιζώματα nannte; περὶ τὰ τῶν πάντων στοιχεῖα, Plat. Polit. 278 c; ἀμφότερα, Erde und Wasser, Polemo 1, 11; σκοπῶμεν ἀρξάμενοι ἀπὸ τῆς τρο φῆς ὥςπερ ἀπὸ τῶν στοιχείων, Xen. Mem. 2, 1, 1; Arist. partt. an. 2, 1. – Bes. auch die Anfangsgründe der Wissenschaften, Elemente, Sp.; στοιχεῖα ἐνθυμημάτων, die Topik der Schlußarten, Arist. rhet. 2, 22; in der Geometrie die Punkte, Linien, Flächen. – Bei den Alexandrinern = Gestalt, Bild, bes. Bild des Thierkreises, D. L. 1, 102.

}}

{{ls

|lstext='''στοιχεῖον''': τό, ([[στοῖχος]]) [[κυρίως]], ἓν ἐκ τῶν πολλῶν ἀποτελούντων σειράν· [[ὅθεν]], Ι. ἐν τῷ ἡλιακῷ ὡρολογίῳ, ἡ σκιὰ τοῦ γνώμονος ἡ χωροῦσα κανονικῶς ἀπὸ ὥρας εἰς ὥραν, ὅτα ᾖ δεκάπουν τὸ στ., [[ὅταν]] ἡ σκιὰ [[εἶναι]] [[δέκα]] ποδῶν τὸ [[μέγεθος]], δηλ. [[ὅταν]] ὁ [[ἥλιος]] δύῃ, ὅτε [[περίπου]] [[εἶναι]] καιρὸς δείπνου, Ἀριστοφ. Ἐκκλ. 652, ἴδε Σχολ.· [[οὕτως]], ὁπηνίκ’ ἂν [[εἴκοσι]] ποδῶν .. τὸ στ. ᾖ Εὔπολ. ἐν Ἀδήλ. 1· [[στοιχεῖον]]· ἡ σκιὰ Φιλήμ. παρὰ Φωτ. ΙΙ. [[καθόλου]], [[μέρος]] τι σειρᾶς, [[μέρος]] στοιχειῶδές τινος, [[στοιχεῖον]] (ἀδιαίρετον τῷ εἴδει Ἀριστ. Μετὰ τὰ Φυσ. 4. 3, 1, πρβλ. π. Οὐρ. 3. 3, 1)· - [[ἐντεῦθεν]], 1) [[ἁπλοῦς]] τις [[ἦχος]] τῆς φωνῆς θεωρούμενος ὡς [[μέρος]] στοιχειῶδες τῆς γλώσσης, Πλάτ. Κρατ. 424D· τὸ ῥῶ τὸ στ. [[αὐτόθι]] 426D· γραμμάτων στ. καὶ συλλαβὰς ὁ αὐτ. ἐν Θεαιτ. 202Ε· στ. ἐστι φωνὴ [[ἀδιαίρετος]] Ἀριστ. Ποιητ. 20, 2· - [[ὅθεν]] [[κυρίως]] εἰπεῖν τὰ στοιχεῖα ἦσαν διάφορα τῶν γραμμάτων, ὡς ὁ Πρισκιανὸς διακρίνει τὰ elementa (ἢ elementa litterarum) ἀπὸ τῶν litterae, στοιχειώδεις ἦχοι καὶ γράμματα· - κατὰ [[στοιχεῖον]], κατὰ τὴν τάξιν τῶν γραμμάτων, ἀλφαβητικῶς, Ἀνθ. Π. 11. 15, Πλούτ. 2. 422Ε. 2) ἐν τῇ Φυσικῇ, στοιχεῖα ἐκαλοῦντο τὰ στοιχειώδη μέρη τὰ ἀποτελοῦντα τὰ ὑλικὰ πράγματα, τὰ ὁποῖα ὁ Ἐμπεδοκλῆς ἠλάττωσεν εἰς τέσσαρα καλέσας αὐτὰ ῥιζώματα, ἴδε Sturz εἰς Ἐμπεδ. σ. 255 κἑξ.· τὴν δὲ λέξιν στοιχεῖα μετεχειρίσθη πρῶτος ὁ [[Πλάτων]], τὰ πρῶτα οἱονπερεὶ στ., ἐν ὧν [[ἡμεῖς]] τε ξυγκείμεθα καὶ [[τἆλλα]] Θεαίτ. 201Ε· τὰ τῶν πάντων στ. Πολιτ. 278C· αὐτὰ τιθέμενοι στ. τοῦ παντὸς Τίμ. 48Β, πρβλ. Ἀριστ. π. Γεν. καὶ Φθορ. 1. 8, 3, Μετὰ τὰ Φυσ. 2. 3, 2, Διογ. Λ. 3. 24, Bentl. εἰς Φάλ. σ. 523· στ. σωματικὰ Ἀριστ. Μετεωρ. 1. 1, 1· ἰσοδύναμον τῷ ἀρχαί, [[Θαλῆς]] παρὰ Πλουτ. 2. 875D, Ἀναξίμ. παρὰ Διογ. Λ. 2. 1, Ἀριστ. Φυσ. 1. 5, 6, Μετὰ τὰ Φυσ. 12. 10, 5, κ. ἀλλ.· ἀλλ’ ὁ Ἀριστ. διακρίνει καὶ [[στοιχεῖον]] ἀπὸ τοῦ ἀρχὴ ὡς ἧττον περιληπτικόν, καὶ λαμβάνει τὸ [[στοιχεῖον]] ὡς σημαῖνον τὴν ὑλικὴν αἰτίαν, κατ’ ἀντίθεσιν πρὸς τὴν ἀρχὴν (τὴν μορφοῦσαν ἢ κινοῦσαν), Μετὰ τὰ Φυσ. 4. 1, 1., 4. 3, 1., 6. 17, 12· [[αἰθήρ]], κόσμου στ. ἄριστον Ὀρφ. Ὕμν. 4. 4· ἀνηλεὲς στ., ἐπὶ τῆς θαλάσσης, Βάβρ. 71. 4. 3) [[ὡσαύτως]] τὰ στοιχεῖα τῆς γνώσεως καὶ τῶν ἐπιστημῶν, ἐν τῇ Γεωμετρίᾳ, σημεῖα, γραμμαί, ἐπιφάνειαι, Ἀριστ. Κατηγ. 12, 3, Μετὰ τὰ Φυσ. 4. 3· ἐν τῇ ἀριθμητικῇ, ἡ [[μονάς]], [[αὐτόθι]]· ἐν τῇ γραμματικῇ, στ. τῆς λέξεως, τὰ μέρη τοῦ λόγου, ὁ αὐτ. ἐν Ποιητ. 20, 1, Διον. Ἁλ. π. Συνθ. 2· ἐν τῇ Λογικῇ, αἱ μείζονες προτάσεις τῶν συλλογισμῶν, Ἀριστ. Μετὰ τὰ Φυσ. 4. 3, 3· ἐν τῇ Ρητορικῇ, κοινοὶ τόποι, ὁ αὐτ. ἐν Ρητ. 1. 6, 1., 2. 22, 13. 4) [[καθόλου]], ἁπλῆ ἢ [[στοιχειώδης]] [[ἀρχή]], ἀρξάμενοι ἀπὸ τῶν στ., ἀπὸ τῶν πρώτων ἀρχῶν ἐν τῇ διδασκαλίᾳ, Ξεν. Ἀπομν. 2. 1, 1· χρηστῆς πολιτείας στ. Ἰσοκρ. 18Α· τὸ [[πολλάκις]] εἰρημένον μέγιστον στ. Ἀριστ. Πολ. 5. 9, 5· τὸ [[νόμισμα]] στ. καὶ [[πέρας]] τῆς ἀλλαγῆς, πρώτη ἀρχὴ ἢ ὅρος, [[αὐτόθι]] 1. 9, 12· στ. τῆς ὅλης τέχνης Νικόλ. ἐν Ἀδήλ. 1. 30. 5) παρὰ τοῖς μεταγεν. οἱ πλανῆται ἐκαλοῦντο στοιχεῖα, Ἐκκλ., ἴδε Vales. εἰς Εὐσ. Ἐκκλ. Ἱστ. 3. 31, Μανέθων 4. 624· [[μάλιστα]] δὲ οἱ ἀστερισμοὶ τοῦ Ζῳδιακοῦ κύκλου, Διογ. Λ. 6. 102· πρβλ. [[στοιχείωμα]]. - Ἴδε πλείονα παρὰ τῷ M. Müller, Science of Lang. 2, σελ. 97 κἑξ., καὶ Κόντον ἐν Ἀθηνᾶς, τ. Ζ΄, σ. 42.

}}

{{eles