θάνατος: Difference between revisions

|Definition=[θᾰ], ὁ, ([[θνῄσκω]]) <span class="sense"><span class="bld">A</span> [[death]], whether [[natural]] or [[violent]], Hom., etc.; [[τῶν ὑπαλευάμενος θάνατον]] = [[the death threatened by them]], <span class="bibl">Od.15.275</span>; ὣς θάνον οἰκτίστῳ θανάτῳ <span class="bibl">11.412</span>; [[θάνατόνδε]] = [[to death]], <span class="bibl">Il.16.693</span>, <span class="bibl">22.297</span>; [[θανάτου τέλος]], [[μοῖρα]], <span class="bibl">A.<span class="title">Th.</span>906</span> (lyr.), <span class="bibl"><span class="title">Pers.</span>917</span> (anap.), etc.; [[θανάτου πέρι καὶ ζωᾶς]] = [[for life and death]], <span class="bibl">Pi.<span class="title">N.</span>9.29</span>; θ. ἢ βίον φέρει <span class="bibl">S. <span class="title">Aj.</span>802</span>; θάνατος μὲν τάδ' ἀκούειν <span class="bibl">Id.<span class="title">OC</span>529</span>; θανάτῳ ἴσον πάθος <span class="bibl">Id.<span class="title">Aj.</span> 215</span>; ἐν ἀγχόναις θάνατον λαβεῖν <span class="bibl">E.<span class="title">Hel.</span>201</span>; πόλεώς ἐστι θάνατος [[ἀνάστατος|ἀνάστατον]] [[γενέσθαι]] = for a [[city]] [[destruction]] is like [[death]], <span class="bibl">Lycurg.61</span>; [[γῆρας]] [[ζῶν]] θάνατος <span class="bibl">Secund.<span class="title">Sent.</span>12</span>; [[θάνατον ἀποθνῄσκειν]], [[θάνατον τελευτᾶν]] = [[die the death]], [[die a death]] <span class="bibl">Plu.<span class="title">Crass.</span>25</span>, <span class="bibl">D.H.4.76</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">2</span> in Law, [[death-penalty]], [[θάνατον καταγνῶναί τινος]] = to [[pass sentence of death]] on one, <span class="bibl">Th.3.81</span>; [[θανάτου δίκῃ κρίνεσθαι]] ib.<span class="bibl">57</span>; θανάτου κρίνειν <span class="bibl">X.<span class="title">Cyr.</span>1.2.14</span>, <span class="bibl">Plb.6.14.6</span>; περὶ θανάτου [[διώκειν]] <span class="bibl">X.<span class="title">HG</span>7.3.6</span>; πρὸς τοὺς ἐχθροὺς… ἀγωνίσασθαι περὶ θανάτου <span class="bibl">D.4.47</span>; [[θανάτου τῆς ζημίας ἐπικειμένης]] = [[the penalty is death]], <span class="bibl">Isoc.8.50</span>; ellipt., παιδίον κεκος μημένον τὴν ἐπὶ θανάτῳ (sc. [[στολήν]]) <span class="bibl">Hdt.1.109</span>; τὴν ἐπὶ θάνατον [[προσαγαγεῖν]] τινα <span class="bibl">Luc.<span class="title">Alex.</span>44</span>; but [[δῆσαί τινα τὴν ἐπὶ θανάτῳ]] (sc. [[δέσιν]]) <span class="bibl">Hdt.3.119</span>; [[τὴν ἐπὶ θανάτῳ ἔξοδον ποιεῖσθαι]] = to [[go to execution]], <span class="bibl">Id.7.223</span>; ἐπὶ θάνατον [[ἄγεσθαι]] <span class="bibl">Id.3.14</span>; τοῖς Ἀθηναίοις ἐπιτρέψαι περὶ σφῶν αὐτῶν πλὴν θανάτου = for any [[penalty]] [[short]] of [[death]], <span class="bibl">Th.4.54</span>; εὐθύνας εἶναι πλὴν φυγῆς καὶ θανάτου καὶ ἀτιμίας <span class="title">IG</span>12.39.73; [[εἰργόμενον θανάτου καὶ τοῦ ἀνάπηρον ποιῆσαι]] = [[short of death or maiming]], <span class="bibl">Aeschin.1.183</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">3</span> pl., [[θάνατοι]] = [[kinds of death]], <span class="bibl">Od.12.341</span>; the deaths of several persons, <span class="bibl">S.<span class="title">OT</span>1200</span>, <span class="bibl">E.<span class="title">Heracl.</span>628</span> (both lyr.); poet., of one person, <span class="bibl">A.<span class="title">Ch.</span>53</span>, <span class="bibl">S.<span class="title">OT</span>496</span>, <span class="bibl"><span class="title">El.</span>206</span> (all lyr.); οὐχ ἑνός, οὐδὲ δυοῖν ἄξια θανάτοιν <span class="bibl">Pl.<span class="title">Lg.</span>908e</span>; πολλῶν θανάτων, οὐχ ἑνὸς ἄξιος <span class="bibl">D.21.21</span>, cf.<span class="bibl">19.16</span>, <span class="bibl">Ar.<span class="title">Pl.</span>483</span>, <span class="bibl">D.H.4.24</span>; [[δεύτερος]] θάνατος *apoc. <span class="bibl">2.11</span>, cf. Plu.2.942f; especially of [[violent death]], [[θάνατοι αὐθένται]] = [[murder by one of the same family]] <span class="bibl">A.<span class="title">Ag.</span>1572</span> (lyr.), cf. <span class="bibl"><span class="title">Th.</span>879</span> (lyr.); εἰς θανάτους ἰέναι <span class="bibl">Pl.<span class="title">R.</span>399b</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">II</span> as pr. n., [[Θάνατος]] = [[Death]], [[Thanatos]] Ὕπνῳ… κασιγνήτῳ Θανάτοιο <span class="bibl">Il.14.231</span>, cf. <span class="bibl">S.<span class="title">Aj.</span>854</span>, <span class="bibl"><span class="title">Ph.</span>797</span>, etc.; μόνος θεῶν γὰρ Θ. οὐ δώρων ἐρᾷ <span class="bibl">A.<span class="title">Fr.</span>161</span>; ὃν [ἰὸν] τέκετο Θ. <span class="bibl">S.<span class="title">Tr.</span> 834</span>; character in E.<span class="title">Alc.</span> </span><span class="sense"><span class="bld">III</span> [[corpse]], θάνατος ἀτύμβευτος <span class="title">AP</span>9.439 (Crin.).</span>

|elrutext='''θάνᾰτος:''' (θᾰ) ὁ<br /><b class="num">1</b> [[смерть]] (ἐν τῇ ζωῇ καὶ ἐν πᾶσι θανάτοις Plat.; [[γένεσις]] καὶ θ. Arst.; θ. [[αἰφνίδιος]] Plut.): [[θανέειν]] οἰκτίστῳ θανάτῳ Hom. умереть самой жалкой смертью; στρατηγοῦ θάνατον ἀποθνῄσκειν Plut. умереть смертью полководца; θ. τάδ᾽ ἀκούειν Soph. слышать это - смерти подобно (ср. «[[горше смерти]]»); ἡ πληγὴ τοῦ θανάτου NT смертельная рана; [[χώρα]] καὶ σκιὰ θανάτου NT = ὁ [[ᾅδης]];<br /><b class="num">2</b> [[умерщвление]], [[убийство]] (δεσποτῶν Aesch.; οἱ ἐν τῷ φανερῷ θάνατοι Arst.): [[ἐπίκουρος]] ἀδήλων θανάτων Soph. мститель за неведомо кем совершенное убийство (Лаия); θάνατοι αὐθένται Aesch. убийство близких;<br /><b class="num">3</b> [[смертный приговор]], [[казнь]]: πολλῶν θανάτων [[ἄξιος]] Dem. достойный тысячи казней; περὶ θανάτου διώκειν Xen. преследовать по обвинению, грозящему смертной казнью; θανάτου χρίνεσθαι Thuc. быть под судом по делу, угрожающему смертным приговором; ([[κατα]])[[δεῖν]] τὴν ἐπὶ θανάτῳ (sc. δέσιν) Her. связать для ведения на казнь; ἡ ἐπὶ θανάτῳ (sc. [[ζημία]]) Her. и ἡ θανάτου [[ζημία]] Isocr. смертная казнь;<br /><b class="num">4</b> [[мертвец]], [[труп]] (ἀτυμβεύτου θανάτοιο [[λείψανον]] Anth.).

|sltr=<b>θᾰνᾰτος</b> (-ου, -οιο, -ῳ, -ον.) [[death]] [[ἤτοι]] βροτῶν γε κέκριται [[πεῖρας]] οὔ τι θανάτου (O. 2.31) Κύκνον τε θανάτῳ πόρεν (O. 2.82) θάνατον αἰπὺν [[οὐκ]] ἐξέφυγεν (O. 10.42) ὥρᾳ ἅ ποτε ἀναιδέα Γανυμήδει θάνατον ἆλκε ([[μόρον]] coni. Mommsen) (O. 10.105) [[ὀλέσσαι]] οἰκτροτάτῳ θανάτῳ (P. 3.42) ἄνδρ' ἐκ θανάτου κομίσαι [[ἤδη]] ἁλωκότα (P. 3.56) ἐπὶ καὶ θανάτῳ [[φάρμακον]] κάλλιστον ἑᾶς ἀρετᾶς ἅλιξιν εὑρέσθαι σὺν ἄλλοις (P. 4.186) ὁ [[θεῖος]] ἀνὴρ [[πρίατο]] μὲν θανάτοιο κομιδὰν πατρός (P. 6.39) νασιώταις λίθινον θάνατον φέρων (sc. [[Περσεύς]]) (P. 10.48) [[μέλανος]] ἂν ἐσχατιὰν καλλίονα θανάτου λτ;στείχοι&gt; (Er. Schmid, Wil.: θάνατον [[varia lectio|v.l.]]) (P. 11.57) τᾷ Δαιδάλου δὲ μαχαίρᾳ φύτευέ οἱ θάνατον Πελίαο [[παῖς]] (N. 4.59) ἀφνεὸς [[πενιχρός]] τε θανάτου παρὰ [[σᾶμα]] νέονται (N. 7.19) [[πεῖραν]] ταύταν θανάτου [[πέρι]] καὶ ζωᾶς ἀναβάλλομαι (N. 9.29) “καὶ ἐμοὶ θάνατον σὺν τῷδ' [[ἐπίτειλον]], [[ἄναξ]]” (N. 10.77) “θάνατόν τε φυγὼν καὶ [[γῆρας]] ἀπεχθόμενον” (N. 10.83) ]τό οἱ ἔτει θανατο[ (Pae. 22.10) ]μαν θάνατον[ Δ. 1. 3. Ἀλαλά ᾇ θύεται [[ἄνδρες]] [[ὑπὲρ]] πόλιος τὸν ἱρόθυτον θάνατον (τὸν ἱρ. θα. secl. Sternbach) fr. 78. 3. θάνατον κεροέσσᾳ εὑρέμεν ματεῖσ' ἐλάφῳ (sc. [[κύων]]) fr. 107a. 4. [[σῶμα]] μὲν πάντων ἕπεται θανάτῳ περισθενεῖ fr. 131b. 1.

|etymtx=Grammatical information: m.<br />Meaning: [[death]] (Il.).<br />Compounds: Compp., e. g. <b class="b3">ἀ-θάνατος</b> [[immortal]] (Il.), <b class="b3">θανατη-φόρος</b> [[death-bringing]] (A.; <b class="b3">-η-</b> rhythmic and analog. conditioned, Schwyzer 438f.).<br />Derivatives: Adj.: [[θανάσιμος]] [[bringing death]], [[going to die]] (IA; on the formation Arbenz Die Adj. auf <b class="b3">-ιμος</b> 17 and 70f.; rarely [[θανατήσιμος]], Arbenz 78f.); also [[θανατώδης]] (Hp.), [[θανατόεις]] (S., E.), [[θανατήσιος]] (Afric.; after [[βιοτήσιος]], [[βροτήσιος]]), [[θανατικός]] (D. S., Plu.), [[θανατηρός]] (Eust.); [[θανατούσια]] (sc. [[ἱερά]]) pl. [[feast for the dead]] (Luc.; after [[γερούσιος]]). Denomin. verbs: 1. [[θανατόω]] [[kill]], [[bring to death]], [[sentence to death]] (IA) with [[θανάτωσις]]; 2. [[θανατάω]] [[like to die]], also [[be dying]] (Pl.); 3. [[θανατιάω]] <b class="b2">id.</b> (Luc.). - The old perfect [[τέθνηκα]] [[am dead]], pl. [[τέθναμεν]], ptc. [[τεθνηώς]], [[τεθνεώς]], Aeol. inf. [[τεθνάκην]], with the thematic root aorist [[ἔθανον]] [[I died]] (Il.), the fut. [[θανοῦμαι]] (Il.) and an added present [[θνηισκω]] (inscr.), [[θνήσκω]] (mss.), Aeol. [[θναισκω]] (Hdn. Gr. 2, 79); in prose mostly <b class="b3">ἀπο-θνῄσκω</b>; also with other prefixes, e. g. <b class="b3">κατα-θνῄσκω</b>, <b class="b3">-θανεῖν</b>, <b class="b3">-τέθνηκα</b> (all Il.); on the function of the prefix Schwyzer-Debrunner 268f., Hermann Gött. Nachr. 1943, 617f. Verbal adj. [[θνητός]] [[mortal]] (Il.). - From there [[θνήσιμος]] (only Arg. to S. OT 7) with [[θνησιμαῖον]] [[cadaver]] (LXX; Chantraine Formation 49, Mélanges Maspéro 221); in the same meaning also [[θνασίδιον]], <b class="b3">θνησ(ε)ίδιον</b> (Lesbos, Ael.; Schwyzer 270). Verbalsubst. [[θνῆσις]] [[dying]], [[mortality]] (medic.); on [[εὑθνήσιμος]] [[preparing a soft death]] (A. Ag. 1294) from <b class="b3">εὖ θνῄσκειν</b>; cf. [[εὑθάνατος]], <b class="b3">-τέω</b>, <b class="b3">-σία</b>; diff., hardly correct, Arbenz 78 u. 84.<br />Origin: IE [Indo-European] [266] <b class="b2">*dʰ(u)enh₂-</b> [[die]]<br />Etymology: The form <b class="b3">θαν-</b> ([[εῖν]]) and <b class="b3">θάνα-(τος</b>) <b class="b3">θνα-(τός</b>) point to a form <b class="b2">*dhnh₂-</b>, <b class="b2">*dhnh₂-</b>e- beside <b class="b2">*dhnh₂-</b> before consonant. The comparison with Skt. aorist <b class="b2">á-dhvanī-t</b> [[he disappeared]] and the ptc. <b class="b2">dhvān-tá-</b> [[dark]] led to the reconstruction IE <b class="b2">dhu̯enǝ-</b>; the meaning [[die]] stems from a euphemism, cf. Chantraine Sprache 1, 146. See Pok. 266. But the <b class="b2">-u̯-</b> is not quite certain.

|mdlsjtxt=θάνᾰτος, ὁ, [[θνήσκω]]<br /><b class="num">I.</b> [[death]], Hom., etc.; θ. τινος the [[death]] threatened by him, Od.; [[θάνατόνδε]] to [[death]], Il., etc.<br /><b class="num">2.</b> in [[attic]], θάνατον καταγιγνώσκειν τινός to [[pass]] [[sentence]] of [[death]] on one, Thuc.; θανάτου κρίνεσθαι to be [[tried]] for one's [[life]], Thuc.:—ellipt., τὴν ἐπὶ θανάτῳ κεκοσμημένος (sc. στολήν) Hdt.; δῆσαί τινα τὴν ἐπὶ θανάτου (sc. δέσιν) Hdt.; τοῖς Ἀθηναίοις ἐπιτρέψαι περὶ [[σφῶν]] αὐτῶν πλὴν θανάτου for any [[penalty]] [[short]] of [[death]], Thuc.<br /><b class="num">3.</b> pl. θάνατοι, kinds of [[death]], Od.; or the deaths of [[several]] persons or [[even]] of one [[person]], Trag.<br /><b class="num">II.</b> as [[prop]]. n., [[Θάνατος]] [[Death]], [[twin]]-[[brother]] of [[Sleep]], Il.<br /><b class="num">III.</b> = [[νεκρός]], Anth.

|ftr='''θάνατος''': {thánatos}<br />'''Grammar''': m.<br />'''Meaning''': [[Tod]] (seit Il.).<br />'''Composita''': Kompp., z. B. [[ἀθάνατος]] [[unsterblich]] (seit Il.), [[θανατηφόρος]] [[todbringend]] (A. usw.; -η- rhythmisch und analogisch bedingt, Schwyzer 438f.).<br />'''Derivative''': Mehrere Adj.: [[θανάσιμος]] [[todbringend]], [[dem Tode verfallen]] (ion. att.; zur Bildung Arbenz Die Adj. auf -ιμος 17 und 70f.; vereinzelt [[θανατήσιμος]], Arbenz 78f.); auch [[θανατώδης]] (Hp. u. a.), [[θανατόεις]] (S., E. in lyr.), [[θανατήσιος]] (Afric.; nach [[βιοτήσιος]], [[βροτήσιος]]), [[θανατικός]] (D. S., J., Plu. u. a.), [[θανατηρός]] (Eust.); [[θανατούσια]] (sc. [[ἱερά]]) pl. [[Totenfest]] (Luk.; nach [[γερούσιος]] u. a.). Denominative Verba: 1. [[θανατόω]] [[töten]], [[hinrichten]], [[zum Tode verurteilen]] (ion. att.) mit [[θανάτωσις]]; 2. [[θανατάω]] [[sterben wollen]], auch [[sterbend sein]] (Pl., J. u. a.); 3. [[θανατιάω]] ib. (Luk. u. a.). — Daneben ein altes Perfekt [[τέθνηκα]] [[bin tot]], pl. [[τέθναμεν]], Ptz. [[τεθνηώς]], [[τεθνεώς]], äol. Inf. τεθνάκην usw., mit dem thematischen Wurzelaorist [[ἔθανον]] [[ich starb]] (seit Il.), dem Fut. [[θανοῦμαι]] (seit Il.) und einem hinzugebildeten Präsens θνηισκω (Inschr.), [[θνήσκω]] (Hss.), äol. θναισκω (Hdn. Gr. 2, 79); in der Prosa dafür fast ausnahmslos [[ἀποθνῄσκω]]; auch mit anderen Präfixen, z. B. [[καταθνῄσκω]], -[[θανεῖν]], -[[τέθνηκα]] (alles seit Il.); zur Funktion des Präfixes (auch intensivierend) Schwyzer-Debrunner 268f., Hermann Gött. Nachr. 1943, 617f. Verbaladj. [[θνητός]] [[sterblich]] (seit Il.). — Davon θνήσιμος (nur Arg. zu S. ''OT'' 7) mit θνησιμαῖον [[Kadaver]] (LXX u. a.; Chantraine Formation 49, Mélanges Maspéro 221); in derselben Bed. auch θνασίδιον, θνησ(ε)ίδιον (Lesbos, Ael. u. a.; Schwyzer 270). Verbalsubst. [[θνῆσις]] [[das Sterben]], [[Sterblichkeit]] (Mediz. u. a.); aber [[εὐθνήσιμος]] [[einen leichten Tod bereitend]] (A. ''Ag''. 1294) von εὖ θνῄσκειν; vgl. [[εὐθάνατος]], -τέω, -σία; anders, schwerlich richtig, Arbenz 78 u. 84.<br />'''Etymology''': Das zweisilbige θάνα-(τος) mit der einsilbigen Reduktionsstufe θαν- (εῖν) und das damit regelmäßig abwechselnde langvokalische und einsilbige θνα-(ίσκω), θνατός haben nahe Entsprechungen in dem ebenfalls zweisilbigen aind. Aorist ''á''-''dhvanī''-''t'' [[er erlosch]], [[schwand]] (vom Grimm) und in dem langvokalischen einsilbigen Ptz. ''dhvān''-''tá''- [[dunkel]]; die Bedeutung [[sterben]] wurzelt in einem Euphemismus, vgl. Chantraine Sprache 1, 146. Weitere Anknüpfungen an idg. ''dhu̯enə''- bei WP. 1, 841, Pok. 266. Nicht mit Kent Lang. 11, 207ff. zu [[θείνω]], [[φόνος]]. Vgl. noch Specht KZ 63, 217f. (Zweifelhaftes über θανόντες).<br />'''Page''' 1,652-653