3,273,773
edits
m (Text replacement - "(*UTF)(*UCP)btext=(.*?:<br \/>)([\w\s'-]+)\.<br" to "btext=$1$2.<br") |
mNo edit summary |
||
Line 8: | Line 8: | ||
|Transliteration C=gala | |Transliteration C=gala | ||
|Beta Code=ga/la | |Beta Code=ga/la | ||
|Definition=[], τό, gen. [[γάλακτος]] (also [[γάλακος]], dat. < | |Definition=[], τό, gen. [[γάλακτος]] (also [[γάλακος]], dat.<br><span class="bld">A</span> γάλακι Call.''Hec.'' 1.4.4, prob. in Pherecr.108.18, cf. ''An.Ox.''4.338), also <b class="b3">τοῦ γάλα</b> indecl., Pl.Com.238: dat. pl. γάλαξι Pl.''Lg.''887d. (For <b class="b3">γλακτ-</b>, cf. Lat. [[lac]] for glact):—[[milk]], ἀμελγόμενοι γ. λευκόν Il.4.434, cf. Od.4.88, etc.; <b class="b3">εὔποτον γ., εὐτραφὲς γ</b>., A.''Pers.''611, ''Ch.''898; <b class="b3">ἐν γάλακτι ὤν, τεθραμμένη</b>, at the [[breast]], E.''HF''1266, Pl.''Ti.''81c; <b class="b3">ἐν γάλαξι τρέφεσθαι</b> Id.''Lg.''l.c. (so metaph., <b class="b3">ἐν σπαργάνοις καὶ γάλαξιν εἶναι</b>, of art, Ael.''VH'' 8.8); διδόναι γάλα X.''Cyn.''7.4; <b class="b3">ἐμπλῆσαι γάλακτος</b> to fill full of [[milk]], Theoc.24.3: metaph., οἶνος, Ἀφροδίτης γ. Ar.''Fr.''596.<br><span class="bld">2</span> <b class="b3">ὀρνίθων γ.</b> (<b class="b3">ὄρνιθος γάλα</b>, = [[ὀρνιθόγαλον]], Nic.''Fr.''71.5, Dsc.2.144), [[proverb|prov.]] of rare and dainty things, Ar.''V.''508, ''Av.''734, Mcn.936; τὸ λεγόμενον, σπανιώτατον πάρεστιν ὀρνίθων γ. Mnesim.9, cf. Ach. Tat.''Intr.Arat.'' 4 (expld. by Anaxag.22 as [[white of egg]], cf. Sch.Luc.''Merc.Cond.'' 13).<br><span class="bld">3</span> <b class="b3">ἀγαθὸν γ</b>. a good [[wet-nurse]], Call.''Epigr.''51; <b class="b3">οὐδ' εἰ γ. λαγοῦ</b> εἶχον… καὶ ταὧς, κατήσθιον Alex.123.<br><span class="bld">II</span> [[milky sap]] of plants, Thphr.''HP''6.3.4, etc.<br><span class="bld">III</span> [[the milky way]], Parm.11, Arist.''Mete.'' 345a12, Arat.476; but ὁ τοῦ γάλακτος κύκλος Euc.''Phaen.''p.4M., Gem.5.69. | ||
}} | }} | ||
{{DGE | {{DGE | ||
Line 26: | Line 26: | ||
}} | }} | ||
{{etym | {{etym | ||
|etymtx=γάλακτος<br />Grammatical information: n.<br />Meaning: [[milk]] (Il.);<br />Other forms: Rare forms dat. [[γάλακι]] (Call. Hek. 1, 4, 4), gen. [[γάλατος]] (Pap.), <b class="b3">τοῦ γάλα</b> (Pl. Com.). - Also [[γλάγος]] n. (Β 471). Other forms: <b class="b3">γλακῶντες μεστοὶ γάλακτος</b> H.; <b class="b3">κλάγος γάλα</b>. [[Κρῆτες]] H. (s. below); with hypocoristic gemination <b class="b3">γλακκόν γαλαθηνόν</b> H.; and <b class="b3">γλακτο-φάγος</b> (Il.); these forms may be due to simple assimilations (or metathesis).<br />Compounds: Old is <b class="b3">γαλα-θη-νός</b> [[sucking milk]] (Od.) from [[γάλα]] and [[θῆσθαι]]; on the suffix cf. [[ἀγανός]] etc. (Schwyzer 452), also [[τιθήνη]]. <b class="b3">γαλακτο-πότης</b> (Hdt.) etc. On [[γάλα]] as second member Sommer Nominalkomp. 83.<br />Derivatives: [[γαλακτίς]] ([[πέτρα]]) name of a stone (Orph.) = [[γαλακτίτης]] (Dsc.; cf. Redard Les noms grecs en <b class="b3">-της</b> 53), both also plant names = [[τιθύμαλλος]] ( | |etymtx=γάλακτος<br />Grammatical information: n.<br />Meaning: [[milk]] (Il.);<br />Other forms: Rare forms dat. [[γάλακι]] (Call. Hek. 1, 4, 4), gen. [[γάλατος]] (Pap.), <b class="b3">τοῦ γάλα</b> (Pl. Com.). - Also [[γλάγος]] n. (Β 471). Other forms: <b class="b3">γλακῶντες μεστοὶ γάλακτος</b> H.; <b class="b3">κλάγος γάλα</b>. [[Κρῆτες]] H. (s. below); with hypocoristic gemination <b class="b3">γλακκόν γαλαθηνόν</b> H.; and <b class="b3">γλακτο-φάγος</b> (Il.); these forms may be due to simple assimilations (or metathesis).<br />Compounds: Old is <b class="b3">γαλα-θη-νός</b> [[sucking milk]] (Od.) from [[γάλα]] and [[θῆσθαι]]; on the suffix cf. [[ἀγανός]] etc. (Schwyzer 452), also [[τιθήνη]]. <b class="b3">γαλακτο-πότης</b> (Hdt.) etc. On [[γάλα]] as second member Sommer Nominalkomp. 83.<br />Derivatives: [[γαλακτίς]] ([[πέτρα]]) name of a stone (Orph.) = [[γαλακτίτης]] (Dsc.; cf. Redard Les noms grecs en <b class="b3">-της</b> 53), both also plant names = [[τιθύμαλλος]] (Aët., Gloss.; from the juice, s. Strömberg Pflanzennamen 58, Redard 70); [[γάλαξ]] name of a white shellfish (Arist.; Strömberg Fischnamen 109; cf Chantr. Form. 379); [[γάλιον]] s. v. - Adj.: [[γαλακτώδης]] (Arist.) - Denom. verbs: [[γαλακτίζω]], [[γαλακτόομαι]], [[γαλακτιάω]]. - With [[ξ]] (from [[τ]] assibilated before [[ι]]?) [[γαλαξίας]] ([[κύκλος]]) [[Milky Way]] (D. S.; s. Chantr. 95; also [[γαλακτίας]] Ptol.); [[γαλάξια]] n. pl. name of a Cybele feast (inscr., Thphr.), from which [[Γαλαξιών]] months name on Delos (Inschr. IIIa). - Independent <b class="b3">γαλατμόν λάχανον ἄγριον</b> H. (cf. [[γάλιον]]); perhaps from <b class="b3">*γαλακτ-μόν</b> (Strömberg Pflanzennamen 58); Fur. 374, 389 compares [[ἀδαλτόμον]]. - [[γάλαγγα]] [[sub verbo|s.v.]] - From [[γλάγος]] late [[γλαγερός]], [[γλαγόεις]]; also [[περιγλαγής]] (Π 642) and [[γλαγάω]] (AP). -<br />Origin: IE [Indo-European] [400] <b class="b2">*glkt(-)</b> [[milk]]<br />Etymology: Outside Geek only in Lat. [[lac]]. - The basis of the Greek forms is <b class="b2">*galakt-</b> or <b class="b2">*glakt-</b> seen in <b class="b3">γλακτο-φάγος</b> (Ν 6); but the latter can be a simple syncope; Latin also points to <b class="b2">*glakt</b>. From <b class="b2">*galakt</b>, with loss of the final consonants and development of sec. vowel in nom.-acc.-form (cf. on [[γυνή]]) [[γάλα]], and analogical [[γάλακτος]]. - J. Schmidt Pluralbild. 179 assumed that the [[-t]] originally occurred only in the nom.-acc, as in Skt. <b class="b2">yákr̥-t</b> (s. [[ἧπαρ]]). As the nom. lost its final consonants (<b class="b2">*galakt</b> > <b class="b2">*galak</b> > [[γάλα]]), the intermediate stage could have given the [[t-]]less forms. The Armenian forms, class. <b class="b2">kat`n</b>, dial. <b class="b2">kaxc`</b> have been explained by Kortlandt, following Weitenberg, (*through an intermediate <b class="b2">*kaɫt`-</b> with [[al]] < <b class="b2">*l̥</b> ) from <b class="b2">*gl̥kt-m</b>, <b class="b2">*gl̥kt-s</b> resp. (Rev. Et. Arm. XIX (1985) 22). - From Lat. [[lac]] MIr. [[lacht]] etc. Szemerényi's proposal (KZ 75, 1958, 17--184), from <b class="b2">*mlg/k</b> from the root of [[ἀμέλγω]], is impossible (as this root was <b class="b2">*h₂melǵ-</b>). - Old Chin. [[lak]] [[Kumys]] in first instance a nordasiatic (turkish) LW [loanword], cf. Turk. dial. [[raky]], [[araky]]; from where Arab. [[araq]], Japan. [[sake]] etc., s. Karlgren DLZ 1926, 1960f. - Vgl. Schwyzer IF 30, 438ff., Kretschmer Glotta 6, 305, Ernout-Meillet s. [[lac]], Buck Synonyms 385 - Not here Hitt. [[galaktar]] <b class="b2">Besänftigung</b>, s. Tischler HEW. | ||
}} | }} | ||
{{mdlsj | {{mdlsj | ||
Line 47: | Line 47: | ||
}} | }} | ||
{{grml | {{grml | ||
|mltxt=το (γεν. γάλακτος και γαλάτου) (AM [[γάλα]], γεν. γάλακτος)<br /><b>1.</b> [[έκκριμα]] του μαστού που προορίζεται για τη [[διατροφή]] τών νεογνών τών θηλαστικών<br /><b>2.</b> ο [[γαλακτώδης]] [[οπός]] της συκιάς και άλλων [[φυτών]] και καρπών<br /><b>3.</b> σπάνιο και δυσεύρετο [[πράγμα]] («του πουλιού το [[γάλα]]», «ὀρνίθων [[γάλα]]», <b>Αριστοφ.</b>, Λουκιανός)<br /><b>4.</b> <b>φρ.</b> «ῥέει [[μέλι]] καὶ [[γάλα]]» — υπάρχουν άφθονα [[αγαθά]]<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> [[κάθε]] [[υγρό]] [[λευκό]] σαν [[γάλα]] («[[γάλα]] για [[άσπρισμα]]» — [[ασβέστης]] διαλυμένος [[μέσα]] σε [[νερό]])<br /><b>2.</b> <b>φρ.</b> α) «[[γάλα]] του κουτιού» — παστεριωμένο ή συμπυκνωμένο<br />β) «[[γάλα]] [[σκόνη]]» — [[γάλα]] που έχει στερεοποιηθεί με [[τεχνικά]] [[μέσα]]<br />γ) «[[αρνί]], [[μοσχάρι]] κ.λπ. του γάλακτος» — μικρό ζώο που θηλάζει [[ακόμη]] ή το [[κρέας]] τέτοιου ζώου<br />δ) «[[μέλι]], [[γάλα]]» — σε περιπτώσεις ομόνοιας και σύμπνοιας<br />ε) «έφτυσα της μάννας μου το [[γάλα]]» — πέρασα πολλές και μεγάλες ταλαιπωρίες<br />στ) «απ' τη στέρφα [[γίδα]] βγάζει [[γάλα]]» — για κάποιον που κερδίζει και από τα ασήμαντα ή τα ανέλπιστα<br />ζ) «απ' της συκιάς το [[γάλα]]» — για μακρινή ή ανύπαρκτη [[συγγένεια]]<br /><b>μσν.</b><br />η πνευματική [[τροφή]] τών Αγίων Γραφών και της Εκκλησίας<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> το [[ασπράδι]] του αβγού<br /><b>2.</b> η [[τροφός]], η [[παραμάννα]]<br /><b>3.</b> ο Γαλαξίας<br /><b>4.</b> <b>φρ.</b> «Ἀφροδίτης [[γάλα]]» — το [[κρασί]].<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Λέξη ήδη ομηρική, που εμφανίζει τις [[εξής]] μορφές θέματος: <i>γαλακ</i>- ([[πρβλ]]. [[γαλακόχρως]]), <i>γαλακτ</i>- ([[πρβλ]]. [[γαλακτοπαγής]]), <i>γλακ</i>- ([[πρβλ]]. <i>γλακώντες</i><br />μεστοί γάλακτος, πιθ. και [[γλάγος]] <span style="color: red;"><</span> <i>γλακος</i>) και <i>γλακτ</i>- ([[πρβλ]]. [[γλακτοφάγος]]). Αβέβαιης ετυμολ. Υποστηρίζεται ότι ανάγεται σε <i>glαkt</i>- ([[πρβλ]]. [[γλακτοφάγος]]) > [[γάλα]] (με σίγηση τών ληκτικών κλειστών συμφώνων και [[ανάπτυξη]] του -<i>α</i>-), απ' όπου αναλογικά και η γεν. <i>γάλακτος</i> ([[αντί]] <i>γλακτός</i>). Σχετικά με την [[παρουσία]] του -<i>τ</i>- έχει [[ακόμη]] υποτεθεί ότι αρχικά υπήρχε μόνο στην ονομαστική και [[αιτιατική]] ([[πρβλ]]. αρχ. ινδ. <i>yάkrt</i> «[[ήπαρ]]»), απ' όπου επεκτάθηκε και στις άλλες πτώσεις. Σύμφωνα εξάλλου με νεώτερη [[άποψη]], ως [[αρχικός]] [[τύπος]] θεωρείται το [[γλάγος]]: <i>γλαγ</i>- <span style="color: red;"><</span> <i>βλαγ</i>- <span style="color: red;"><</span> <i>mlg</i> ([[πρβλ]]. [[βλέπω]] -[[γλέπω]], [[βλέφαρον]] - [[γλέφαρον]]), ασθενή μεταπτωτική [[βαθμίδα]] της ρ. <i>melg</i>-, <i>melk</i>- ([[πρβλ]]. [[αμέλγω]]). Προφανής [[είναι]] η [[σχέση]] της λ. [[γάλα]] με το λατ. <i>lac</i> (<i>lactis</i>) «[[γάλα]]» (> μσν. ιρλ. <i>lαch</i>), [[παρά]] την [[απουσία]] του αρχικού λαρυγγικού φθόγγου -<i>g</i> (<span style="color: red;"><</span> <i>glαkt</i>-). Η λ. [[γάλα]] ως α' συνθετικό σχηματίζει αξιόλογο αριθμό συνθέτων με τις μορφές <i>γαλακτ</i>(<i>ο</i>)-, <i>γαλατο</i>-, <i>γαλ</i>(<i>ο</i>)-, σπάνια δε <i>γαλακο</i>- και (με [[άλλη]] μεταπτωτική [[βαθμίδα]]) <i>γλακτο</i>-. Τέλος, ως β' συνθετικό απαντά με τις μορφές -[[γάλα]], -<i>γάλακτος</i>, -<i>γάλο</i> και σπάνια -<i>γαλος</i>, -[[γάλατος]], -[[γάλαξ]].<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[γαλακτίας]], [[γαλακτίζω]], [[γαλακτικός]], [[γαλάκτινος]], [[γαλακτίτης]], [[γαλακτώδης]], [[γαλαξίας]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[γαλάκτιον]], [[γαλακτούμαι]], [[γάλαξ]], [[Γαλάξια]]<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br />[[γαλακτίς]]<br /><b>μσν.- νεοελλ.</b><br />[[γαλεύω]]<br /><b>νεοελλ.</b><br /><i>γαλα</i>(<i>κ</i>)<i>τερός</i> και <i>γαλαχτερός</i>, [[γαλακτότητα]], [[γαλάρης]], [[γαλατάρης]], [[γαλατάς]], [[γαλατένιος]], [[γαλάτη]], [[γαλατιάζω]] και <i>γαλατσιάζω</i>, [[γαλατιανός]], [[γαλατίτσα]], [[γαλατώνω]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> (Α' συνθετικό) [[γαλαθηνός]], [[γαλακτοειδής]], [[γαλακτοπότης]], [[γαλακτοτροφία]], [[γαλακτούχος]], [[γαλακτοφάγος]], [[γαλακτοφόρος]], [[γαλακτόχρους]], <i>γαλούχος</i><br /><b>αρχ.</b><br />[[γαλακόχρως]], [[γαλακτοδοτώ]], [[γαλακτοπαγής]], [[γαλακτόρρυτος]], [[γαλακτουργός]], [[γαλακτουχία]], [[γαλακτοφαγώ]], [[γλακτοπαγής]], [[γλακτοφάγος]], [[γλακτοφόρος]]<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br /><i>γαλακτοτροφώ</i><br /><b>μσν.</b><br />[[γαλακτοποιώ]], [[γαλακτότροφος]]<br /><b>μσν.- νεοελλ.</b><br />[[γαλακτοπώλης]], [[γαλακτοτρέφω]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[γαλαδερφός]], [[γαλακταγωγός]], [[γαλακταιμία]], [[γαλακτάλευρο]], <i>γαλακτοαραιόμετρο</i>, <i>γαλακτοβιομηχανία</i>, <i>γαλακτοβουτυρόμετρο</i>, [[γαλακτογόνος]], [[γαλακτοδίαιτα]], [[γαλακτοδοχείο]], [[γαλακτοθεραπεία]], [[γαλακτοκήλη]], [[γαλακτοκόμος]], [[γαλακτόκονις]], [[γαλακτόλιθος]], [[γαλακτολογία]], [[γαλακτομέτρηση]] και <i>γαλακτομετρία</i>, [[γαλακτόμετρο]], [[γαλακτοπαραγωγή]], [[γαλακτοπαραγωγός]], [[γαλακτοποιός]], <i>γαλακτοπυκνόμετρο</i>, [[γαλακτόρροια]], [[γαλακτοσάκχαρο]], <i>γαλακτοστασία</i>, [[γαλακτοσκόπηση]] και <i>γαλακτοσκοπία</i>, [[γαλακτοφορίτιδα]], [[γαλάλιθος]], [[γαλαντλία]], <i>γαλα</i>(<i>κ</i>)<i>τομπούρεκο</i> και [[γαλατομπούρεκο]], <i>Γαλατόπεφτη</i>, [[γαλατόπετρα]], [[γαλατόπιττα]] και [[γαλόπιττα]], [[γαλατοτύρι]], [[γαλατόχαντρα]], [[γαλατόχοντρος]], [[γαλατόχορτο]], [[γαλομέτρα]], [[γαλόρυζο]], [[γαλοτύρι]].(Β' συνθετικό: -[[γάλα]]), [[αφρόγαλα]], [[πρωτόγαλα]], [[τυρόγαλα]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[οινόγαλα]], [[οξύγαλα]], <i>ῳόγαλα</i><br /><b>νεοελλ.</b><br />[[αμυγδαλόγαλα]], <i>αμυλόγαλα</i>, [[ανθόγαλα]], [[ασβεστόγαλα]], [[βουτυρόγαλα]], <i>κατσικόγαλα</i>, <i>μαννόγαλα</i>, <i>νερόγαλα</i>, [[ξινόγαλα]], <i>πρόσγαλα</i>, <i>συκόγαλα</i>.(Β' συνθετικό: -<i>γάλακτος</i>) [[αγάλακτος]], [[πολυγάλακτος]]<br /><b>αρχ.</b><br /><i>απογάλακτος</i>, <i>αρτιγάλακτος</i>, [[ευγάλακτος]], [[λιπογάλακτος]], [[συγγάλακτος]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[ομογάλακτος]].(Β' συνθετικό: -<i>γαλο</i>) <b>νεοελλ.</b> [[αγελαδόγαλο]], <i>αθόγαλο</i>, <i>αφρόγαλο</i>, <i>γαϊδουρόγαλο</i>, <i>μαννόγαλο</i>, <i>ξινόγαλο</i>, [[πρόσγαλο]], <i>πρωτόγαλο</i>, [[ρυζόγαλο]], [[τυρόγαλο]].(Β' συνθετικό: -[[γάλατος]], -<i>γαλος</i>) <b>αρχ.</b> [[πολύγαλος]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[αγάλατος]], [[άγαλος]], <i>γλυκογάλατος</i> | |mltxt=το (γεν. γάλακτος και γαλάτου) (AM [[γάλα]], γεν. γάλακτος)<br /><b>1.</b> [[έκκριμα]] του μαστού που προορίζεται για τη [[διατροφή]] τών νεογνών τών θηλαστικών<br /><b>2.</b> ο [[γαλακτώδης]] [[οπός]] της συκιάς και άλλων [[φυτών]] και καρπών<br /><b>3.</b> σπάνιο και δυσεύρετο [[πράγμα]] («του πουλιού το [[γάλα]]», «ὀρνίθων [[γάλα]]», <b>Αριστοφ.</b>, Λουκιανός)<br /><b>4.</b> <b>φρ.</b> «ῥέει [[μέλι]] καὶ [[γάλα]]» — υπάρχουν άφθονα [[αγαθά]]<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> [[κάθε]] [[υγρό]] [[λευκό]] σαν [[γάλα]] («[[γάλα]] για [[άσπρισμα]]» — [[ασβέστης]] διαλυμένος [[μέσα]] σε [[νερό]])<br /><b>2.</b> <b>φρ.</b> α) «[[γάλα]] του κουτιού» — παστεριωμένο ή συμπυκνωμένο<br />β) «[[γάλα]] [[σκόνη]]» — [[γάλα]] που έχει στερεοποιηθεί με [[τεχνικά]] [[μέσα]]<br />γ) «[[αρνί]], [[μοσχάρι]] κ.λπ. του γάλακτος» — μικρό ζώο που θηλάζει [[ακόμη]] ή το [[κρέας]] τέτοιου ζώου<br />δ) «[[μέλι]], [[γάλα]]» — σε περιπτώσεις ομόνοιας και σύμπνοιας<br />ε) «έφτυσα της μάννας μου το [[γάλα]]» — πέρασα πολλές και μεγάλες ταλαιπωρίες<br />στ) «απ' τη στέρφα [[γίδα]] βγάζει [[γάλα]]» — για κάποιον που κερδίζει και από τα ασήμαντα ή τα ανέλπιστα<br />ζ) «απ' της συκιάς το [[γάλα]]» — για μακρινή ή ανύπαρκτη [[συγγένεια]]<br /><b>μσν.</b><br />η πνευματική [[τροφή]] τών Αγίων Γραφών και της Εκκλησίας<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> το [[ασπράδι]] του αβγού<br /><b>2.</b> η [[τροφός]], η [[παραμάννα]]<br /><b>3.</b> ο Γαλαξίας<br /><b>4.</b> <b>φρ.</b> «Ἀφροδίτης [[γάλα]]» — το [[κρασί]].<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Λέξη ήδη ομηρική, που εμφανίζει τις [[εξής]] μορφές θέματος: <i>γαλακ</i>- ([[πρβλ]]. [[γαλακόχρως]]), <i>γαλακτ</i>- ([[πρβλ]]. [[γαλακτοπαγής]]), <i>γλακ</i>- ([[πρβλ]]. <i>γλακώντες</i><br />μεστοί γάλακτος, πιθ. και [[γλάγος]] <span style="color: red;"><</span> <i>γλακος</i>) και <i>γλακτ</i>- ([[πρβλ]]. [[γλακτοφάγος]]). Αβέβαιης ετυμολ. Υποστηρίζεται ότι ανάγεται σε <i>glαkt</i>- ([[πρβλ]]. [[γλακτοφάγος]]) > [[γάλα]] (με σίγηση τών ληκτικών κλειστών συμφώνων και [[ανάπτυξη]] του -<i>α</i>-), απ' όπου αναλογικά και η γεν. <i>γάλακτος</i> ([[αντί]] <i>γλακτός</i>). Σχετικά με την [[παρουσία]] του -<i>τ</i>- έχει [[ακόμη]] υποτεθεί ότι αρχικά υπήρχε μόνο στην ονομαστική και [[αιτιατική]] ([[πρβλ]]. αρχ. ινδ. <i>yάkrt</i> «[[ήπαρ]]»), απ' όπου επεκτάθηκε και στις άλλες πτώσεις. Σύμφωνα εξάλλου με νεώτερη [[άποψη]], ως [[αρχικός]] [[τύπος]] θεωρείται το [[γλάγος]]: <i>γλαγ</i>- <span style="color: red;"><</span> <i>βλαγ</i>- <span style="color: red;"><</span> <i>mlg</i> ([[πρβλ]]. [[βλέπω]] -[[γλέπω]], [[βλέφαρον]] - [[γλέφαρον]]), ασθενή μεταπτωτική [[βαθμίδα]] της ρ. <i>melg</i>-, <i>melk</i>- ([[πρβλ]]. [[αμέλγω]]). Προφανής [[είναι]] η [[σχέση]] της λ. [[γάλα]] με το λατ. <i>lac</i> (<i>lactis</i>) «[[γάλα]]» (> μσν. ιρλ. <i>lαch</i>), [[παρά]] την [[απουσία]] του αρχικού λαρυγγικού φθόγγου -<i>g</i> (<span style="color: red;"><</span> <i>glαkt</i>-). Η λ. [[γάλα]] ως α' συνθετικό σχηματίζει αξιόλογο αριθμό συνθέτων με τις μορφές <i>γαλακτ</i>(<i>ο</i>)-, <i>γαλατο</i>-, <i>γαλ</i>(<i>ο</i>)-, σπάνια δε <i>γαλακο</i>- και (με [[άλλη]] μεταπτωτική [[βαθμίδα]]) <i>γλακτο</i>-. Τέλος, ως β' συνθετικό απαντά με τις μορφές -[[γάλα]], -<i>γάλακτος</i>, -<i>γάλο</i> και σπάνια -<i>γαλος</i>, -[[γάλατος]], -[[γάλαξ]].<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[γαλακτίας]], [[γαλακτίζω]], [[γαλακτικός]], [[γαλάκτινος]], [[γαλακτίτης]], [[γαλακτώδης]], [[γαλαξίας]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[γαλάκτιον]], [[γαλακτούμαι]], [[γάλαξ]], [[Γαλάξια]]<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br />[[γαλακτίς]]<br /><b>μσν.- νεοελλ.</b><br />[[γαλεύω]]<br /><b>νεοελλ.</b><br /><i>γαλα</i>(<i>κ</i>)<i>τερός</i> και <i>γαλαχτερός</i>, [[γαλακτότητα]], [[γαλάρης]], [[γαλατάρης]], [[γαλατάς]], [[γαλατένιος]], [[γαλάτη]], [[γαλατιάζω]] και <i>γαλατσιάζω</i>, [[γαλατιανός]], [[γαλατίτσα]], [[γαλατώνω]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> (Α' συνθετικό) [[γαλαθηνός]], [[γαλακτοειδής]], [[γαλακτοπότης]], [[γαλακτοτροφία]], [[γαλακτούχος]], [[γαλακτοφάγος]], [[γαλακτοφόρος]], [[γαλακτόχρους]], <i>γαλούχος</i><br /><b>αρχ.</b><br />[[γαλακόχρως]], [[γαλακτοδοτώ]], [[γαλακτοπαγής]], [[γαλακτόρρυτος]], [[γαλακτουργός]], [[γαλακτουχία]], [[γαλακτοφαγώ]], [[γλακτοπαγής]], [[γλακτοφάγος]], [[γλακτοφόρος]]<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br /><i>γαλακτοτροφώ</i><br /><b>μσν.</b><br />[[γαλακτοποιώ]], [[γαλακτότροφος]]<br /><b>μσν.- νεοελλ.</b><br />[[γαλακτοπώλης]], [[γαλακτοτρέφω]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[γαλαδερφός]], [[γαλακταγωγός]], [[γαλακταιμία]], [[γαλακτάλευρο]], <i>γαλακτοαραιόμετρο</i>, <i>γαλακτοβιομηχανία</i>, <i>γαλακτοβουτυρόμετρο</i>, [[γαλακτογόνος]], [[γαλακτοδίαιτα]], [[γαλακτοδοχείο]], [[γαλακτοθεραπεία]], [[γαλακτοκήλη]], [[γαλακτοκόμος]], [[γαλακτόκονις]], [[γαλακτόλιθος]], [[γαλακτολογία]], [[γαλακτομέτρηση]] και <i>γαλακτομετρία</i>, [[γαλακτόμετρο]], [[γαλακτοπαραγωγή]], [[γαλακτοπαραγωγός]], [[γαλακτοποιός]], <i>γαλακτοπυκνόμετρο</i>, [[γαλακτόρροια]], [[γαλακτοσάκχαρο]], <i>γαλακτοστασία</i>, [[γαλακτοσκόπηση]] και <i>γαλακτοσκοπία</i>, [[γαλακτοφορίτιδα]], [[γαλάλιθος]], [[γαλαντλία]], <i>γαλα</i>(<i>κ</i>)<i>τομπούρεκο</i> και [[γαλατομπούρεκο]], <i>Γαλατόπεφτη</i>, [[γαλατόπετρα]], [[γαλατόπιττα]] και [[γαλόπιττα]], [[γαλατοτύρι]], [[γαλατόχαντρα]], [[γαλατόχοντρος]], [[γαλατόχορτο]], [[γαλομέτρα]], [[γαλόρυζο]], [[γαλοτύρι]].(Β' συνθετικό: -[[γάλα]]), [[αφρόγαλα]], [[πρωτόγαλα]], [[τυρόγαλα]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[οινόγαλα]], [[οξύγαλα]], <i>ῳόγαλα</i><br /><b>νεοελλ.</b><br />[[αμυγδαλόγαλα]], <i>αμυλόγαλα</i>, [[ανθόγαλα]], [[ασβεστόγαλα]], [[βουτυρόγαλα]], <i>κατσικόγαλα</i>, <i>μαννόγαλα</i>, <i>νερόγαλα</i>, [[ξινόγαλα]], <i>πρόσγαλα</i>, <i>συκόγαλα</i>.(Β' συνθετικό: -<i>γάλακτος</i>) [[αγάλακτος]], [[πολυγάλακτος]]<br /><b>αρχ.</b><br /><i>απογάλακτος</i>, <i>αρτιγάλακτος</i>, [[ευγάλακτος]], [[λιπογάλακτος]], [[συγγάλακτος]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[ομογάλακτος]].(Β' συνθετικό: -<i>γαλο</i>) <b>νεοελλ.</b> [[αγελαδόγαλο]], <i>αθόγαλο</i>, <i>αφρόγαλο</i>, <i>γαϊδουρόγαλο</i>, <i>μαννόγαλο</i>, <i>ξινόγαλο</i>, [[πρόσγαλο]], <i>πρωτόγαλο</i>, [[ρυζόγαλο]], [[τυρόγαλο]].(Β' συνθετικό: -[[γάλατος]], -<i>γαλος</i>) <b>αρχ.</b> [[πολύγαλος]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[αγάλατος]], [[άγαλος]], <i>γλυκογάλατος</i>·(Β' συνθετικό: -[[γάλαξ]]) <b>αρχ.</b> [[αγάλαξ]], <i>αρτιγάλαξ</i>, [[νεογάλαξ]]. | ||
}} | }} | ||
{{lsm | {{lsm | ||
Line 56: | Line 56: | ||
}} | }} | ||
{{FriskDe | {{FriskDe | ||
|ftr='''γάλα''': γάλακτος<br />{gála}<br />'''Forms''': seltene oblique Formen Dat. γάλακι (Kall. ''Hek''. 1, 4, 4), Gen. [[γάλατος]] (Pap.), τοῦ [[γάλα]] (Pl. Kom.).<br />'''Grammar''': n.<br />'''Meaning''': [[Milch]] (seit Il.);<br />'''Derivative''': Ableitungen: [[γαλάκτιον]] [[Milchtropfen]] (M. Ant., verächtlich deminuierend), pl. [[Milchkuchen]] (Alkiphr.); [[γαλακτίς]] ([[πέτρα]]) N. eines Steins (Orph.) = [[γαλακτίτης]] (Dsk.; vgl. Redard Les noms grecs en -της 53), beide auch als Pflanzennamen = [[τιθύμαλλος]] (Aët., Gloss.; nach dem Milchsaft, s. Strömberg Pflanzennamen 58, Redard 70); [[γάλαξ]] N. eines weißen Schalfisches (Arist.; vgl. Strömberg Fischnamen 109; zur Bildung Chantraine Formation 379); [[γάλιον]] s. bes. — Adjektiva: [[γαλακτώδης]] [[aus Milch bestehend]], [[mit Milch gemischt]] (Arist., Hp. u. a.), [[γαλάκτινος]] [[milchfarben]] (''AP'', Pap.). — Denominative Verba: 1. [[γαλακτίζω]] [[milchähnlich sein]] (Dsk. u. a.) mit [[γαλακτισμός]] [[das Säugen]] (Mediz.); 2. [[γαλακτόομαι]] [[zu Milch werden]] (Thphr. u. a.) mit [[γαλάκτωσις]] (Thphr.); 3. [[γαλακτιάω]] [[von Milchüberfülle leiden]] (weil der Abfluß verhindert ist, Poll., H.). — Durch Assibilation entstanden Formen mit ξ: [[γαλαξίας]] ([[κύκλος]]) [[die Milchstraße]] (D. S., Luk. usw.; zur Bildung Chantraine 95; daneben im Anschluß an das Grundwort [[γαλακτίας]] Ptol.); [[γαλάξια]] n. pl. N. eines Kybelefestes in Athen, bei dem ein Milchgericht γαλαξία gespeist wurde (Inschr., Thphr., H.), davon [[Γαλαξιών]] Monatsname auf Delos (Inschr. III<sup>a</sup>). Danach [[γαλαξαῖος]] und [[γαλαξήεις]] [[milchähnlich]], [[milchweiß]] (Nonn.). — Für sich steht | |ftr='''γάλα''': γάλακτος<br />{gála}<br />'''Forms''': seltene oblique Formen Dat. γάλακι (Kall. ''Hek''. 1, 4, 4), Gen. [[γάλατος]] (Pap.), τοῦ [[γάλα]] (Pl. Kom.).<br />'''Grammar''': n.<br />'''Meaning''': [[Milch]] (seit Il.);<br />'''Derivative''': Ableitungen: [[γαλάκτιον]] [[Milchtropfen]] (M. Ant., verächtlich deminuierend), pl. [[Milchkuchen]] (Alkiphr.); [[γαλακτίς]] ([[πέτρα]]) N. eines Steins (Orph.) = [[γαλακτίτης]] (Dsk.; vgl. Redard Les noms grecs en -της 53), beide auch als Pflanzennamen = [[τιθύμαλλος]] (Aët., Gloss.; nach dem Milchsaft, s. Strömberg Pflanzennamen 58, Redard 70); [[γάλαξ]] N. eines weißen Schalfisches (Arist.; vgl. Strömberg Fischnamen 109; zur Bildung Chantraine Formation 379); [[γάλιον]] s. bes. — Adjektiva: [[γαλακτώδης]] [[aus Milch bestehend]], [[mit Milch gemischt]] (Arist., Hp. u. a.), [[γαλάκτινος]] [[milchfarben]] (''AP'', Pap.). — Denominative Verba: 1. [[γαλακτίζω]] [[milchähnlich sein]] (Dsk. u. a.) mit [[γαλακτισμός]] [[das Säugen]] (Mediz.); 2. [[γαλακτόομαι]] [[zu Milch werden]] (Thphr. u. a.) mit [[γαλάκτωσις]] (Thphr.); 3. [[γαλακτιάω]] [[von Milchüberfülle leiden]] (weil der Abfluß verhindert ist, Poll., H.). — Durch Assibilation entstanden Formen mit ξ: [[γαλαξίας]] ([[κύκλος]]) [[die Milchstraße]] (D. S., Luk. usw.; zur Bildung Chantraine 95; daneben im Anschluß an das Grundwort [[γαλακτίας]] Ptol.); [[γαλάξια]] n. pl. N. eines Kybelefestes in Athen, bei dem ein Milchgericht γαλαξία gespeist wurde (Inschr., Thphr., H.), davon [[Γαλαξιών]] Monatsname auf Delos (Inschr. III<sup>a</sup>). Danach [[γαλαξαῖος]] und [[γαλαξήεις]] [[milchähnlich]], [[milchweiß]] (Nonn.). — Für sich steht γαλατμόν· [[λάχανον]] ἄγριον H., seit Fick BB 28, 108 als Zusammenbildung von [[γάλα]] und [[τέμνω]] erklärt (vgl. [[γάλιον]]); eine Sekundärbildung *γαλακτμόν (Strömberg Pflanzennamen 58) wäre hart, aber vielleicht nicht ganz unmöglich. — Unklar [[γάλαγγα]] [[Alpinia officinarum]] (Aët.). — Eine alte Zusammenbildung aus [[γάλα]] und [[θῆσθαι]] ist [[γαλαθηνός]] [[milchsaugend]] (vorw. poet. seit Od.); zum Suffix vgl. [[ἀγανός]] usw. (Schwyzer 452), auch [[τιθήνη]] (unklar Bechtel Lex. s. v.). — Neben [[γάλα]] steht [[γλάγος]] n. (poet. und selten seit Β 471) mit den späten, ebenfalls poetischen [[γλαγερός]], [[γλαγόεις]]; außerdem [[περιγλαγής]] (Π 642, wonach [[νεογλαγής]] [Max.]) und [[γλαγάω]] (''AP''); andere Formen: γλακῶντες· μεστοὶ γάλακτος H.; κλάγος· [[γάλα]]. Κρῆτες H. (zur Erklärung unten); mit hypokoristischer Gemination γλακκόν· γαλαθηνόν H. — Über [[γάλα]] als Hinterglied Sommer Nominalkomp. 83.<br />'''Etymology''': Altererbtes Wort für [[Milch]], das indessen außerhalb des Griechischen nur in lat. ''lac'' bewahrt ist (altes Fremdwort?, Porzig Gliederung 132); Grundform somit *''glakt''-, das in [[γλακτοφάγος]] (Ν 6 usw.) vorliegen kann, falls nicht vielmehr sekundäre Synkope. Daraus, mit Schwund der Endkonsonanten und Vokalentfaltung in der einsilbigen Nom.-Akk.-Form (vgl. zu [[γυνή]]) [[γάλα]], wozu analogisch γάλακτος. — Die τ-losen Formen [[γλάγος]], γλακῶντες und κλάγος sind nicht sicher erklärt. Die Annahme J. Schmidts Pluralbild. 179, das -''t'' sei ursprünglich wie z. B. in aind. ''yákr̥''-''t'' (s. [[ἧπαρ]]) nur im Nom.-Akk. zu Hause, ist allenfalls möglich, aber ebensogut kann ein sekundär reduziertes *γλάκ[τ] zugrunde liegen. Die Formen [[γλάγος]] und κλάγος lassen verschiedene Deutungen zu; wahrscheinlich ist [[γλάγος]] aus *γλάκος assimiliert (Solmsen IFAnz. 19, 31); κλάγος kann umgekehrt eine Metathese sein (Schulze KZ 33, 399 = Kl. Schr. 304; anders Kretschmer KZ 33, 471, v. Blumenthal Hesychst. 25); nach Havers Sprachtabu 122 wäre die Umstellung durch Tabu verursacht, was schwer zu begründen sein dürfte. — Aus lat. ''lac'' mir. ''lacht'' usw. Dagegen ist altchin. ''lak'' (aus *''glak'' oder *''klak'') [[Kumys]], [[säuerliches Milchprodukt]] jedenfalls in erster Linie ein nordasiatisches (türkisches) LW, vgl. türk. dial. ''raky'', ''araky''; daraus u. a. arab.’''araq'', japan. ''sake'' usw., s. Karlgren DLZ 1926, 1960f. — Vgl. Schwyzer IF 30, 438ff., Kretschmer Glotta 6, 305. — Abzulehnen Hirt IF 21, 173f. (vgl. Kretschmer Glotta 1, 373), Meillet MSL 17, 60, Müller-Graupa Glotta 19, 69ff., Mann Lang. 28, 33 usw. — Vgl. WP. 1, 659, Pok. 400f., W.-Hofmann s. ''lac''. Zu den verschiedenen idg. Ausdrücken für [[Milch]] s. Ernout-Meillet s. ''lac'', Buck Synonyms 385.<br />'''Page''' 1,283-284 | ||
}} | }} | ||
{{Chinese | {{Chinese | ||
Line 62: | Line 62: | ||
}} | }} | ||
{{elmes | {{elmes | ||
|esmgtx=τό [[leche]] gener. de vaca negra a) usada para hacer una libación σπονδὴν τέλεσον ἀπὸ οἶνου καὶ μέλιτος καὶ γάλακτος καὶ ὀμβρίου ὕδατος <b class="b3">completa la libación con vino, miel, leche y agua de lluvia</b> P I 287 P XIII 1015 λαβὼν γάλα βόειον καὶ καταχεάσας <b class="b3">toma leche de vaca y derrámala</b> P III 410 P IV 2972 γ., οἶνον λευκὸν σπένδων <b class="b3">haciendo una libación de leche y vino blanco</b> P III 694 P XII 215 εἰς ἀμπέλινα ξύλα σπείσας οἶνον ἢ ζύτον ἢ μέλι ἢ γ. <b class="b3">tras haber derramado vino, cerveza, miel o leche sobre sarmientos de vid</b> P IV 907 P IV 2192 σπένδε δὲ αὐτῷ γά. βοὸς μελαίνης πρωτοτόκου καὶ πρωτοτρόφου <b class="b3">haz una libación en su honor con leche de una vaca negra, primogénita y primera criada</b> P IV 3149 P III 383 (fr. lac.) b) para mojar: una tablilla ἔχε δὲ κρατῆρα παρακείμενον ἔχοντα γ. μελαίν<η>ς βοὸς καὶ οἶνον ἀθάλασ<σ>ον <b class="b3">toma la cratera cercana que contiene leche de una vaca negra y vino no mezclado con agua del mar</b> P XIII 129 P XIII 361 P XIII 436 P XIII 686 semillas λαβὼν σπέρμα ὑοσκυέμου βρέξον αὐτὸ γάλακτος ἱππίου <b class="b3">toma semilla de beleño y mójala en leche de yegua</b> P XXXVI 327 c) para beber λαβὼν τὸ γ. σὺν τῷ μέλιτι ἀπόπιε πρὶν ἀνατολῆς ἡλίου <b class="b3">toma la leche con la miel y bébela antes de que salga el sol</b> P I 20 πρὸ τοῦ δὲ σε ἀποροφᾶν τὸ γ. καὶ τὸν οἶνον ἐπερεῖς τὴν ἐντυχίαν ταύτην <b class="b3">antes de beberte de un trago la leche y el vino, añadirás esta petición</b> P XIII 135 P XIII 694 d) para purificar μέλλων κοιμᾶσθαι ὀνείῳ γάλακτι καθᾶρόν σου τὴν στρωμνήν <b class="b3">cuando vayas a acostarte purifica tu cama con leche de burra</b> P II 20 e) para hacer tinta λαβὼν ... γ. συκαμίνου καὶ χυλὸν ἀρτεμισίας μονοκλώνου ... καὶ πάντα λειώσας ... γράφε <b class="b3">toma leche de moral y jugo de artemisa de un solo tronco, machácalo todo y escribe</b> P VII 223 f) oculta bajo nombres secretos αἶμα | |esmgtx=τό [[leche]] gener. de vaca negra a) usada para hacer una libación σπονδὴν τέλεσον ἀπὸ οἶνου καὶ μέλιτος καὶ γάλακτος καὶ ὀμβρίου ὕδατος <b class="b3">completa la libación con vino, miel, leche y agua de lluvia</b> P I 287 P XIII 1015 λαβὼν γάλα βόειον καὶ καταχεάσας <b class="b3">toma leche de vaca y derrámala</b> P III 410 P IV 2972 γ., οἶνον λευκὸν σπένδων <b class="b3">haciendo una libación de leche y vino blanco</b> P III 694 P XII 215 εἰς ἀμπέλινα ξύλα σπείσας οἶνον ἢ ζύτον ἢ μέλι ἢ γ. <b class="b3">tras haber derramado vino, cerveza, miel o leche sobre sarmientos de vid</b> P IV 907 P IV 2192 σπένδε δὲ αὐτῷ γά. βοὸς μελαίνης πρωτοτόκου καὶ πρωτοτρόφου <b class="b3">haz una libación en su honor con leche de una vaca negra, primogénita y primera criada</b> P IV 3149 P III 383 (fr. lac.) b) para mojar: una tablilla ἔχε δὲ κρατῆρα παρακείμενον ἔχοντα γ. μελαίν<η>ς βοὸς καὶ οἶνον ἀθάλασ<σ>ον <b class="b3">toma la cratera cercana que contiene leche de una vaca negra y vino no mezclado con agua del mar</b> P XIII 129 P XIII 361 P XIII 436 P XIII 686 semillas λαβὼν σπέρμα ὑοσκυέμου βρέξον αὐτὸ γάλακτος ἱππίου <b class="b3">toma semilla de beleño y mójala en leche de yegua</b> P XXXVI 327 c) para beber λαβὼν τὸ γ. σὺν τῷ μέλιτι ἀπόπιε πρὶν ἀνατολῆς ἡλίου <b class="b3">toma la leche con la miel y bébela antes de que salga el sol</b> P I 20 πρὸ τοῦ δὲ σε ἀποροφᾶν τὸ γ. καὶ τὸν οἶνον ἐπερεῖς τὴν ἐντυχίαν ταύτην <b class="b3">antes de beberte de un trago la leche y el vino, añadirás esta petición</b> P XIII 135 P XIII 694 d) para purificar μέλλων κοιμᾶσθαι ὀνείῳ γάλακτι καθᾶρόν σου τὴν στρωμνήν <b class="b3">cuando vayas a acostarte purifica tu cama con leche de burra</b> P II 20 e) para hacer tinta λαβὼν ... γ. συκαμίνου καὶ χυλὸν ἀρτεμισίας μονοκλώνου ... καὶ πάντα λειώσας ... γράφε <b class="b3">toma leche de moral y jugo de artemisa de un solo tronco, machácalo todo y escribe</b> P VII 223 f) oculta bajo nombres secretos αἶμα χηναλώπεκος· γ. συκαμίνης <b class="b3">sangre de ganso egipcio es leche de moral</b> P XII 429 ἄρωμα Κρόνου· γ. χοιριδίου <b class="b3">planta aromática de Cronos es leche de cerda</b> P XII 430 | ||
}} | }} |