3,274,917
edits
χάσκω: Difference between revisions
From LSJ
m
LSJ1 replacement
m (LSJ1 replacement) |
|||
| Line 8: | Line 8: | ||
|Transliteration C=chasko | |Transliteration C=chasko | ||
|Beta Code=xa/skw | |Beta Code=xa/skw | ||
|Definition= | |Definition=Anacr.14.8, Ar.''V.''1493 (anap.); subj.<br><span class="bld">A</span> χάσκῃς Id.''Eq.''1032 (hex.); inf. χάσκειν X.''Eq.''10.7, (ἐγ-) Ar.''V.''721; part. χάσκων Sol. 13.36, Hp.''Art.''30, [[falsa lectio|f.l.]] in [[Aristophanes|Ar.]]''[[The Knights|Eq.]]''1018 (hex.), (ἀνα-) Id.''Av.''502(anap.): Ion. fem. χασκευσα Herod.4.42 Pap. (also Med. χασκόμενοι Cass.''Pr.'' 20): pres. χαίνω only in late writers, Phld.''Rh.''2.189 S., Antig.''Mir.'' 128, ''AP''9.797 (Jul.), 11.242 (Nicarch.), Gal.7.686, ''Gp.''10.30 tit., etc., (ἐπι-) Luc.''DMort.''6.3, (περι-) Ael.''NA''3.20: fut. χᾰνοῦμαι (ἐγ-) [[Aristophanes|Ar.]]''[[The Knights|Eq.]]'' 1313 (troch.), (ἀνα-) Hp.''Steril.''217, ''Superf.''29, etc.: aor. 2 ἔχᾰνον Il.4.182, al., Hp.''Art.''30, [[Sophocles|S.]]''[[Ajax|Aj.]]''1227, Ar.''V.''342 (lyr.), etc.; aor. 1 ἔχᾱνα Aesop.223: pf. κέχηνα Il.16.409, Hp.''Coac.''487, etc.; Dor. 3pl. κεχάναντι Sophr.25 (Hdn.Gr.2.793 cites [[κεχήνετε]] from [[Aristophanes|Ar.]]''[[Acharnians|Ach.]]''133, and A.D.''Adv.''197.31 has [[κέχαγκα]]): plpf. ἐκεχήνεσαν [[Aristophanes|Ar.]]''[[The Knights|Eq.]]''651; early Att. [[κεχήνη]] Id.''Ach.''10.—Used by Hom. only in aor. 2 [[χάνοι]], [[χανών]], and pf. part. [[κεχηνώς]]:—[[yawn]], [[gape]], <b class="b3">τότε μοι χάνοι εὐρεῖα χθών</b> then [[may]] earth [[yawn]] for me, i.e. to swallow me, Il.4.182, 8.150, cf. 17.417; especially of [[opening the mouth wide]], [αἷμα] ἀνὰ στόμα καὶ κατὰ ῥῖνας πρῆσε χανών 16.350; <b class="b3">ἕλκ' ἐκ δίφροιο κεχηνότα</b> ib.409; <b class="b3">ἐάλη τε χανών</b>, of a lion, 20.168; <b class="b3">πρὸς κῦμα χανὼν ἀπὸ θυμὸν ὀλέσσαι</b>, of one drowning, Od.12.350: c. acc., στόμα χάσκων ''AP''11.418 (Trajan); of a wound, [[varia lectio|v.l.]] in S.''Fr.''508; of shellfish, αἵ γα μὰν κόγχαι.. κεχάναντι πᾶσαι Sophr. [[l.c.]]; ἐπεὰν ὁ κροκόδειλος.. χάνῃ.. πρὸς τὸν ζέφυρον Hdt.2.68; of a goose, πλατυγίζοντα καὶ κεχηνότα Eub.115; of fruit, [[burst with ripeness]], M.Ant.3.2, ''Gp.''l.c.<br><span class="bld">2</span> after Hom., [[gape]] in eager expectation, <b class="b3">χάσκοντες κούφαις ἐλπίσι τερπόμεθα</b> Sol.l.c.: freq. in Com., <b class="b3">ὅτε δὴ 'κεχήνη προσδοκῶν τὸν Αἰσχύλον</b> when [[I was all agape]], [[Aristophanes|Ar.]]''[[Acharnians|Ach.]]''10; <b class="b3">λύκος ἔχανεν</b> the wolf [[opened his mouth]] (for nothing), [[proverb|prov.]] of disappointed hopes, Id.''Fr.''337, cf. Eub.15.11, Euphro 1.30: with Preps., πρὸς ταῦτα κεχηνώς Ar.''Nu.''996 (anap.); πρὸς ἄλλην τινὰ χάσκει Anacr. [[l.c.]], cf. [[Aristophanes|Ar.]]''[[The Knights|Eq.]]''651,804 (anap.), Porph.''Marc.''9, etc.; <b class="b3">ἔς τι</b> (''[[sc.]]'' [[νόμισμα]]) Philostr.''VA''2.7; <b class="b3">ἄνω κεχηνώς</b>, of a stargazer, Ar.''Nu.''172, cf. ''Av.''51, [[Plato|Pl.]]''[[Republic|R.]]'' 529b; ὧδε χὧδε χ. Herod.4.42; κεχηνότες [[gaping fools]], Ar.''Ra.''990 (lyr.), cf. ''Eq.''261 (troch.), ''V.''617 (anap.), and v. [[Κεχηναῖοι]].<br><span class="bld">3</span> [[yawn]] from weariness, ennui, or inattention, Id.''Ach.''30; ὅταν σύ που ἄλλοσε χάσκῃς Id.''Eq.''1032 (hex.), cf. ''Lys.''426; <b class="b3">χάσκεις αὐτός</b>; [[are]] you yawning? paying no attention? Mnesim.4.22 (anap.).<br><span class="bld">4</span> metaph., <b class="b3">ἀναπληροῦν τὸ κεχηνὸς τῆς ἑρμηνείας</b> fill the [[lacuna]], A.D. ''Synt.''266.22.<br><span class="bld">II</span> less freq., [[speak with open mouth]], [[utter]], c. acc., σὲ δὴ τὰ δεινὰ ῥήματ'.. καθ' ἡμῶν.. χανεῖν; [[Sophocles|S.]]''[[Ajax|Aj.]]''1227; τοῦτ' ἐτόλμησεν χανεῖν; Ar.''V.''342 (lyr.); ὀϊζυρόν τι χανοῦσα Call.''Ap.''24.<br><span class="bld">III</span> in Paus.6.21.13, if the text be correct, it must be trans., <b class="b3">χανεῖν.. τὴν γῆν.. τὸ ἅρμα</b> [[opened and swallowed]] the chariot.—Not in A. (exc. in compd. <b class="b3">προσ-</b>, [[quod vide|q.v.]]) or E.; rare in early Prose, exc. Hp.; once in Hdt. (v. supr. 1.1). | ||
}} | }} | ||
{{pape | {{pape | ||
| Line 29: | Line 29: | ||
}} | }} | ||
{{lsm | {{lsm | ||
|lsmtext='''χάσκω:''' (√<i>ΧΑ</i> ή <i>ΧΑΝ</i>), μεταγεν. ενεστ. [[χαίνω]], μέλ. <i>χᾰνοῦμαι</i>, αόρ. | |lsmtext='''χάσκω:''' (√<i>ΧΑ</i> ή <i>ΧΑΝ</i>), μεταγεν. ενεστ. [[χαίνω]], μέλ. <i>χᾰνοῦμαι</i>, αόρ. βʹ <i>ἔχᾰνον</i>, παρακ. [[κέχηνα]], υπερσ. <i>ἐκεχήνειν</i>, Δωρ. και αρχ. Αττ. <i>'κεχήνη</i>·<br /><b class="num">I. 1.</b> Λατ. [[hio]], [[ανοίγω]], [[χάσκω]], [[τότε]] μοι [[χάνοι]] [[εὐρεῖα]] [[χθών]], [[τότε]] η γη άνοιξε για μένα, δηλ. για να με καταπιεί, σε Ομήρ. Ιλ.· πρὸς [[κῦμα]] χανών, λέγεται για κάποιον που πνίγεται, σε Ομήρ. Οδ.<br /><b class="num">2.</b> [[στέκομαι]] με το [[στόμα]] ανοιχτό (σε κωμική [[εκδοχή]]), <i>χάσκοντες κούφαις ἐλπίσι τερπόμεθα</i>, σε Σόλωνα· [[ὅτε]] δὴ 'κεχήνη, όταν καθόμουν με το [[στόμα]] ανοιχτό, σε Αριστοφ.· ομοίως, πρὸς [[ταῦτα]] [[κεχηνώς]], στον ίδ.· <i>κεχηνότες</i>, χάσκωντες ανόητα, στον ίδ.<br /><b class="num">3.</b> [[χασμουριέμαι]] (από [[πλήξη]], [[ανία]], [[κόπωση]]), σε Αριστοφ.<br /><b class="num">II.</b> σπανιότερα, [[μιλώ]] με ανοιχτό το [[στόμα]], [[αρθρώνω]], Λατ. [[hisco]], με αιτ., τὰ δεινὰ ῥήματα [[χανεῖν]], σε Σοφ.· τοῦτ' ἐτόλμησεν [[χανεῖν]], σε Αριστοφ. | ||
}} | }} | ||
{{mdlsj | {{mdlsj | ||
| Line 35: | Line 35: | ||
}} | }} | ||
{{FriskDe | {{FriskDe | ||
|ftr='''χάσκω''': (ion. att.),<br />{kháskō}<br />'''Forms''': [[χαίνω]] (hell. u. sp.), Aor. 2 χανεῖν, Perf. [[κέχηνα]] (beide seit Il.), Aor. 1. Konj. καταχήνῃ (H.; vgl. unten), dor. ἔχανα (Aesop.), Perf. 3. pl. κεχάναντι (Sophr.), Fut. χανοῦμαι (ion. att.),<br />'''Grammar''': v.<br />'''Meaning''': [[klaffen]], [[gähnen]], [[den Mund aufsperren]].<br />'''Composita''': oft m. Präfix, z.B. ἀνα-, ἐν-, περι-, ὑπο-,<br />'''Derivative''': Davon A. Adv. [[χανδόν]] [[mit aufgesperrtem Munde]], [[gierig]] (φ 294, hell. u. sp. Epik, sp. Prosa; Haas Μνήμης [[χάριν]] 1, 134, 142, 144), χανδοπόται m. pl. (''AP'': χανδὸν [[πιεῖν]] | |ftr='''χάσκω''': (ion. att.),<br />{kháskō}<br />'''Forms''': [[χαίνω]] (hell. u. sp.), Aor. 2 χανεῖν, Perf. [[κέχηνα]] (beide seit Il.), Aor. 1. Konj. καταχήνῃ (H.; vgl. unten), dor. ἔχανα (Aesop.), Perf. 3. pl. κεχάναντι (Sophr.), Fut. χανοῦμαι (ion. att.),<br />'''Grammar''': v.<br />'''Meaning''': [[klaffen]], [[gähnen]], [[den Mund aufsperren]].<br />'''Composita''': oft m. Präfix, z.B. ἀνα-, ἐν-, περι-, ὑπο-,<br />'''Derivative''': Davon A. Adv. [[χανδόν]] [[mit aufgesperrtem Munde]], [[gierig]] (φ 294, hell. u. sp. Epik, sp. Prosa; Haas Μνήμης [[χάριν]] 1, 134, 142, 144), χανδοπόται m. pl. (''AP'': χανδὸν [[πιεῖν]]· [[κεχηνότως]] καὶ [[ἀθρόως]] [[πιεῖν]] ὅλῳ στόματι H.); [[χανδά]] ib. (A. D.). — B. Subst. 1. [[χάσμα]] n. [[klaffende Öffnung]], [[Abgrund]], [[Schlund]] (seit Hes.) mit -άτιον n. Demin. (Hero, Sch.), -ατίας m. [[Erdbeben]], [[wobei die Erde birst]] (Arist., Posidon.; vgl. [[βρασματίας]] u.a. s. [[βράσσω]]). 2. [[χάσμη]] f. ‘das Gähnen, bes. vor Schläfrigkeit’ (Hp., Pl. u.a.) mit -άομαι, vereinzelt m. ἀντι-, ἐπι-, κατα- (ion. att.), -έομαι (Theok.) [[gähnen]], [[mit offenem Munde stehen]] mit [[χάσμημα]] n. [[offenes Maul]] (Ar. ''Av''. 61), -ησις f. = [[χάσμη]] (H., ''EM'', Eust.); -ώδης (auch auf [[χάσμα]] beziehbar) [[immer gähnend]], [[gleichgültig]] (D. L., Plu.), auch metr. [[hiatusbildend]] (A. D.) mit -ωδία f. [[Hiatus]], -ωδέω [[einen Hiatus bilden]], [[schaffen]] (Eust.). —3. [[χάνος]] n. [[Schlund]], [[Mund]] (''Kom''. ''Adesp''.); dazu, wenn nicht eher direkt zu χανεῖν, u.a. [[ἀχανής]] (< ἁ- dissimiliert) [[klaffend]], [[weit geöffnet]], [[ausgedehnt]], [[unermeßlich]] (Parm., Arist., hell. u. sp.) mit [[ἀχάνεια]] f. [[weite Öffnung]], [[Ausdehnung]], [[Unermesslichkeit]] (sp.), auch (mit α priv.) [[nicht weit geöffnet]], [[mit geschlossenem Munde]] (Thphr., Hegesipp. Kom., Plb., Luk. u.a.). — C. Verba. 1. [[χασκάζω]] [[begaffen]], [[angaffen]] (Ar. ''V''. 695 [anap.]) mit -αξ, -ακος m. [[Begaffer]] (Eust.). 2. -ωρεῖν· περιβλέπειν H. (nach θεωρεῖν u.a.). 3. χανύειν· [[βοᾶν]], χανύσσει· [[βοᾷ]] (cod. [[βία]]), καλεῖH.; dazu Χανύλαος u.a. (Pharsalos; Bechtel Hist. Personennamen 464). 4. Iterativ (Schwyzer 719) χηνῆσαι· καταμωκήσασθαι mit [[χήνημα]]· [[καταμώκημα]] H. —D. Vereinzelte volkstümliche Kompp.: κατωμόχανε (Vok.) = χαίνων κατ’ ὤμου, [[usque ad humeros hians]] (Hippon. 28; vgl. Masson z.St.); [[καταχήνη]] f. [[Hohn]], [[Spott]] (Ar. ''V''. 575, ''Ek''. 631), = [[καταχάσμησις]], [[κατάγελως]] H. (vgl. καταχήνῃ· καταγελάσῃ, μυκτηρίσῃ, ἐξουθενίσῃ H.).<br />'''Etymology''': An das alte Formenpaar χανεῖν: [[κέχηνα]] (mit Präsensbed.; Wackernagel Syntax 1, 167) traten als Neubildungen das Futurum χανοῦμαι, das Präsens [[χαίνω]] und der Aor. ἔχηνα. Daneben stand schon in alter Zeit das σκ-Präsens [[χάσκω]], das sich mit χανεῖν, [[κέχηνα]] schwerlich unmittelbar vereinigen läßt. Daß der Nasal ursprünglich aus einem Nasalpräsens *χάναμι, *χάνω stammen sollte, wozu ἔχανον, χανεῖν als altes Ipf. (Schwyzer 694; vgl. 771 und Schulze Kl. Schr. 53), ist eine hypothetische Annahme, die jedenfalls in dem späten [[χαίνω]] keinen Anhalt hat. Für χανύειν ist eine Zerlegung in χαν-ύειν (: [[χαῦνος]], χάϝος; vgl. [[γάνυμαι]]: [[γαῦρος]]) kaum mehr als eine theoretische Möglichkeit. — Zu χανεῖν, [[χάνος]] stimmt ein nord. Wort ''gan'' n. [[das Aufsperren des Mauls]], [[Rufen]], [[Schreien]] (awno.), [[Schlund]], [[Rachen]], [[Kiemen]] (schw. norw.) mit dem schwachen Verb ''gana'' [[aufklaffen]], [[begehren]], [[gaffen]]; als idg. Grundform läßt sich ''ĝhan''- ansetzen (WP. 1, 534, Pok. 411). Für [[χάσκω]] ergibt sich keine unmittelbare Entsprechung, es kann aber die Tiefstufe zu [[χήμη]] (s.d.) u.a. enthalten. Die Nomina [[χάσμα]], -μη lassen sich sowohl aus [[χάσκω]] wie aus χανεῖν (vgl. [[φάσμα]]: [[φαίνω]]) erklären. — Neben den obigen Formen bieten sich zum weiteren Vergleich eine fast unabsehbare Menge Worter der Bed. [[gähnen]], [[klaffen]] auf anl. ''ĝh''- mit ''ī̆''- (''ēi''-) Vokal, z.B. lat. ''hiscō'', ahd. ''gīēn'', awno. ''gīna'', ahd. ''ginēn'', nhd. ''gähnen'', heth. ''ki''-''nu''-''zi'' [[aufbrechen]], [[gewaltsam öffnen]], Kausativbildung (Laroche BSL 58, 58 f.), lat. ''hiāre'', ''hiō'' = lit. ''žió''-''ju'', -''ti'', aksl. ''zějǫ'', toch. B ''kāy''- (Ptz. Pass. ''kakāyau'') [[öffnen]] (van Windekens A.I.O.N. 4,20). Dazu mehrere Nomina, z.B. [[χιράς]] (s.d.). Weitere Formen m. reicher Lit. bei WP. 1, 548 ff. (mit Persson Beitr. 1, 13 u. 62 f.; 2, 708 f. u. 893), Pok. 419ff., W.-Hofmann s. ''hiō''; auch Fraenkel s. ''žióti'' und Vasmer s. ''zíny'' und ''zijátь''. Vgl. noch [[χάος]], auch [[χήν]].<br />'''Page''' 2,1076-1077 | ||
}} | }} | ||
{{mantoulidis | {{mantoulidis | ||
|mantxt=καί μεταγ. [[χαίνω]] (=[[ἀνοίγω]] [[πολύ]] τό [[στόμα]] μου). Ἀπό τό [[χαίνω]] σχηματίζονται οἱ ἄλλοι χρόνοι τοῦ [[χάσκω]]. Ἀπό ρίζα χα- καί μέ ἐπέκταση χαν-. Θέμα χαν + πρόσφ. σκ + ω = χάνσκω = [[χάσκω]]. Εἶναι συγγενικό μέ τό [[ρῆμα]] [[χάζω]]. Παράγωγα ἀπό ἴδια ρίζα: [[χανδόν]] (=μέ ἀνοιχτό τό [[στόμα]], [[ἄπληστα]]), [[χανδός]] (=[[εὐρύχωρος]]), [[χάννη]], ἡ (=τό ψάρι [[χάννος]]), [[χάος]], [[χαώδης]], [[χάσμα]] (=[[βάραθρο]], [[χασμουρητό]]), χασμῶμαι, [[χάσμη]] (=[[χασμούρημα]]), [[χάσμημα]], [[χάσμησις]], [[χασμώδης]], [[χασμωδία]], [[χασματίας]] (=[[δυνατός]] [[σεισμός]]), [[χάσκαξ]] (=[[χάχας]]), [[χάσκανον]] (=[[εἶδος]] φυτοῦ), [[χαῦνος]] (=[[χαλαρός]], [[μάταιος]]), [[χαυνότης]], [[χαυνόω]] -ῶ (=[[χαλαρώνω]], [[γίνομαι]] ἀλαζόνας), [[χαύνωμα]], [[χαύνωσις]] (=[[χαλάρωση]]), (νεοελλ. ἀποχαύνωσις = [[ἀτονία]] καί [[ἀδράνεια]]), [[χειά]], ἡ (=τρύπα φιδιῶν), [[χήμη]], [[χήν]], χηνός (=ἡ χήνα, [[ἐπειδή]] ἀνοίγει τό μεγάλο [[ράμφος]] της). | |mantxt=καί μεταγ. [[χαίνω]] (=[[ἀνοίγω]] [[πολύ]] τό [[στόμα]] μου). Ἀπό τό [[χαίνω]] σχηματίζονται οἱ ἄλλοι χρόνοι τοῦ [[χάσκω]]. Ἀπό ρίζα χα- καί μέ ἐπέκταση χαν-. Θέμα χαν + πρόσφ. σκ + ω = χάνσκω = [[χάσκω]]. Εἶναι συγγενικό μέ τό [[ρῆμα]] [[χάζω]]. Παράγωγα ἀπό ἴδια ρίζα: [[χανδόν]] (=μέ ἀνοιχτό τό [[στόμα]], [[ἄπληστα]]), [[χανδός]] (=[[εὐρύχωρος]]), [[χάννη]], ἡ (=τό ψάρι [[χάννος]]), [[χάος]], [[χαώδης]], [[χάσμα]] (=[[βάραθρο]], [[χασμουρητό]]), χασμῶμαι, [[χάσμη]] (=[[χασμούρημα]]), [[χάσμημα]], [[χάσμησις]], [[χασμώδης]], [[χασμωδία]], [[χασματίας]] (=[[δυνατός]] [[σεισμός]]), [[χάσκαξ]] (=[[χάχας]]), [[χάσκανον]] (=[[εἶδος]] φυτοῦ), [[χαῦνος]] (=[[χαλαρός]], [[μάταιος]]), [[χαυνότης]], [[χαυνόω]] -ῶ (=[[χαλαρώνω]], [[γίνομαι]] ἀλαζόνας), [[χαύνωμα]], [[χαύνωσις]] (=[[χαλάρωση]]), (νεοελλ. ἀποχαύνωσις = [[ἀτονία]] καί [[ἀδράνεια]]), [[χειά]], ἡ (=τρύπα φιδιῶν), [[χήμη]], [[χήν]], χηνός (=ἡ χήνα, [[ἐπειδή]] ἀνοίγει τό μεγάλο [[ράμφος]] της). | ||
}} | }} | ||
