View source for γυναίκα

{{grml
|mltxt=η (AM [[γυνή]], Μ και [[γυναίκα]])<br /><b>1.</b> το θηλυκό [[φύλο]] του ανθρώπου<br /><b>2.</b> αυτή που έχει ήδη αναπτυχθεί σωματικά [[μετά]] την [[εφηβεία]]<br /><b>3.</b> [[σύζυγος]]<br /><b>4.</b> ερωμένη, [[παλλακίδα]]<br /><b>5.</b> [[υπηρέτρια]]<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> (για άντρα) α) [[δειλός]]<br />β) [[θηλυπρεπής]]<br /><b>2.</b> <b>φρ.</b> α) «[[γυναίκα]] του δρόμου, του βιολιού, του γλυκού νερού» — ανήθικη<br />β) «[[κακιά]] [[γυναίκα]]» — [[πόρνη]] ή δύστροπη<br />γ) «πυρ, [[γυνή]] και [[θάλασσα]]» — η [[γυναίκα]] [[είναι]] τόσο επικίνδυνη όσο η [[φωτιά]] και η [[θάλασσα]]<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> (στην κλητ., [[προσφώνηση]] σεβασμού) <i>γύναι</i><br />[[κυρία]]<br /><b>2.</b> θνητή [[γυναίκα]] σε [[αντίθεση]] με τις θεές<br /><b>3.</b> (για ζώα) <b>κωμ.</b> το θηλυκό, το [[ταίρι]] του αρσενικού.<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Προέρχεται από IE <i>g</i><sup>w</sup><i>en</i><i>ā</i>- ([[πρβλ]]. βοιωτ. <i>bav</i><i>ā</i>) με [[τροπή]] του -<i>e</i>- σε -<i>u</i>- (-<i>u</i>·) από αφομοιωτική [[επίδραση]] του χειλοϋπερωικού. Σχετικά με το [[θέμα]] <i>γυναικ</i>- υποστηρίχτηκε ότι αποτελεί παρεκτεταμένη σε -<i>κ</i>- [[μορφή]] του θέματος της κλητικής <i>γυναι</i>- (όπου το -<i>ι</i>- [[είναι]] δεικτικό [[μόριο]]). Η [[άποψη]] σύμφωνα με την οποία ο [[επιθετικός]] τ. <i>γυναικός</i> αποτελεί τη [[βάση]] σχηματισμού της λ. δεν [[είναι]] ευρύτερα αποδεκτή. Αβάσιμη [[επίσης]] θεωρείται η [[υπόθεση]] αναγωγής του ρ. [[μνώμαι]] «[[ζητώ]] [[γυναίκα]] σε γάμο, [[μνηστεύω]]» (<span style="color: red;"><</span> <i>βνάομαι</i>) στο [[γυνή]]. Μορφολογικά ο τ. [[γυναίκα]] αποτελεί [[προϊόν]] αναλογικού μεταπλασμού από τα πρωτόκλιτα θηλυκά σε -<i>α</i> (η [[γυναίκα]] || η [[ημέρα]]). Τα [[γυνή]], [[γυναίκα]] ως α' συνθετικά έδωσαν [[λαβή]] στον σχηματισμό αξιόλογου αριθμού συνθέτων με τη [[μορφή]] <i>γυναικ</i>(<i>ο</i>)·, σπάνια δε <i>γυν</i>-, <i>γυναι</i>-. Ως β' συνθετικά απαντούν με τις μορφές -<i>γύνης</i>, -[[γύναιος]], -<i>γύναιξ</i>, -<i>γυνος</i>, -[[γυναίκα]], -<i>γύναικο</i>, μία [[φορά]] δε ως -<i>γυναικός</i>. Η λ. [[γυνή]] συνδέεται με αρκετούς παράλληλους σημασιολογικά και ετυμολογικά τύπους διαφόρων ΙΕ γλωσσών ([[πρβλ]]. γοτθ. <i>qino</i>, αρχ. ιρλ. <i>ben</i> «[[γυναίκα]]», αρχ. σλαβ. <i>žena</i>, αρχ. περσ. <i>genna</i>, τοχαρ. Α' <i>śam</i> αρχ. ινδ. <i>gn</i><i>ā</i> «[[γυναίκα]], θεά», αβεστ. <i>gən</i><i>ā</i> «[[γυναίκα]]», αρχ. ιρλ. <i>ban</i>-, γοτθ. <i>q</i><i>ē</i><i>ns</i> <b>κ.ά.</b>). Επίσης το <i>γυναι</i>- συσχετίστηκε με το αρμ. <i>kanayk’</i> (ονομ. πληθ.) ενώ η [[σύνδεση]] με το μεσσαπ. <i>gunakhai</i> «γυναικί», αρχ. φρυγ. <i>bonok</i>, με σκοπό την [[ερμηνεία]] του -<i>κ</i>-, δεν θεωρείται [[ασφαλής]]. Σημασιολογικώς η [[λέξη]] [[γυναίκα]] στην Ελληνική και σε πολλές άλλες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες αποτελεί κοινό όρο δηλωτικό τόσο «του θηλυκού φύλου» όσο και «της συζύγου», με σημασιολογικές αποχρώσεις ή εξελίξεις εξαρτώμενες από τις κοινωνικές τάξεις, τις χρονικές περιόδους ή τις γλώσσες. Συγκεκριμένα στην Ελληνική η λ. [[γυνή]] ήδη από τον Όμηρο σήμαινε «το θηλυκό [[φύλο]] (του ανθρώπου)», «την [[παλλακίδα]]», [[καθώς]] και «την παντρεμένη [[γυναίκα]], τη σύζυγο» κατ' [[αντιδιαστολή]] [[προς]] το [[εταίρα]] και παράλληλα [[προς]] τις ποιητικές λέξεις [[άλοχος]] («[[σύζυγος]]» [[αλλά]] και «ερωμένη») και [[δάμαρ]] «[[σύζυγος]]». Από τις άλλες ινδοευρ. γλώσσες αναφέρονται ενδεικτικά το αγγλ. <i>wife</i> «[[γυναίκα]], [[σύζυγος]]», συνθ. <i>wĩfman</i> «[[γυναίκα]]» > (νεώτ. αγγλ.) <i>woman</i>, που σημασιολογικά υποκατέστησε το <i>w</i><i>ī</i><i>fe</i> στην ευρύτερη του [[έννοια]]<br />νέο άνω γερμ. <i>Weib</i> «[[γυναίκα]], [[σύζυγος]]», πολύ [[συχνά]] με μειωτική [[σημασία]] που αντικαταστάθηκε από το <i>Frau</i><br />γαλλ. <i>femme</i> «[[γυναίκα]], [[σύζυγος]]» — ιταλ. <i>donna</i>, αρχικά «[[οικοδέσποινα]], [[κυρία]]», κατέληξε να σημαίνει γενικότερα «[[γυναίκα]]».<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[γυναικείος]], [[γυναικίζω]], [[γυναικώδης]], [[γυναικώνας]](AM -<i>ών</i>), [[γυναικωνίτης]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[γυναικικός]], [[γυναικούμαι]], [[γύναιος]], [[γύννις]]<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br />[[γυναικάριον]], [[γυναικίας]]<br /><b>μσν.- νεοελλ.</b><br />[[γυναικίτης]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[γυναικάκι]], [[γυναικάκιας]], [[γυναικάρα]], [[γυναίκαρος]], [[γυναικάς]], [[γυναικήσιος]], [[γυναικιάρης]], <i>γυναικίστικος</i>, [[γυναικίτσα]], [[γυναικότητα]] και <i>γυναικότη</i>, [[γυναικούλα]], [[γυναικούλης]] και <i>γυναικούλιας</i>, <i>γυναικωτός</i>, [[γυναιτίκι]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> (Α' συνθετικό) [[γυναικάδελφος]], [[γυναικόδουλος]], [[γυναικοκρατία]] (Α και [[γυναικοκράτεια]]), [[γυναικοκρατούμαι]], [[γυναικοκτόνος]], [[γυναικομανής]], [[γυναικομανία]], [[γυναικόμαστος]] (Α [[γυναικόμασθος]]), [[γυναικόμορφος]], [[γυναικοπρεπής]], [[γυναικόφωνος]], [[γυναικόψυχος]], [[γύνανδρος]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[γυναικάνηρ]], [[γυναικόδουλος]], [[γυναικογήρυτος]], [[γυναικοήθης]], [[γυναικοθοίνας]], [[γυναικόκλωψ]], [[γυναικοκρασία]], <i>γνναικονόμος</i>, <i>γυναικοπαθής</i>, [[γυναικοπληθής]], [[γυναικόποινος]], [[γυναικοτραφής]], [[γυναικοφίλης]], [[γυναικόφρων]], [[γυναικοφυής]], [[γυναιμανής]]<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br />[[γυναικόθυμος]], [[γυναικόμιμος]]<br /><b>μσν.</b><br />[[γυναικοειδής]], [[γυναικολύπως]], [[γυναικοπάτωρ]], [[γυναικοπίπης]], [[γυναικοπρόσωπος]] <b>μσν.-νεοελλ.</b> [[γυναικόπαιδα]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[γυναικάρεσκος]], [[γυναικοδουλεία]], [[γυναικοδουλειά]], [[γυναικοθέμι]], <i>γυναικοθήρας</i>, <i>γυναικοκαυγάς</i>, [[γυναικόκοσμος]], [[γυναικοκουβέντα]], [[γυναικολάτρης]], [[γυναικολάσι]], <i>γυναικολό</i>(<i>γ</i>)<i>ι</i>, [[γυναικολογία]], [[γυναικολογώ]], [[γυναικομάζωμα]], [[γυναικομάνι]], [[γυναικομαστία]], [[γυναικομίσητος]], [[γυναικομοιράδια]], [[γυναικομοίρι]], [[γυναικοπάθεια]], [[γυναικόπονος]], [[γυναικόσογο]], [[γυναικοσόι]], [[γυναικοφέρνω]], <i>γυναικοφίλητος</i>, [[γυναικόφιλος]], <i>γυναικοφοδία</i>, [[γυναικοφύλακας]], [[γυναικωνυμικό]], [[γυνανδρόμορφος]]. (Β' συνθετικό, -<i>γύνης</i>) <i>ανδρόγυνης</i>, [[μισογύνης]], [[φιλογύνης]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[αγύνης]], [[νεογύνης]], [[πολυγύνης]]. (Β' συνθετικό, -<i>γύναιξ</i>) <b>αρχ.</b> [[αγύναιξ]], [[ημιγύναιξ]], [[καλλιγύναιξ]], <i>ορσιγύναιξ</i>, [[πρωτογύναικες]], [[φιλογύναιξ]]. (Β συνθετικό, -[[γύναιος]]) <b>αρχ.</b> [[αγύναιος]], [[ημιγύναιος]], [[κακογύναιος]], [[καταγύναιος]], [[μισογύναιος]], [[πολυγύναιος]], [[φιλογύναιος]]. (Β' συνθετικό, -<i>γυνος</i>) <b>αρχ.</b> [[άγυνος]], [[ανδρόγυνος]], [[κατάγυνος]], [[μισόγυνος]], [[φιλόγυνος]]. (Β' συνθετικό, -<i>γυναικός</i>, -<i>γύναικο</i>) <b>αρχ.</b> [[αγύναικος]]<br /><b>νεοελλ.</b><br /><i>αγριογύναικο</i>, <i>ασκημογύναικο</i>, <i>βρομογύναικο</i>, <i>κακογύναικο</i>, <i>κουτογύναικο</i>, <i>παλιογύναικο</i>, <i>σαχλογύναικο</i>. (Β' συνθετικό -[[γυναίκα]]) <b>νεοελλ.</b> [[αγριογυναίκα]], [[ανδρογυναίκα]] και [[αντρογυναίκα]], [[αρχοντογυναίκα]], <i>ασκημογυναίκα</i>, [[αφεντογυναίκα]], <i>διαβολογυναίκα</i>, <i>κουδαρντογυναίκα</i>, <i>λεοεντογυναίκα</i>, [[μεγαλογυναίκα]], <i>ομορφογυναίκα</i>, [[παλιογυναίκα]], [[χοντρογυναίκα]], [[φτωχογυναίκα]]].
}}