φείδομαι: Difference between revisions

|Definition=<span class="bibl">Anacr.101</span>, etc.: impf. [[φείδοντο]] (without augm.) even in <span class="bibl">S.<span class="title">El.</span>716</span> after a diphth. at the end of the preceding line: fut. <span class="sense"><span class="bld">A</span> φείσομαι <span class="bibl">Ar.<span class="title">Ach.</span>312</span> (troch.), <span class="bibl">Pl.<span class="title">Ap.</span>31a</span>, etc., Ep. πεφῐδήσομαι <span class="bibl">Il.15.215</span>, later fut. Pass. in med. sense <b class="b3">φ&lt;ε&gt;ισθήσομαι</b> <span class="bibl"><span class="title">PUniv.Giss.</span>21.6</span> (ii A.D.): aor. 1 ἐφεισάμην <span class="bibl">Sol.32.1</span>, <span class="bibl">A.<span class="title">Th.</span>412</span>, <span class="bibl">And.2.11</span>, etc., Ep.3sg. φείσατο <span class="bibl">Il.24.236</span>: Ep. redupl. aor. 2 [[πεφῐδόμην]], used by Hom. in opt. [[πεφῐδοίμην]], [[πεφίδοιτο]], <span class="bibl">Od.9.277</span>, <span class="bibl">Il.20.464</span>, inf. πεφιδέσθαι <span class="bibl">21.101</span>: pf. part. πεφεισμένος <span class="bibl">Luc.<span class="title">Hist.Conscr.</span>59</span> (in med. sense, <span class="bibl">D.C. 50.20</span>); Ep. imper. πεφίδησο <span class="title">IG</span>14.1363.16; part. πεφιδημένος <span class="bibl">Nonn. <span class="title">D.</span>12.392</span>:—[[spare]]: </span><span class="sense"><span class="bld">I</span> [[spare]] persons and things, e.g. in war, i.e. [[not destroy]] them, c. gen., Τρώων <span class="bibl">Il.21.101</span>; ἀνδρός <span class="bibl">24.158</span>, cf. <span class="bibl">Od.9.277</span>, <span class="bibl">22.54</span>, <span class="bibl">Pl.<span class="title">Ap.</span>31a</span>; Ἰλίου <span class="bibl">Il.15.215</span>; Ἄρης οὐκ ἀγαθῶν φ. Anacr. l. c.; ἀπ' ἀνδρῶν ὧν Ἄρης ἐφείσατο <span class="bibl">A.<span class="title">Th.</span>412</span>; γῆς πατρίδος Sol. [[l.c.]]; <b class="b3">μὴ φείσῃ βίου</b> [[spare]] not my life, <span class="bibl">S.<span class="title">Ph.</span>749</span>; μὴ φείδεσθε . . στρατοῦ <span class="bibl">Id.<span class="title">Aj.</span> 844</span>; φ. μήτε ἰδίου μήτε δημοσίου οἰκοδομήματος <span class="bibl">Th.1.90</span>, cf. <span class="bibl">3.74</span>: abs., [[spare]], [[be merciful]], ib.<span class="bibl">59</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">II</span> [[spare]] persons and things in using them, [[use sparingly]], <b class="b3">ἵππων φειδόμενος</b>, i. e. [[taking care]] of them, <span class="bibl">Il.5.202</span>; πίθου μεσσόθι φ. <span class="bibl">Hes.<span class="title">Op.</span>369</span>; <b class="b3">φ. ὃν εἶχε βίον</b> ([[βίον]] by attraction to the relat.) <span class="bibl">Thgn.908</span>; ἰδίᾳ μὲν τῶν &lt;ὄντων&gt; φείδομαι δημοσίᾳ δὲ λῃτουργῶν ἥδομαι <span class="bibl">Lys.21.16</span>; φείδεσθε τοὐλαίου σφόδρα Pl. Com.190: in this sense, most freq. with a negat., <b class="b3">οὐ φ</b>. not [[to spare]], i. e. [[to use]] or [[give freely]], οὐδέ νυ τοῦ περ [δέπαος] φείσατο <span class="bibl">Il.24.236</span>; μὴ φείδεο σίτου <span class="bibl">Hes.<span class="title">Op.</span>604</span>; θνῄσκωμεν ψυχέων μηκέτι φειδόμενοι <span class="bibl">Tyrt.10.14</span>; τᾶς ζωᾶς <span class="bibl">Id.15.5</span>; σφετέρας οὐ φείσατο νευρᾶς <span class="bibl">Pi.<span class="title">I.</span>6(5).33</span>; φείδεο τῶν νεῶν, μηδὲ ναυμαχίην ποιέο <span class="bibl">Hdt.8.68</span>. ά; τούτων φ. μηδενός <span class="bibl">Id.9.41</span>, cf. <span class="bibl">39</span>; φείδοντο κέντρων οὐδέν <span class="bibl">S.<span class="title">El.</span>716</span>; οὐδὲν φ. αὐτῶν οὔτ' ἐν πόνοις κτλ. <span class="bibl">X.<span class="title">Cyr.</span>4.2.1</span>, cf. <span class="bibl">7.1.29</span>; οὔτε τοῦ σώματος οὔτε τῶν ὄντων <span class="bibl">And.2.11</span>; οὐδενὸς ἂν ἐφείσατο τῶν ἑαυτοῦ <span class="bibl">Lys.19.24</span>; οὔθ' ἱερῶν κτεάνων οὔτε τι δημοσίων φ. <span class="bibl">Sol.4.13</span>; μήτε χρημάτων μήτε πόνων <span class="bibl">Pl.<span class="title">Phd.</span>78a</span>: later also c. acc., <b class="b3">τῶν συμμάχων</b> and <b class="b3">τὰ τῶν συμμάχων</b> both in <span class="bibl">D.C.50.20</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">2</span> abs., to [[be sparing]], [[live thriftily]], φείδεσθαι μὲν ἄμεινον <span class="bibl">Thgn.931</span>; τοὺς φειδομένους καὶ τοὺς ἀκριβῶς διαιτῶντας <span class="bibl">And.4.32</span>; οἱ γεωργοῦντες καὶ φ. <span class="bibl">D.24.172</span>, cf. <span class="bibl">Antipho Soph.53</span>; freq. in part. <b class="b3">φειδόμενος, η, ον,</b> [[thrifty]], <span class="bibl">Ar.<span class="title">Pl.</span>247</span>,<span class="bibl">553</span> (anap.), etc.; <b class="b3">ὄμμασι φειδομένοις</b> with [[shrinking]], [[shy]] eyes, <span class="title">AP</span>12.21 (Strat.), cf. <span class="bibl">5.215</span> (Agath.), <span class="bibl">268</span> (Id.); <b class="b3">αἱ μὴ φ</b>. (''[[sc.]]'' [[μέλισσαι]]) the un[[thrifty]] ones, <span class="bibl">Arist.<span class="title">HA</span>627a20</span>: also ἔπαινοι πάνυ πεφεισμένοι <span class="bibl">Luc.<span class="title">Hist.Conscr.</span>59</span>; πεφιδημένα δάκτυλα <span class="bibl">Nonn.<span class="title">D.</span>12.392</span>; cf. [[πεφεισμένως]], [[φειδομένως]]. </span><span class="sense"><span class="bld">III</span> [[have consideration for]], τῆς τοῦ λόγου συμμετρίας Plu.2.114b: with neg., [[pay]] no [[heed to]], οὔτ' ἀνθρώπων φείδεται οὔτε θεῶν <span class="title">AP</span>5.278 (Paul.Sil.), cf. <span class="bibl">7.706</span> (Diog.). </span><span class="sense"><span class="bld">IV</span> [[draw back from]], [[refrain from]], θαλάσσας Alc.<span class="title">Supp.</span>4.13 (prob.); κελεύθου <span class="bibl">Pi.<span class="title">N.</span>9.20</span>; κινδύνου <span class="bibl">X.<span class="title">Cyr.</span>5.5.18</span>; τᾶς θήρας <span class="bibl">Bion<span class="title">Fr.</span>10.12</span>; <b class="b3">τοῦ λέγειν, τοῦ ἀκολουθεῖν</b>, <span class="bibl">X.<span class="title">Cyr.</span>1.6.19</span> ([[varia lectio|v.l.]]), <span class="bibl"><span class="title">HG</span>7.1.24</span>; φείδου μηδὲν ὧνπερ ἐννοεῖς <span class="bibl">S.<span class="title">Aj.</span>115</span>, cf. <span class="bibl">E.<span class="title">Med.</span>401</span>, etc.; οὐδενὸς φεισάμενος οὔτε τῶν πρὸς τοὺς θεοὺς οὔτε τῶν πρὸς τοὺς πολίτας δικαίων <span class="title">SIG</span>708.36 (Istropolis, ii B.C.): (abs., μὴ φείδεσθε <span class="bibl">E.<span class="title">Tr.</span>1285</span>; φείδου μηδέν <span class="bibl">Id.<span class="title">Hec.</span>1044</span>; μὴ φείδου, εἴ τι ἔχεις διδάσκειν <span class="bibl">X.<span class="title">Cyr.</span>1.6.35</span>): c. inf., [[spare]] to do, [[forbear]] from doing, dub. in <span class="bibl">E.<span class="title">Or.</span>393</span> (fort. abs., post <b class="b3">φείδου δ'</b> distinguendum); also φ. μή τι δρᾶσαι τῶν τυραννικῶν <span class="bibl">Pl.<span class="title">R.</span>574b</span>; τί φειδόμεσθα τῶν λίθων . . μὴ οὐ καταξαίνειν τὸν ἄνδρα; <span class="bibl">Ar.<span class="title">Ach.</span>319</span> (troch.). </span><span class="sense"><span class="bld">V</span> in LXX, with Preps., φ. ἐπί τινι <b class="b2">have mercy upon... Je</b>. 15.5, 21.7; ἐπί τινα Id.28(51).3; <b class="b3">φ. περί τινος</b> [[to keep one's hands off]]... <span class="bibl"><span class="title">2 Ki.</span>12.6</span> (but <b class="b3">φ. περὶ κακώσεως</b> [[spare]] to hurt, ib.<span class="bibl"><span class="title">Si.</span>13.12</span>); φ. ὑπὲρ τῆς κολοκύνθης <span class="bibl"><span class="title">Jn.</span>4.10</span>; ἀπό τινος <span class="bibl"><span class="title">1 Ki.</span>15.3</span>, <span class="bibl"><span class="title">Ez.</span> 24.21</span>; <b class="b3">φ. τι ἀπό τινος</b> [[keep]] it [[off]], [[Jb]].<span class="bibl">30.10</span>; <b class="b3">φ. τῆς ψυχῆς ἀπὸ θανάτου</b> ib.<span class="bibl">33.18</span>, cf. <span class="bibl"><span class="title">Ps.</span>18(19).14</span>; [[φειδεύμενοι]] (from contr. φειδέομαι) is cj. for [[φιλεύμεναι]] in <span class="bibl">Eus.Mynd.17</span>.</span>

|btext=<i>f.</i> [[φείσομαι]], <i>ao.</i> [[ἐφεισάμην]], <i>pf.</i> πέφεισμαι;<br />épargner, ménager, <i>d'où</i><br /><b>I.</b> [[traiter avec ménagement]] : τινος qqn ; ἵππων IL ménager des chevaux ; Ἰλίου IL épargner Ilion ; [[οὐ]] φ. βίου SOPH, ψυχῆς DÉM ne pas ménager sa vie, la risquer hardiment <i>ou</i> la sacrifier ; être modéré, doux, clément ; τὸ φειδόμενον PLUT ménagement;<br /><b>II.</b> [[employer avec ménagement]], [[user avec ménagement de]], [[être économe]] <i>ou</i> avare de, ne pas vouloir donner, gén. ; <i>abs.</i> être ménager, économe;<br /><b>III.</b> s'abstenir de, <i>d'où</i><br /><b>1</b> éviter, gén.;<br /><b>2</b> se dispenser de, omettre de, s'épargner la peine de, inf.;<br /><b>3</b> se garder de, <i>avec</i> [[μή]] et l'inf..<br />'''Étymologie:''' R. Φιδ, ménager.

|lsmtext='''φείδομαι:''' ποιητ. γʹ πληθ. παρατ. <i>φείδοντο</i>· μέλ. [[φείσομαι]], Επικ. <i>πεφῐδήσομαι</i>, αόρ. αʹ [[ἐφεισάμην]], Επικ. γʹ ενικ. <i>φείσατο</i>· Επικ. αναδιπλ. αόρ. βʹ <i>πεφῐδόμην</i>, ευκτ. <i>πεφῐδοίμην</i>, απαρ. [[πεφιδέσθαι]]· αποθ., κάνω [[οικονομία]], Λατ. parcere.<br /><b class="num">I.</b>[[φείδομαι]] ανθρώπων και πραγμάτων στον πόλεμο, δηλ. δεν τους [[καταστρέφω]], με γεν., σε Όμηρ., Αττ.· απόλ., [[λυπάμαι]], ευσπλαχνίζομαι, είμαι [[ελεήμων]], σε Θουκ.<br /><b class="num">II. 1.</b> κάνω [[οικονομία]] στη [[χρήση]], συγκρατούμαι στη [[χρήση]], [[χρησιμοποιώ]] με [[φειδώ]], <i>ἵππων φειδόμενος</i> δηλ. [[φροντίζω]] γι' αυτούς, σε Ομήρ. Ιλ.· μὴ [[φείδεο]] σίτου, σε Ησίοδ.· [[φείδεο]] τῶν [[νεῶν]], σε Ηρόδ.· τί φειδόμεσθα τῶν λίθων; [[γιατί]] αποφεύγουμε να τις χρησιμοποιούμε; σε Αριστοφ.· φείδ. [[μήτε]] χρημάτων [[μήτε]] πόνων, σε Πλάτ.<br /><b class="num">2.</b> απόλ., είμαι [[φειδωλός]], είμαι [[οικονομικός]], ζω οικονομικά, σε Θέογν.· <i>οἱ γεωργοῦντες καὶ φειδόμενος</i>, σε Δημ.· η μτχ. αυτή χρησιμ. ως επίθ. = [[φειδωλός]], σε Αριστοφ.· επίρρ. [[φειδομένως]], με [[φειδώ]], σε Καινή Διαθήκη, Πλούτ.<br /><b class="num">III.</b> απομακρύνομαι από, <i>τοῦ κινδύνου</i>, σε Ξεν.· <i>φείδου μηδὲν ὧνπερ ἐννοεῖς</i>, μην οπισθοχωρήσεις [[καθόλου]] από αυτά που έχεις στο [[μυαλό]], σε Σοφ.· επίσης με απαρ., [[σταματώ]] ή [[παύω]] να κάνω, [[απέχω]] από το να κάνω, σε Ευρ.

|ftr='''φείδομαι''': (seit Il.),<br />{pheídomai}<br />'''Forms''': Aor. 1. φείσασθαι (Ω 236 usw.), Aor. 2. m. Redupl. [[πεφιδέσθαι]], Opt. -οίμην (Υ 464, Φ 101, ι 277; zur Bed.differenzierung gegenüber φείσασθαι Chantraine Gramm. hom. 1, 415), Fut. [[φείσομαι]] (att.), πεφιδήσεται (Ο 215, Ω 158 = 187), φεισθήσομαι (Pap. II^p), Perf. Med. Ptz. πεφεισμένος (Luk., D. C.), πεφιδημένος (Nonn.), Ipv. πεφίδησο (sp. Epigr.)<br />'''Grammar''': v.<br />'''Meaning''': [[schonen]], [[verschonen]], [[sparen]], [[sich enthalten]].<br />'''Composita''': vereinzelt m. ὑπο-, περι- (X., A. R. u.a.),<br />'''Derivative''': Davon [[φειδώ]] f. (Hom., Hes.. Demokr., Th., [[LXX]] u.a.), -ωλή f. (Χ 244, Sol.) [[das Sparen]], [[Sparsamkeit]], [[Schonen]] mit -ωλός [[sparsam]] (seit Hes. ''Op''. 720; Schmeja Stud. z. Sprachwiss. u. Kulturkunde 130f.), wozu -ωλία f. (Ar., Pl. u.a.; vgl. Scheller Oxytonierung 38), -ώς· ''parsimonia'' (Gloss.; nach [[αἰδώς]] u.a.). Rückgebildetes Adj. [[φειδός]] [[sparsam]] (''Kom''. ''Adesp''., Demokr., Kall. ''Fr''.460) mit [[φείδων]], -ωνος m. [[enghalsiges Ölgefäß]] (Poll.), öfters als PN (s.u.). — Als Vorderglied in der Univerbierung φειδαλφιτῆσαι (Aor.) [[mit der Gerste sparsam umgehen]] (''Kom''. ''Adesp''.). -ως (Phryn. ''PS''). — Zahlreiche PN, z.B. Φείδιππος mit [[Φειδιππίδης]], Λεωφείδης, Φειδύλος, -ίας, -ων, u.a. König in Argos (Hdt.) mit -ώνειος, -ωνίδης.<br />'''Etymology''': Zum sicher altererbten [[φείδομαι]] stimmt lautlich ein weitverzweigtes Verb für [[spalten]] in germ., z.B. got. ''beitan'', nhd. ''beißen'' (lautlich = [[φείδομαι]]); mit Nasalpräsens aind. ''bhinádmi'', lat. ''findō'' [[spalten]], Wz. -Aorist aind. ''ábhedam'', ''ábhet'' (wozu Konj. ''bhédati''; Narten Sprache 14, 125 f.). Eine überzeugende semantische Begründung steht indessen noch aus: eig. [[knauserig abschneiden]], [[abzwacken]] od. ‘sich von etwas schneiden = sich entziehen’ ? (Prellwitz u. a.; s. Lit. bei WP.2, 138f., W.-Hofmann s. ''findō'', auch Bq). Anders Fick KZ 41, 201: zu ''bhei''- [[fürchten]] in aind. ''bibhémi'' usw.; abzulehnen.<br />'''Page''' 2,999-1000