View source for ἀλέκτωρ

{{LSJ1
|Full diacritics=ἀλέκτωρ
|Medium diacritics=ἀλέκτωρ
|Low diacritics=αλέκτωρ
|Capitals=ΑΛΕΚΤΩΡ
|Transliteration A=aléktōr
|Transliteration B=alektōr
|Transliteration C=alektor
|Beta Code=a)le/ktwr
|Definition=(A), [<b class="b3">ᾰ], ορος, ὁ</b>, poet. form of <b class="b3">ἀλεκτρυών</b>, <span class="sense"><p>&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">A</span> <b class="b2">cock</b>, ἕως ἐβόησεν ἀ. <span class="bibl">Batr.192</span>, cf. <span class="bibl">Pi.<span class="title">O.</span>12.14</span>, <span class="bibl">Simon.80</span> B, <span class="bibl">A.<span class="title">Ag.</span>1671</span>, <span class="bibl"><span class="title">Eu.</span>861</span>, <span class="bibl">Herod.4.12</span>, etc.; later Prose, <span class="bibl">Arist.<span class="title">Fr.</span>347</span>, <span class="bibl"><span class="title">PTeb.</span>140</span> (i B. C.)<span class="bibl">LXX <span class="title">Pr.</span>24.66</span> (<span class="bibl">30.31</span>), <span class="bibl"><span class="title">Ev.Matt.</span>26.34</span>,al., <span class="title">IG</span>3.77: metaph., of a trumpeter, κοινὸς Ἀθηναίων ἀ. <span class="bibl">Demad.<span class="title">Fr.</span>4</span>; of a flute, Ion Trag.<span class="bibl">39</span>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">2</span> <b class="b3">ἀλέκτορος λόφος</b> <b class="b2">yellow rattle, Rhinanthusmajor</b>, <span class="bibl">Plin.<span class="title">HN</span>27.40</span>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">II</span> <b class="b2">husband, consort</b>, Tz.<b class="b2">ad Lyc</b>.1094, and so perh. in <span class="bibl">B.4.8</span>, <span class="bibl">S.<span class="title">Fr.</span>851</span>. (Perh., like [[ἀκοίτης]], [[ἄλοχος]], from <b class="b3">ἀ-</b> copul., <b class="b3">λέκτρον</b>).</span><br /><span class="bld">ἀλέκτωρ</span> (B), ορος, ἡ, (<b class="b3">ἀ-</b> priv., <b class="b3">λέγω</b>) <span class="sense"><p>&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">A</span> = [[ἄλεκτρος]], <span class="bibl">Ath.3.08b</span>.</span>
}}
{{pape
|ptext=[[https://www.translatum.gr/images/pape/pape-01-0092.png Seite 92]] ορος, ὁ, Hahn, ältere poet. Form (von [[ἄλεκτρος]], der schlaflose oder schlaflos machende), Pind. O. 12, 14; Aesch. Ag. 1656; Cratin. Ath. IX, 374 d; nach IV, 183 f nennt Ion so auch [[αὐλός]]; sp. D. 1) = [[ἄλεκτρος]], unvermählt, Ἀθηνᾶ Athen. III, 98 b. – 2) = [[ἄλοχος]], Gemahl, Soph. frg. 730.
}}
{{ls
|lstext='''ἀλέκτωρ''': [ᾰ] (Α), ορος, ὁ, ποιητ. [[τύπος]] τοῦ [[ἀλεκτρυών]], [[πετεινός]], ἕως ἐβόησεν ἀλ., Βατραχομ. 192· πρβλ. Πινδ. Ο. 12. 20, Σιμων. 81, Αἰσχύλ. Ἀγ. 1671, Εὐμ. 861· ὡσαύτ. παρὰ μεταγεν. πεζ. Ἀριστ. Ἀποσπ. 271, Συλλ. Ἐπιγρ. 523, 27. ΙΙ. [[ἀνήρ]], [[σύζυγος]], Τζέτζ. Λυκ. 1094 καὶ [[οὕτως]] [[ἴσως]] ἐν Σοφ. Ἀποσπ. 730 ([[ἴσως]] ὡς τὸ [[ἀκοίτης]], [[ἄλοχος]], ἐκ τοῦ α ἀθροιστ. καὶ [[λέκτρον]]).
}}
{{bailly
|btext=<span class="bld">1</span>ορος (ὁ) :<br />coq.<br />'''Étymologie:''' [[ἀλέξω]].
}}
{{Slater
|sltr=<b>ᾰλέκτωρ</b> <br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;<b>1</b> [[cock]], esp. [[fighting]] [[cock]], [[emblem]] of [[Himera]] [[τεά]] κεν [[ἐνδομάχας]] ἅτ' [[ἀλέκτωρ]] συγγόνῳ παῤ ἑστίᾳ ἀκλεὴς τιμὰ κατεφυλλορόησεν ποδῶν (O. 12.14)
}}
{{DGE
|dgtxt=-ορος, ὁ<br /><br /><b class="num">• Prosodia:</b> [ᾰ-]<br />[[marido]] S.<i>Fr</i>.851, B.4.8.<br />-ορος, ὁ<br /><br /><b class="num">• Prosodia:</b> [ᾰ-]<br /><br /><b class="num">• Morfología:</b> formas heterócl.: sg. gen. ἀλεκτόρου <i>PMag</i>.12.313; neutr. plu. ἀλέκτορα <i>PLond</i>.1259.25 (IV d.C.)<br /><b class="num">1</b> [[gallo]] Pi.<i>O</i>.12.14, B.4.8, Simon.78, A.<i>A</i>.1671, <i>Eu</i>.861, Hp.<i>Int</i>.1, Arist.<i>Fr</i>.347, Theoc.7.123, Herod.4.12, <i>Batr</i>.192, <i>IG</i> 2<sup>2</sup>.1367.27 (I d.C.?), 12(7) p.1 (Arcesine II a.C.?), <i>PTeb</i>.140 (I a.C.), LXX <i>Pr</i>.30.31, <i>Eu.Matt</i>.26.34<br /><b class="num">•</b>fig. de una trompeta τὸν δὲ σαλπικτὴν κοινὸν Ἀθηναίων ἀλέκτορα Demad.31, de una flauta, Io <i>Trag</i>.39.<br /><b class="num">2</b> bot. ἀλέκτορος λόφος [[cresta de gallo]], [[Rhinantus minor L.]], Plin.<i>HN</i> 27.40.
}}
{{StrongGR
|strgr=from aleko (to [[ward]] [[off]]); a [[cock]] or [[male]] [[fowl]]: [[cock]].
}}
{{Thayer
|txtha=(ορος, ὁ, a [[cock]], (Latin gallus gallinaceus): Lob. ad Phryn., p. 229; (Rutherford, New Phryn., p. 307; Winer s Grammar, 23; [[see]] [[also]] BB. DD. <TOPIC:COCK> [[under]] the [[word]]; Tristram, Nat. Hist. of the Bible, p. 221 f; [[especially]] Egli, Zeitschr. f. wiss. Theol., 1879, p. 517ff).
}}
{{grml
|mltxt=<b>(I)</b><br />(Α [[ἀλέκτωρ]])<br />[[κόκορας]], [[πετεινός]]<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> μτφ. για τον αυλό ή τους σαλπιγκτές<br /><b>2.</b> στη Μυκηναϊκή η [[λέξη]] μαρτυρείται έμμεσα με το όνομα <i>Ἀλέκτωρ</i> (για άλλες σημασίες της λέξεως <b>βλ.</b> [[αλέκτωρ]] II, III).<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Η λ. [[ἀλέκτωρ]] «[[κόκορας]], [[πετεινός]]» προέρχεται από το ρ. [[ἀλέξω]] «[[απομακρύνω]], [[αποκρούω]], υπερασπίζομαι», ως δραστικό δε όνομα που ήταν, όπως δείχνει η κατάλ. -<i>τωρ</i> (<b>[[πρβλ]].</b> <i>ρή</i>-<i>τωρ</i>, <i>πράκ</i>-<i>τωρ</i>, <i>γεννή</i>-<i>τωρ</i>), σήμαινε αρχικά «τον υπερασπιστή, τον μαχητή». Επειδή όμοια σχηματίστηκε στην Αρχαία και το κύριο (ήδη ομηρικό) όνομα <i>Ἀλέκτωρ</i>, παραμένει προβληματικό αν το κύριο όνομα προϋπήρξε και χρησιμοποιήθηκε μεταφορικά για να δηλώσει το φερώνυμο ζώο ή αν -όπως φαίνεται πιθανότερο- η λ. χρησιμοποιήθηκε από την [[αρχή]] σκωπτικά για να σημάνει «τον κόκορα» λόγω τών χαρακτηριστικών εριστικών, μαχητικών γνωρισμάτων του ζώου. Στη β' [[περίπτωση]] το κύριο όνομα [[είναι]] υστερογενές παράγωγο του προσηγορικού ουσ. [[ἀλέκτωρ]]. Βεβαίως, ότι από κύρια ονόματα προήλθαν διάφορες ονομασίες ή, συνηθέστερα, παρωνύμια ζώων [[είναι]] ήδη γνωστό, <b>[[πρβλ]].</b> λ.χ. το γαλλ. <i>renard</i> «[[αλεπού]]» από το κύριο όνομα <i>Renart</i> ή το αντίστοιχο νεοελλ. ([[κυρά]]) <i>Μάρω</i> «η [[αλεπού]]», [[καθώς]] και αρχαία παρωνύμια ζώων, όπως [[Μέμνων]] για τον γάιδαρο, <i>Καλλίας</i> για τον πίθηκο και <i>Κερδώ</i> [[πάλι]] για την [[αλεπού]]. Οπωσδήποτε, τα στοιχεία που έχουμε για να υποστηρίξουμε παρόμοια σημασιολογ. [[εξέλιξη]] στην [[περίπτωση]] του [[ἀλέκτωρ]] (και του [[ἀλεκτρυών]]) [[είναι]] ανεπαρκή. Επίσης, [[κατά]] το [[πρότυπο]] του [[ἀλέκτωρ]] σχηματίστηκε και το [[ἀλεκτρυών]], που δήλωνε και το θηλ. του ζώου, «την [[κότα]]». Το όνομα αυτό μαρτυρείται ομοίως ως κύριο όνομα, γεννώντας ανάλογο ετυμολογικό [[πρόβλημα]]. Στην Αρχαία Ελληνική για την [[ονομασία]] του ίδιου ζώου χρησιμοποιήθηκε, με [[στένωση]] της σημασίας της, και η λ. [[ὄρνις]], ὁ (και [[ὄρνις]], ἡ «η [[κότα]]»), που δήλωνε γενικότερα τη [[σημασία]] του πουλιού. Ακόμη χρησιμοποιήθηκε διαλεκτικώς και η λ. [[καλαΐς]] «[[κόκορας]]» και «[[κότα]]», από τη σημ. του «[[καλώ]], [[κραυγάζω]]» (<i>καλαις</i> <span style="color: red;"><</span> <i>καλαFίς</i> <span style="color: red;"><</span> [[καλέω]]<br /><b>[[πρβλ]].</b> αρχ. ινδ. <i>us</i><i>ā</i>-<i>kala</i>- «[[κόκορας]]», ιρλ. <i>cailech</i> «[[κόκορας]]» <b>κ.ά.</b>). Στους μεσαιωνικούς χρόνους η λ. [[πετεινός]] από τη σημ. του «[[πτερωτός]], ιπτάμενος» και γενικότερα του «πουλιού» χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει τη σημ. «[[κόκορας]]». Η [[ίδια]] η λ. [[κόκορας]], ορθ. [[κόκκορας]], [[είναι]] ηχομιμητική λ. που συνδέεται με άλλες συναφείς ονομασίες τών ΙΕ γλωσσών και, [[κατά]] τον Buck, σχετίζεται με το «κόρκορα<br />[[ὄρνις]]» του Ησυχίου (<b>[[πρβλ]].</b> ιρλ. <i>cerc</i> <b>κ.ά.</b>), σε συνδυασμό με τον αμάρτυρο (στη σημ. αυτή) τ. [[κόκκος]], «η του κόκορα», που οδηγεί στο μσν. λατ. <i>coccus</i>, από όπου τα γαλλ. <i>coq</i>, αγγλ. <i>cock</i> κ.ά. Στην [[ίδια]] ηχομιμητική [[τάξη]] λέξεων θα μπορούσε να συγκαταλεχθεί και η αρχαία λ. [[κόκκυ]] (λατ. <i>coco</i>, <b>[[πρβλ]].</b> και «[[ὄρνις]] [[κοκκυβόας]]» ή «[[κοκκοβόας]]») που δήλωνε, [[μεταξύ]] άλλων, την [[κραυγή]] του κόκορα (<b>[[πρβλ]].</b> σημ. «κικιρίκου»). Τέλος, σημειώνεται ότι το θηλ. του «[[κόκορας]]», η σημ. λ. [[κότα]], ορθ. [[κόττα]], ανάγεται ετυμολογικά στην αρχαία λ. [[κόττος]] ή <i>κοττός</i>, που από τη σημ. «[[λοφίο]]» εξελίχθηκε στη σημ. «[[κόκορας]]». Ο Ησύχιος διασώζει σχετικά την [[πληροφορία]]: «καὶ οἱ ἀλεκτρυόνες κοττοὶ διὰ τὸν ἐπὶ τῇ κεφαλῇ λόφον» (λ. [[πρόκοττα]]).<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> <b>αρχ.</b> [[ἀλεκτοριδεύς]], [[ἀλεκτορίς]], [[ἀλεκτορίσκος]]<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br />[[ἀλεκτόρειος]]<br /><b>μσν.</b><br />[[ἀλεκτόριν]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[αλεκτορίδιο]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> <b>αρχ.-μσν.</b> [[ἀλεκτοροφωνία]]<br /><b>μσν.</b><br />[[ἀλεκτορομαντεία]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[αλεκτοροειδής]], [[αλεκτορομαχία]]].———————— <b>(II)</b><br />[[ἀλέκτωρ]] (-ορος), η (Α)<br />(για γυναίκες) αυτή που δεν έχει νυφικό [[κρεβάτι]], άγαμη, ανύπαντρη.<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> <span style="color: red;"><</span> <i>ἀ</i>- στερητ. <span style="color: red;">+</span> [[λέκτρον]]].———————— <b>(III)</b><br />[[ἀλέκτωρ]] (-ορος), ο (AM)<br />αυτός που έχει νυφικό [[κρεβάτι]], ο [[σύζυγος]].<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> <span style="color: red;"><</span> <i>ἀ</i>- αθροιστ. <span style="color: red;">+</span> [[λέκτρον]].
}}