View source for δίκαιος

{{LSJ1
|Full diacritics=δίκαιος
|Medium diacritics=δίκαιος
|Low diacritics=δίκαιος
|Capitals=ΔΙΚΑΙΟΣ
|Transliteration A=díkaios
|Transliteration B=dikaios
|Transliteration C=dikaios
|Beta Code=di/kaios
|Definition=[<b class="b3">ῐ], α, ον,</b> also ος, ον <span class="bibl">E.<span class="title">Heracl.</span>901</span> (lyr.), <span class="bibl"><span class="title">IT</span>1202</span>, <span class="bibl">D.S.5.72</span>: (δίκη): <span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">A</span> in Hom. and all writers, of persons, <b class="b2">observant of custom</b> or <b class="b2">rule</b>, <span class="bibl">Od.3.52</span>; esp. <b class="b2">of social rule, well-ordered, civilized</b>, ὑβρισταί τε καὶ ἄγριοι οὐδὲ δ. <span class="bibl">9.175</span>, cf. <span class="bibl">8.575</span>; [Γαλακτοφάγοι] δικαιότατοι <span class="bibl">Il.13.6</span>; [Χείρων] δικαιότατος Κενταύρων <span class="bibl">11.832</span>, cf. <span class="bibl">Thgn.314</span>, <span class="bibl">794</span>; <b class="b3">δ. πολίτης</b> a <b class="b2">good</b> citizen, <span class="bibl">D.3.21</span>, etc.: metaph. of the sea, <span class="bibl">Sol.12.2</span> (Sup.); <b class="b3">δικαίη ζόη</b> a <b class="b2">civilized</b> way of living, <span class="bibl">Hdt.2.177</span>. Adv. <b class="b3">δικαίως, μνᾶσθαι</b> woo <b class="b2">in due form, decently</b>, <span class="bibl">Od.14.90</span>; ὑπὸ ζυγῷ λόφον δ. εἶχον <b class="b2">loyally</b>, <span class="bibl">S.<span class="title">Ant.</span>292</span>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">2</span> <b class="b2">observant of duty</b> to gods and men, <b class="b2">righteous</b>, <span class="bibl">Od.13.209</span>, etc.; δ. πρὸς πᾶσαν ὁμιλίην <span class="bibl">Hp.<span class="title">Medic.</span> 2</span>; ἰθὺς καὶ δ. <span class="bibl">Hdt.1.96</span>; opp. <b class="b3">δυσσεβής</b>, <span class="bibl">A.<span class="title">Th.</span>598</span>, cf. <span class="bibl">610</span>; δ. καὶ ὅσιος <span class="bibl">Pl.<span class="title">Grg.</span>507b</span>; δικαίων ἀδίκους φρένας παρασπᾷς <span class="bibl">S.<span class="title">Ant.</span>791</span> (lyr.); also of actions, etc., <b class="b2">righteous</b>, <b class="b3">ἐπὶ ῥηθέντι δικαίῳ</b> a thing <b class="b2">rightly</b> said, <span class="bibl">Od.18.414</span>, etc. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">3</span> <b class="b3">ὁ δίκαιος</b>, euphem. of a sacred snake, <span class="title">GDI</span> 5056 (Crete). </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">B</span> later: </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">I</span> <b class="b2">equal, even, well-balanced</b>, <b class="b3">ἅρμα δίκαιον</b> <b class="b2">evengoing</b> chariot, <span class="bibl">X.<span class="title">Cyr.</span>2.2.26</span>: so metaph., νωμᾷ δικαίῳ πηδαλίῳ στρατόν <span class="bibl">Pi.<span class="title">P.</span>1.86</span>; δικαιόταται ἀντιρροπαί <span class="bibl">Hp.<span class="title">Art.</span>7</span>; <b class="b3">δικαιότατα μοχλεύειν</b> ibid.: hence, <b class="b2">fair, impartial</b>, βάσανος <span class="bibl">Antipho 1.8</span>; συγγραφεύς <span class="bibl">Luc.<span class="title">Hist.Conscr.</span>39</span>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">b</span> <b class="b2">legally exact, precise</b>, <b class="b3">τῷ δικαιοτάτῳ τῶν λόγων</b> to speak <b class="b2">quite exactly</b>, <span class="bibl">Hdt.7.108</span>, cf. <span class="bibl">Th.3.44</span>; of Numbers, αἱ ἑκατὸν ὀργυιαὶ δίκαιαι <span class="bibl">Hdt.2.149</span>. Adv. -αίως, πάντα δ. ὑμῖν τετήρηται <span class="bibl">D.21.3</span>; <b class="b3">δ. ἐξετάζειν</b> ib.154. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">2</span> <b class="b2">lawful, just</b>, esp. <b class="b3">τὸ δ</b>. <b class="b2">right</b>, opp. <b class="b3">τὸ ἄδικον</b>, <span class="bibl">Hdt.1.96</span>, <span class="bibl">A.<span class="title">Pr.</span>189</span> (lyr.), etc.; τὸ δ. τὸ νόμιμον καὶ τὸ ἴσον <span class="bibl">Arist.<span class="title">EN</span>1129a34</span>; <b class="b3">δ. διορθωτικόν, διανεμητικόν</b>, ib.<span class="bibl">1131b25</span>, <span class="bibl">27</span>; <b class="b3">τὸ πολιτικὸν δ</b>. ib.<span class="bibl">1134b18</span>; ἔστι ἐπιεικὲς τὸ παρὰ τὸν γεγραμμένον νόμον δ. <span class="bibl">Id.<span class="title">Rh.</span>1374a27</span>, cf. <span class="bibl"><span class="title">EN</span>1137b12</span>; καὶ δίκαια κἄδικα <span class="bibl">Ar. <span class="title">Nu.</span>99</span>; τὰ ἴσα καὶ τὰ δ. <span class="bibl">D.21.67</span>; <b class="b3">τοὐμὸν δ</b>. my own <b class="b2">right</b>, <span class="bibl">E.<span class="title">IA</span>810</span>; <b class="b3">ἐλθεῖν ἐπὶ τοῦτο τὸ δ</b>. bring the case to this <b class="b2">issue</b>, <span class="bibl">Antipho6.24</span>; <b class="b3">οὐδὲν τῶν δ. ποιεῖν τινί</b> not to do <b class="b2">what is just and right</b> by a man, <span class="bibl">X.<span class="title">HG</span>5.3.10</span>; <b class="b3">τὰ δ. ἔχειν, λαμβάνειν</b>, receive <b class="b2">one's due</b>, <span class="bibl">Id.<span class="title">An.</span>7.7.14</span>, <span class="bibl">17</span>; <b class="b3">τὰ δ. πράττεσθαι πόλιν</b> give a city its <b class="b2">deserts</b>, <span class="bibl">A.<span class="title">Ag.</span>812</span>; <b class="b3">ἐκ τοῦ δικαίου</b>, = [[δικαίως]], <span class="bibl">Ar.<span class="title">Av.</span>1435</span>, cf. <span class="bibl">Th.2.89</span>; so <b class="b3">ἀπὸ τοῦ δικαίου, τῶν δικαίων</b>, <span class="title">Inscr.Prien.</span>50.8 (ii B. C.), 123.8 (i B. C.); μετὰ τοῦ δ. <span class="bibl">Lys.2.12</span>, <span class="bibl">D.21.177</span>; <b class="b3">τὸ δίκαιον</b> <b class="b2">lawful claim</b>, <b class="b3">ἃ ἔχομεν δίκαια πρός</b> . . <span class="bibl">Th.3.54</span>, cf. <span class="bibl">D. 21.179</span>, <span class="bibl">Plu.<span class="title">Luc.</span>3</span>, etc.; <b class="b3">τὰ πρὸς ἀλλήλους δ</b>. mutual <b class="b2">obligations</b> or <b class="b2">contracts</b>, <span class="bibl">Plb.3.21.10</span>; <b class="b3">ἐπὶ συγκειμένοις τισὶ δικαίοις</b> on certain agreed <b class="b2">terms</b>, <span class="bibl">D.H.3.51</span>. Adv. -αίως <b class="b2">rightly, justly</b>, <span class="bibl">Hdt.6.137</span>; μεῖζον ἢ δ. <span class="bibl">A.<span class="title">Ag.</span>376</span> (lyr.); καὶ δ. καὶ ἀδίκως <span class="bibl">And.1.135</span>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">II</span> of persons and things, <b class="b2">meet and right, fitting</b>, δ. τοῦδε τοῦ φόνου ῥαφεύς <span class="bibl">A.<span class="title">Ag.</span>1604</span>; κόσμος οὐ φέρειν δ. <span class="bibl">Id.<span class="title">Eu.</span>55</span>; <b class="b3">ἵππον δ. ποιεῖσθαί τινι</b> make a horse <b class="b2">fit for</b> another's <b class="b2">use</b>, <span class="bibl">X.<span class="title">Mem.</span>4.4.5</span>, cf. <span class="bibl"><span class="title">Cyn.</span>7.4</span> (<b class="b3">ἵππος δ. τὴν σιαγόνα</b> having a <b class="b2">good</b> mouth, <span class="bibl">Poll.1.196</span>). </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">b</span> <b class="b2">normal</b>, σχήματα <span class="bibl">Hp.<span class="title">Art.</span>69</span>; φύσις <span class="bibl">Id.<span class="title">Fract.</span>1</span> (Sup.). </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">2</span> <b class="b2">real, genuine</b>, γόνος <span class="bibl">S.<span class="title">Fr.</span>[1119]</span>; ποιῶν τὰ ἐν τῇ τέχνῃ δ. <span class="title">Supp.Epigr.</span>2.184.7 (Tanagra, ii B. C.). Adv., <b class="b3">εἴπερ δικαίως ἐστ' ἐμός</b> <b class="b2">really and truly</b> mine, <span class="bibl">S.<span class="title">Aj.</span>547</span>, cf.<span class="bibl">Pl.<span class="title">Cra.</span>418e</span>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">3</span> <b class="b3">ὁ δ. λόγος</b> the plea <b class="b2">of equity</b>, <span class="bibl">Th.1.76</span>. Adv. -αίως <b class="b2">with reason</b>, <span class="bibl">Id.6.34</span>, cf. <span class="bibl">S.<span class="title">OT</span>675</span>: Comp. -ότερον <span class="bibl">Ar.<span class="title">V.</span>1149</span>, etc.; also -οτέρως <span class="bibl">Isoc. 15.170</span>: Sup. -ότατα <span class="bibl">Ar.<span class="title">Av.</span>1222</span>; Aeol. δικαίτατα <span class="title">IG</span>12(2).526c17 (Eresus). </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">III</span> <b class="b3">ψυχὴ ἐς τὸ δ. ἔβη</b> 'the land of the leal', <span class="title">IG</span>7.2543.3 (Thebes). </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">C</span> in Prose, <b class="b3">δίκαιός εἰμι</b>, c. inf., <b class="b3">δίκαιοί ἐστε ἰέναι</b> you <b class="b2">are bound</b> to come, <span class="bibl">Hdt.9.60</span>, cf. <span class="bibl">8.137</span>; δ. εἰμεν ἔχειν <span class="bibl">Id.9.27</span>; <b class="b3">δ. εἰμι κολάζειν</b> I <b class="b2">have a right</b> to punish, <span class="bibl">Ar.<span class="title">Nu.</span>1434</span>, cf. <span class="bibl">S.<span class="title">Ant.</span>400</span>; δ. ἐστι περιπεσεῖν κακοῖς <span class="bibl">Antipho 3.3.7</span>; <b class="b3">δ. εἰσι ἀπιστότατοι εἶναι</b> they <b class="b2">have most reason</b> to distrust, <span class="bibl">Th.4.17</span>; δ. βλάπτεσθαι <span class="bibl">Lys.20.12</span>; δ. ἐστιν ἀπολωλέναι <b class="b2">dignus est qui pereat</b>, <span class="bibl">D.6.37</span>; <b class="b3">ὁ σπουδαῖος ἄρχειν δ</b>. <b class="b2">has a right</b> to... <span class="bibl">Arist.<span class="title">Pol.</span>1287b12</span>; with a non-personal subject, ἔλεος δ. ἀντιδίδοσθαι <span class="bibl">Th.3.40</span>: less freq. in Comp. and Sup., δικαιότεροι χαρίσασθαι <span class="bibl">Lys.20.34</span>; δικαιότατος εἶ ἀπαγγέλλειν <span class="bibl">Pl.<span class="title">Smp.</span>172b</span>; but <b class="b3">δίκαιόν ἐστι</b> is also found, <span class="bibl">Hdt.1.39</span>, <span class="bibl">A.<span class="title">Pr.</span>611</span>, etc.: pl., δίκαια γὰρ τόνδ' εὐτυχεῖν <span class="bibl">S.<span class="title">Aj.</span>1126</span>, cf. <span class="bibl"><span class="title">Tr.</span>495</span>, <span class="bibl">1116</span>; <b class="b3">δικαίως ἄν</b>, c. opt., <span class="bibl">Pl. <span class="title">Phdr.</span>276a</span>. [<b class="b3">δικαίων</b> with penult. short in <span class="bibl">Orph.<span class="title">Fr.</span>247.2</span>; cf. <b class="b3">οὐ δίκαον· οὐ δίκαιον</b>, Hsch.]</span>
}}
{{pape
|ptext=[[https://www.translatum.gr/images/pape/pape-01-0626.png Seite 626]] ([[δίκη]]), zuweilen 2 End.; Eur. Heracl. 902; I. T. 1202; vgl. Aesch. Spt. 626; u. bei Sp., wie D. Sic. 5, 72 u. Alciphr. 3, 23; – der <b class="b2">nach Sitten. Brauch</b> handelt (vgl. [[δίκη]]), z. B. οὐκ ἐθέλουσι δικαίως μνᾶσθαι Od. 14, 90. Gew. = <b class="b2">gerecht</b>, der seine Pflichten gegen Götter u. Menschen erfüllt, von Hom. an überall; im Ggstz von [[δυσσεβής]], Aesch. Spt. 580, wo es 592 neben [[σώφρων]], [[ἀγαθός]], [[εὐσεβής]] steht; [[Χείρων]] ist δικαιότατος Κεντααρων, Il. 11, 832, von Epaphroditos in den Scholl. φιλοξενώτατος erklärt; denn die Pflichten gegen Fremde sind bes. im [[δίκαιος]] einbegriffen, machen den Menschen zum wohlgesitteten; vgl. Odyss. 6, 120 [[τέων]] [[αὖτε]] βροτῶν ἐς γαῖαν [[ἱκάνω]]; ἦ ῥ' οἵ γ' ὑβρισταί τε καὶ ἄγριοι οὐδὲ δίκαιοι, ἦε φιλόξεινοι, [[καί]] [[σφιν]] [[νόος]] ἐστὶ [[θεουδής]]. Uebrigens ist zu Iliad. 11, 832 in den Scholl. noch bemerkt τὸ ὑπερθετικὸν κεῖται ἀντὶ τοῦ ἀπολύτου· ἔστι δὲ ὁ [[μόνος]] ἐν Κενταύροις [[δίκαιος]]. ὅμοιον δὲ τούτῳ τὸ »μελάντερον ἠύτε [[πίσσα]] (Iliad. 4, 277)«; also etwa »der (sehr) gerechte unter den Centauren«. Iliad. 13, 6 Ἀβίων τε, δικαιοτάτων ἀνθρώπων, vgl. Scholl. Bei Plat. Gorg. 507 b wird [[δίκαιος]] auf das Verhalten gegen die Menschen, [[ὅσιος]] auf das gegen die Götter bezogen; περὶ τὴν πόλιν, Ar. Plut. 588. – Nach Arist. Eth. Nic. 5, 2, 8 διώρισται τὸ δίκαιον τό τε νόμιμον καὶ τὸ [[ἶσον]]. Insbesondere ist [[δίκαιος]]: – a) <b class="b2">gleichmäßig</b>; [[ἅρμα]] οὐ δίκαιον ἀδίκων ίππων συνεζευγμένων Xen. Cyr. 2, 2, 26, was B. A. 344 εὐπειθές erkl. wird, ein gleichmäß gehender Wagen od. übh. ein tüchtiger; u. so von Sachen:<b class="b2"> tüchtig</b>, brauchbar, was so ist, wie es sein soll; βοῦς, [[ἵππος]], Xen. Mem. 4, 4, 5; [[ἵππος]] δ. τὴν γνάθον, mit gleichweichen Kinnbacken, Poll. 1, 196, im Ggstze von [[ἑτερόγναθος]]; vom Acker, dem πονηρόν entgeggstzt, Xen. Cyr. 8, 3, 38; – αἱ ἑκατὸν ὀργυιαὶ δίκαιαί εἰσι [[στάδιον]] ἑξάπλεθρον Her. 2, 149, gerade, vollkommen 100 Klafter. – Aber auch ἰητρός, Hippocr.; [[συγγραφεύς]], Luc. hist. conscr. 39. – b)<b class="b2"> gesetzmäßig</b>, recht; [[πηδάλιον]] Pind. P. 1, 86; [[λόγος]] Aesch. Suppl. 168; [[ψῆφος]] Eum. 675; [[γνώμη]] Soph. El. 551; [[μέμψις]] Ar. Plut. 10; [[λογισμός]], richtig, Dem. 60, 32; καὶ ὀρθὴ [[ὁδός]] 18, 15; auch καὶ ὀρθὴ καὶ [[ἀδιάφθορος]] [[ψυχή]] 18, 298; καὶ προσήκουσα [[ἀπολογία]] 19, 202, u. öfter [[κρίσις]], [[αἰτία]] u. ä., bes. bei den Rednern; [[χάριν]] [[παρασχεῖν]] Soph. O. C. 1494, gebührenden, wie Dem. 38, 25; δίκαια λέγειν, πράττειν, Soph. O. R. 280 O. C. 829; Plat. Gorg. 460 b u. sonst; – τὸ δίκαιον, das Recht, Aesch. Prom. 187; Ar. Ach. 645; τὸ δίκαιον οὕτω ἔφερε, das Recht brachte es so mit sich, Her. 7, 137; μετὰ τοῦ νόμου καὶ τοῦ δικαίου Plat. Apol. 32 c, u. oft bei den Rednern; auch = ein <b class="b2">Rechtsgrund</b>; δίκαια, ἃ ἔχομεν Thuc. 3, 54; ὑπάρχει μοι καὶ τοῦτο τὸ δίκαιον Dem. 12, 21; vgl. 22, 70; τὰ τούτου τοῦ ἀγῶνος δίκαια 25, 1; τὰ τῶν προγόνων καλὰ καὶ δίκαια, Ehre u. Recht, 18, 63; τὰ παρ' ἐμοῦ δ. Aesch. 1, 196; δίκαια λέγειν, Recht haben, Soph. O. R. 280; Thuc. 2, 72; aber τὰ δίκαια πράξασθαί τινα, Einen zur gebührenden Strafe ziehen, Aesch. Ag. 812; adverb., τό γε δίκαιον, und das mit Recht, Plat. Crat. 412 d; ὥς γε τὸ δίκαιον Legg. II, 659 b; ὥςπερ τὸ δ., wie es recht ist, Lach. 181 c; τῶν δικαίων τυγχάνειν, sein Recht erlangen, D. Hal. 5, 66; τὰ δίκαια ἔχειν, λαμβάνειν, vom gebührenden Solde, Xen. An. 7, 7, 14. 17; vgl. Hell. 7, 4, 4; τὰ δ. τοῖς ξένοις ποιεῖν Plut. Dion. 40; πάντα τὰ δίκαια ποιεῖν τινι, Einem alles erweisen, was er billiger Weise erwarten kann, Arat. 48. Auch gegenseitige rechtliche Verhältnisse, Verträge, τὰ [[πρός]] τινα δ. Pol. 3, 21, 10; τὰ πρὸς Σύλλαν δ. Plut. Lucull. 3; ἐπὶ συγκειμένοις τισὶ δικαίοις D. Hal. 3, 51. – Die Vbdgn ἐκ τοῦ δικαίου, σὺν τῷ δικαίῳ, [[κατά]] u. παρὰ τό δίκαιον s. unter den Präpositionen. – Sehr gewöhnl. δίκαιόν ἐστι, mit folgdm inf., τὸν σέβοντ' εὐεργετεῖν Aesch. Eum. 695; ἐμὲ φράζειν, es ist recht, billig, daß ich sage, Her. 1, 39; Plat. u. A.; wofür noch üblicher die Attraction: δίκαιός εἰμι τῶνδ' ἀπηλλάχθαι κακῶν, es ist billig, daß ich befreit bin, Soph. Ant. 396; vgl. Ar. Nubb. 1265; δίκαιός εἰμι [[οὔνομα]] τοῦτο φέρεσθαι, ich verdiene, Her. 1, 32; u. so bei Att.; Thuc. 1, 40; δίκαιοί εἰσιν ἀπιστότατοι εἶναι, sie sind berechtigt, bes. mißtrauisch zu sein, 4, 7; δίκαιοί ἐστε γνώμην ἔχειν, ἐλεεῖν, Andoc. 1, 3; Is. 5, 35; δικαιότατος γὰρ εἶ τοὺς λόγους ἀπαγγέλλειν, es ziemt sich, daß du gerade, Plat. Conv. 172 b, wie auch Xen. An. 5, 9, 3 οὓς ἐδόκουν δικαιοτάτους εἶναι die richtige Lesart ist; τούτου τὴν αἰτίαν ἔχειν οὗτός ἐστιν δ., es ist recht, daß er, Dem. 18, 4; – Sp. Der Zusammenhang entscheidet, ob es zu übersetzen:<b class="b2"> werth, befugt, verpflichtet sein</b>. – Adv. δικαίως, z. B. μνᾶσθαι (s. oben), gerechter, billiger Weise, bei Dichtern u. in Prosa; δικαίως [[ἐμός]] Soph. Ai. 456, in Wahrheit mein eigen. – Compar. gew. δικαιότερος, nach E. M. 31, 8 u, Eust. 1441, 23 auch δικαιέστερος; – δικαιοτέρως, Isocr. antid. §. 181; δικαιότατα, Ar. Av. l 222.
}}
{{ls
|lstext='''δίκαιος''': [ῐ], -α, -ον, [[ὡσαύτως]] -ος, -ον, Εὐρ. [[Ἡρακλ]]. 901, Ι. Τ. 1202, Διόδ. 5. 72 ([[δίκη]]). Α. παρ’ Ὁμ. καὶ τοῖς παλαιοτέροις συγγραφ., Ι. ἐπὶ προσώπων, ὁ τηρῶν τὰ ἔθιμα καὶ [[νόμιμα]], Ὀδ. Γ. 52· ἰδίως ἐπὶ κοινωνικῆς τάξεως, [[καλῶς]] συντεταγμένος, πεπολιτισμένος, ὡς τὸ Λατ. humanus, κατ’ ἀντίθεσιν πρὸς τὰς ἀγρίας, ἀπολιτίστους φυλάς, ὑβρισταί τε καὶ [[ἄγριοι]] οὐδὲ δίκαιοι, ἀντίθ. φιλόξεινοι καί [[σφιν]] [[νόος]] ἐστὶ θεουδὴς Ὀδ. Ι. 175, Ν. 201, πρβλ. Θ. 575· [[οὕτως]] οἱ Γαλακτοφάγοι [[εἶναι]] δικαιότατοι, Ἰλ. Ν. 6· ὁ Χείρων [[εἶναι]] δικαιότατος Κενταύρων, κατ’ ἀντίθεσιν πρὸς τοὺς ἀξέστους ἀδελφοὺς [[αὐτοῦ]], Ἰλ. Λ. 832, πρβλ. Θέογν. 314, 795· οὕτω καὶ δικαίη ζόη, [[κανονικός]], [[συνήθης]] [[τρόπος]] τοῦ ζῆν, ἀνεγνωρισμένος ὡς καλὸς καὶ ἀξιότιμος, Ἡρόδ. 2. 177· καὶ ἐν τῷ ἐπιρρ., δικαίως μνᾶσθαι, ἐπιζητῶ νὰ [[λάβω]] γυναῖκα [[προσηκόντως]], τιμίως, Ὀδ. Ξ. 90·- ὁ Σόλων μεταχειρίζεται τὸ ἐπίθ. ἐπὶ τῆς θαλάσσης, [[γαλήνιος]], [[ἤρεμος]], Ἀποσπ. 18. 4· ὑπὸ ζυγῷ λόφον δ. εἶχον, πιστῶς, ἐν ὑπακοῇ, Σοφ. Ἀντ. 292. 2) τηρῶν τοὺς νόμους ἢ κανόνας τοῦ ὀρθοῦ καὶ πρέποντος, «[[σωστός]]», ἀκριβὴς εἰς ὅλα τὰ καθήκοντα αὑτοῦ [[πρός]] τε τοὺς θεοὺς καὶ τοὺς ἀνθρώπους, [[ὅσιος]] καὶ [[δίκαιος]]· [[συχνάκις]] παρ’ Ὁμ. κτλ.· ἀντίθ. [[δυσσεβής]], Αἰσχύλ. Θήβ. 598, πρβλ. 610· βραδύτερον τοῦτο ἦτο δ. καὶ [[ὅσιος]], ἴδε Πλάτ. Γοργ. 507B· ὡς οὐσιαστ. =ὁ [[δίκαιος]] [[ἄνθρωπος]], Σοφ. Ἀντ. 741. ΙΙ. ἐπὶ πράξεων, κτλ., [[σύμφωνος]] πρὸς τὸ ὀρθόν, Ὅμ., κλπ.· ἐπὶ ῥηθέντι δικαίῳ, διὰ [[πρᾶγμα]] ὀρθῶς λεχθέν, Ὀδ. Σ. 413. Β. Περὶ τῆς μεταγεν. χρήσεως, Ι. περὶ πραγμάτων δυνάμεθα νὰ παραδεχθῶμεν τὴν διαίρεσιν τοῦ Ἀριστοτέλους ἐν Ἠθ. Ν. 5. 2, 8 ([[ἔνθα]] [[ὅμως]] παράγει τὴν λέξιν ἐκ τοῦ [[δίχα]])· 1) ὡς τὸ [[ἴσος]], [[ὁμαλός]], [[ἰσόρροπος]], [[σύμμετρος]], ἅρμα δίκαιον, [[ὁμαλῶς]] κινούμενον, Ξεν. Κύρ. 2. 2, 26· δικαιόταται ἀντιρροπαὶ Ἱππ. Ἄρθρ. 783· δικαιότατα μοχλεύειν [[αὐτόθι]]· -[[ὀρθός]], [[ἴσος]], [[ἀπροσωπόληπτος]], «ἀμερόληπτος», [[βάσανος]] Ἀντιφῶν 112. 23. β) κατὰ νόμους [[ἀκριβής]], [[αὐστηρός]], τῷ δικαιοτάτῳ τῶν λόγων. Ἡρόδ. 7. 108, πρβλ. Θουκ. 3. 44· πάντα δικαίως ἡμῑν τετήρηται Δημ. 515· 13· δικαίως ἐξετάζειν ὁ αὐτ. 564. 16·- ἐπὶ ἀριθμῶν, αἱ ἑκατὸν ὀργυιαὶ δίκαιαι Ἡρόδ. 2. 149. 2) [[ὀρθός]], [[νόμιμος]], ἰδίως τὸ δίκαιον, ἀντίθ. τὸ ἄδικον, Ἡρόδ. 1. 96, Αἰσχύλ. Πρ. 187, κτλ.· τὰ δίκαια κἄδικα Ἀριστοφ. Νεφ. 99, πρβλ. Ἀνδοκ. 17. 38· τὰ ἴσα καὶ δίκαια (ἴδε ἐν λ. [[ἴσος]] Ι. 2)· τοὐμὸν δ., «τὸ δίκῃο μου», Εὐρ. Ι. Α. 810· ἐλθεῖν ἐπὶ τοῦτο τὸ δίκαιον, Ἀντιφῶν 144. 14· τὰ δ. ποιεῖν τινι, [[κάμνω]] εἴς τινα ὅ,τι [[εἶναι]] ὀρθὸν καὶ δίκαιον, Ξεν. Ἑλλ. 5. 3, 10, κτλ.· τὰ δ. ἔχειν, λαμβάνειν, ἔχω, [[λαμβάνω]] ὅ,τι [[εἶναι]] δίκαιον, ὁ αὐτ. Ἀν. 7. 7, 14 καὶ 17· -τὰ δ. πράττεσθαί τινα, ἐπιβάλλειν τινὶ τὴν πρέπουσαν ποινήν, τιμωρεῖν τινα, Αἰσχύλ Ἀγ. 812· -ἐκ τοῦ δικαίου =δικαίως, Ἀριστοφ. Ὄρν. 1435, Θουκ. 2. 89· [[μετὰ]] τοῦ δ. Λυσ. 191. 33· -τὸ δίκαιον [[εἶναι]] [[ὡσαύτως]] τὸ ὀφειλόμενον, [[νόμιμος]] [[ἀπαίτησις]], Θουκ. 3. 54, Δημ. 572. 14, κτλ.· τὰ πρὸς ἀλλήλους δίκαια, ἀμοιβαῖαι ὑποχρεώσεις ἢ συμφωνίαι, Πολύβ. 3. 21, 10· ἐπὶ συγκειμένοις τισὶ δικαίοις, ἐπὶ ὡρισμένοις τισὶν ὅροις, Διον. Ἁλ. 3. 51·- ἐπίρρ., ὀρθῶς, Ἡρόδ. 6.137, Αἰσχύλ. Ἀγ. 376, κτλ. ΙΙ. ἐπὶ προσώπων τε καὶ πραγμάτων, ὡς τὸ Λατ. justus, [[πρέπων]] καὶ [[ὀρθός]], ἁρμόζων, δ. τοῦδε τοῦ φόνου ῥαφεὺς Αἰσχύλ. Ἀγ. 1604· [[κόσμος]] οὐ φέρειν [[δίκαιος]] ὁ αὐτ. Εὐμ. 55· [[σχῆμα]] σώματος Ἱππ. Ἄρθρ. 832· δ. πρὸς πᾶσαν ὁμιλίαν, [[κατάλληλος]], [[ἐπιτήδειος]] εἰς.., ὁ αὐτ. 19. 22· ἵππον δ. ποιεῖσθαί τινι, [[κάμνω]] ἵππον κατάλληλον πρὸς χρῆσιν ἑτέρου, Ξεν. Ἀπομν. 4. 4, 5, πρβλ. Κυν. 7, 4· [[ἀλλά]], [[ἵππος]] δ. τὴν σιαγόνα, ἔχων καλὸν [[στόμα]], [[Πολυδ]]. Α΄, 196. 2) [[πραγματικός]], [[γνήσιος]], συγγραφεὺς Λουκ. Ἱστ. Συγγραφ. 39· [[εἴπερ]] δικαίως ἔστ’ ἐμὸς, ἐὰν ἀληθῶς, [[ὄντως]] [[εἶναι]] [[ἰδικός]] μου, Σοφ. Αἴ. 547· οὐ δικαίου πολίτου, δὲν [[εἶναι]] [[ἔργον]] ἀληθοῦς, γνησίου, πιστοῦ πολίτου, δὲν ἀνήκει, δὲν ἁρμόζει εἰς.., Δημ. 34. 15. 3) καλὸς, [[πρέπων]], [[μέτριος]] Θουκ. 1. 76·- δικαίως, εὐλόγως, ὁ αὐτ. 6. 34, πρβλ. Σοφ. Ο. Τ. 675·- συγκρ. -οτέρως Ἰσοκρ. Ἀντιδ. 181, κοινότερον -ότερον· ὑπερθ. -ότατα Ἀριστοφ. Ὄρν. 1222. Γ. Παρὰ πεζοῖς σημειωτέα ἡ προσωπ. σύνταξ., δίκαιός εἰμι, =δίκαιόν ἐστιν ἐμέ· μετ’ ἀπαρ., δίκαιοί ἐστε ἰέναι, =δίκαιόν ἐστιν ὑμᾶς.., Ἡρόδ. 9. 60, πρβλ. 8. 137· δ. εἰμι ἔχειν ὁ αὐτ. 9. 27· δ. εἰμι κολάζειν, ἔχω τὸ [[δικαίωμα]] νὰ τιμωρῶ, Ἀριστοφ. Νεφ. 1434· δ. ἐστι περιπεσεῖν κακοῖς Ἀντιφῶν 123. 17· δ. εἰσι ἀπιστότατοι [[εἶναι]], ἔχουσι δίκαιον νὰ δυσπιστῶσι, Θουκ. 4. 17· δ. βλάπτεσθαι Λυσ. 159. 6· δ. ἐστιν ἀπολωλέναι, dignus est qui pereat, Δημ. 74. 26· ὁ [[σπουδαῖος]] ἄρχειν δ., ἔχει [[δικαίωμα]] νὰ…, [[εἶναι]] δίκαιον νὰ…, Ἀριστ. Πολ. 3. 16, 10· σπανιώτερον ἐν τῷ συγκρ. καὶ ὑπερθ., δικαιότεροι χαρίζεσθαι Λυσ. 161. 13· δικαιότατος εἶ ἀπαγγέλλειν Πλάτ. Συμπ. 172B· πρβλ. [[κύριος]] Ι. Ἀλλὰ καὶ ἡ ἀπρόσωπ. [[σύνταξις]], δίκαιόν ἐστι, μετ’ ἀπαρ., [[ὡσαύτως]] [[εἶναι]] [[δόκιμος]], ὡς Ἡρόδ. 1. 39, Αἰσχύλ. Πρ. 611, κτλ.· [[ὡσαύτως]] κατὰ πλ., δίκαια γὰρ τόνδ’ εὐτυχεῑν Σοφ. Αἴ. 1126, πρβλ. Τρ. 495, 1116. -Ἐνίοτε δὲ εὑρίσκομεν καὶ δικαίως ἂν μετ’ εὐκτ., ὡς Πλάτ. Φαίδρ. 276A, Πολ. 331A. Δ. Ἐπίρρ. -ως, ἴδε ἀνωτ. Α Ι, Β ΙΙ, III, V, VI. [δικαίων [[μετὰ]] τῆς παραληγούσης βραχείας ἐν Ὀρφ. Ἀποσπ. 2. 2, [[ὅπερ]] ὑποδεικνύει τύπον δίκᾱος· καὶ παρ’ Ἡσυχ. ἔχομεν οὐ δίκαον· οὐ δίκαιον· -πρβλ. δείλαιος δείλαος, παλαιὸς πάλαος].
}}
{{bailly
|btext=<span class="bld">1</span>α <i>ou</i> ος, ον :<br /><b>A.</b> conforme aux convenances, au droit :<br /><b>I.</b> <i>en parl. de pers.</i> observateur de la règle, <i>particul.</i> :<br /><b>1</b> qui remplit ses devoirs envers les dieux et les hommes, honnête, juste;<br /><b>2</b> humain, civilisé ; <i>particul.</i> qui pratique l’hospitalité;<br /><b>II.</b> <i>en parl. d’actions</i> juste, honnête, convenable ; τὸ δίκαιον, τὰ δίκαια le droit, la justice ; [[ἐκ]] [[τοῦ]] δικαίου d’après une induction légitime ; ξὺν [[τῷ]] δικαίῳ SOPH ayant la justice avec moi, de mon côté ; τὰ δίκαια πράττεσθαί τινα ESCHL infliger à qqn le traitement mérité, un juste châtiment ; τὰ δίκαια les droits et les devoirs de chacun;<br /><b>B.</b> <i>p. ext.</i> conforme à la règle :<br /><b>1</b> <i>en parl. de pers.</i> [[δίκαιος]] [[πολίτης]] DÉM citoyen régulier, véritable citoyen ; [[δίκαιος]] [[συγγραφεύς]] LUC véritable écrivain;<br /><b>2</b> <i>en parl. d’animaux</i> ἵππον δίκαιον ποιεῖσθαί τινι XÉN rendre un cheval propre au service de qqn;<br /><b>3</b> <i>en parl. de choses</i> [[ἅρμα]] δίκαιον char bien équilibré ; parfait, excellent;<br /><b>4</b> <i>en parl. de nombres</i> ἑκατὸν ὀργυιαὶ δίκαιαι HDT cent arpents juste;<br /><b>C.</b> δίκαιός εἰμι avec l’inf., <i>au sens de</i> δίκαιόν ἐστιν [[ἐμέ]] <i>avec l’inf.</i>, il est juste que je…, <i>d’où</i><br /><b>1</b> j’ai le droit de : δίκαιοί εἰσιν ἀπιστότατοι [[εἶναι]] THC ils ont le droit d’être très défiants;<br /><b>2</b> je suis digne de, je mérite <i>en mauv. part</i> : δίκαιός ἐστιν ἀπολωλέναι DÉM il mérite de périr;<br /><b>3</b> j’ai le devoir de : δίκαιοί ἐστε [[ἰέναι]] HDT il est convenable que vous alliez, vous devez aller.<br />'''Étymologie:''' [[δίκη]].<br /><span class="bld">2</span>ου (ὁ) :<br />nom d’un serpent sacré en Crète.<br />'''Étymologie:''' par euph. de [[δίκαιος]]¹.
}}
{{Autenrieth
|auten=([[δίκη]]), -ότερος, -ότατος: [[right]], [[righteous]], [[just]].—Adv., [[δικαίως]].
}}
{{Slater
|sltr=[[δίκαιος]] (-ον; -οις· -ᾶν· -ῳ: adv. -ως) Θήρωνα ὄπῖ δίκαιον [[ξένων]] (Hermann: ὀπὶ vel ὄπι δίκαιον ξένον codd: ὄπιν δίκαιον [[ξένων]] Hartung: ὄπιδι δίκαιον [[ξένων]] Bury) (O. 2.6) <br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;<b>1</b> νώμα δικαίῳ πηδαλίῳ στρατόν (P. 1.86) δικαιᾶν Δαμοφίλου πραπίδων (P. 4.280) [[μάλα]] μὲν [[ἀνδρῶν]] [[δικαίων]] περικαδόμενοι (sc. [[Διόσκουροι]]) (N. 10.54) [[ἀνδρῶν]] [[δικαίων]] Χρόνος σωτὴρ [[ἄριστος]] fr. 159. ἀρετὰ ἐν σοφοῖς [[ἀνδρῶν]] ἀερθεῖσ' ἐν δικαίοις τε πρὸς ὑγρὸν αἰθέρα (N. 8.41) [βιαιῶν τὸ δικαιότατον (v. 1. [[δικαιῶν]] τὸ βιαιότατον) fr. 169. 3.] adv., ][[σφίσιν]] [[μάλα]] πρᾶξον [δι]καίως (Pae. 8.12)
}}
{{StrongGR
|strgr=from [[δίκη]]; [[equitable]] (in [[character]] or [[act]]); by [[implication]], [[innocent]], [[holy]] ([[absolutely]] or [[relatively]]): [[just]], [[meet]], [[right]](-eous).
}}
{{Thayer
|txtha=δίκαια, δίκαιον (from [[δίκη]] [[right]]) (fr. [[Homer]] [[down]]), [[properly]], the [[Hebrew]] צַדִּיק, "[[observant]] of ἡ [[δίκη]], [[righteous]], observing [[divine]] and [[human]] laws; [[one]] [[who]] is [[such]] as he [[ought]] to be; (German rechtbeschaffen; in the earlier [[language]], [[whence]] appropriated by Luther, gerecht in a [[broad]] [[sense]]; in Greek writings used [[even]] of [[physical]] things, as [[ἵππος]], [[Xenophon]], mem. 4,4, 5; [[γήδιον]] δικαιοτατον, [[most]] [[fertile]], [[Xenophon]], Cyril 8,3, 38; ([[ἅρμα]] δίκαιον, ibid. 2,2, 26));<br /><b class="num">1.</b> in a [[wide]] [[sense]], [[upright]], [[righteous]], [[virtuous]], [[keeping]] the commands of God;<br /><b class="num">a.</b> [[universally]]: Isaiah , it [[was]] [[not]] [[consistent]] [[with]] his [[uprightness]] to [[expose]] his betrothed to [[public]] [[reproach]]); Winer's Grammar, 117 (111)); ἁμαρτωλοί καί ἀσεβεῖς, δίκαιοι καί ἄδικοι, [[εὐλαβής]], ἤθη ἐυλαβαη καί δίκαια, τό δίκαιον καί ἐυλαβες, [[Plato]], polit., p. 311a. b.); [[with]] [[ἅγιος]], [[ἀγαθός]], φοβούμενος [[τόν]] Θεόν, ἔργα δίκαια, [[opposite]] πονηρά, τό δίκαιον, [[that]] [[which]] [[regard]] for [[duty]] demands, [[what]] is [[right]]: δίκαιον ἐστι, [[ἐνώπιον]] [[τοῦ]] Θεοῦ, God [[being]] Judges , [[innocent]], [[faultless]], [[guiltless]], (for נָקִי, R G L brackets Tr brackets WH marginal [[reading]]; [[αἷμα]] δίκαιον, (Tr marginal [[reading]] WH [[text]]); ἡ [[ἐντολή]] ἅγια καί δίκαια (having no fellowship [[with]] [[sin]] (others [[besides]], [[see]] the commentaries at the [[passage]])) καί ἀγαθή, [[δίκαιος]]: [[ἅγιος]] καί [[δίκαιος]], [[δίκαιος]] [[can]] be [[found]], [[ἄνθρωπος]] [[οὐκ]] ἐστι [[δίκαιος]] ἐν τῇ γῆ, ὅς ποιήσει ἀγαθόν καί [[οὐχ]] ἁμαρτήσεται). of God: [[holy]], [[just]] or [[righteous]], on [[account]] of the [[following]] καί [[τόν]] δικαιοῦντα, and the justifier or [[who]] pronounces [[righteous]], [[but]] the [[substantial]] [[meaning]] is [[holy]], [[that]] [[quality]] by [[virtue]] of [[which]] he hates and punishes [[sin]]); approved God, [[acceptable]] to God, (German gottwohlgefallig): ἐκ πίστεως, [[acceptable]] to God by [[faith]] (Winer's Grammar, 136 (129)): [[δίκαιος]] [[παρά]] τῷ Θεῷ, [[rendering]] to [[each]] his [[due]]; and [[that]] in a [[judicial]] [[sense]], [[passing]] [[just]] [[judgment]] on others, [[whether]] expressed in words or shown by the [[manner]] of dealing [[with]] [[them]]: ὁ [[δίκαιος]] [[κριτής]], of Christ, [[κρίσις]] δίκαια, αἱ ὁδοί [[τοῦ]] Θεοῦ δίκαια καί ἀληθιναί, τό δίκαιον, [[what]] is [[due]] to others, δίκαιον [[namely]], ἐστιν, it is [[agreeable]] to [[justice]], (See references [[under]] the [[word]] [[δικαιόω]], at the [[end]]; cf. [[ἀγαθός]], at the [[end]].) 
}}
{{grml
|mltxt=-α και -η, -ο και [[δίκιος]], -α, -ο (AM [[δίκαιος]], -α, -ον)<br />Ι. 1. αυτός που κρίνει δίκαια, που απονέμει [[δικαιοσύνη]] σύμφωνα με τους νόμους και τη [[λογική]] («ο [[δίκαιος]] [[κριτής]] γυρεύει να χωρίσει το [[δίκαιο]] από το άδικο»)<br /><b>2.</b> ο [[νόμιμος]] («[[δίκαιος]] [[κληρονόμος]]»)<br /><b>3.</b> ο [[αμερόληπτος]] («δίκαια [[κρίση]]», «[[δικαία]] [[βουλή]]», «δίκαιη [[παρατήρηση]]», «[[δικαία]] [[βάσανος]]», «δίκαιη [[εξέταση]]»)<br /><b>4.</b> [[σωστός]], [[κανονικός]], [[ταιριαστός]] («[[δίκια]] ζύγια», «[[δίκαιος]] [[έπαινος]]», «αἱ ἑκατὸν ὀργυιαὶ δίκαιαι»)<br /><b>5.</b> δικαιολογημένος, «[[δίκια]] [[αφορμή]]», «δίκαιη [[οργή]]», «δίκαιη [[αγανάκτηση]]»)<br /><b>6.</b> (απρόσ. έκφρ.) «[[είναι]] [[δίκαιο]] να...», «δίκαιον ἐστι»<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> αυτός που πειθαρχεί σε έθιμα, σε θεσμούς πολιτισμού («ὑβρισταί τε καὶ [[ἄγριοι]] οὐδὲ δίκαιοι»)<br /><b>2.</b> [[εκείνος]] που τηρεί τις υποχρεώσεις του [[απέναντι]] στους ανθρώπους και στους θεούς («[[δίκαιος]] καὶ [[ὅσιος]]»)<br /><b>3.</b> (για νόμο) αυτός που έχει θεσπισθεί με νόμιμη, κανονική [[διαδικασία]]<br /><b>4.</b> [[κανονικός]], [[συμμετρικός]] («δίκαιον [[σχῆμα]] σώματος», «[[ἵππος]] δικαίαν τὴν [[σιαγόνα]] ἔχων»)<br /><b>5.</b> (για ζώα) εξημερωμένος [[κατάλληλος]] («ἵππον δίκαιον ποιεῑσθαι»)<br /><b>6.</b> (για αγρό) [[εύφορος]], [[αποδοτικός]]<br /><b>7.</b> [[πραγματικός]], [[άξιος]] του ονόματος («[[δίκαιος]] [[συγγραφεύς]]»)<br /><b>8.</b> <b>φρ.</b> α) «δικαίη ζόη» — [[κανονικός]] [[τρόπος]] ζωής, αναγνωρισμένος ως [[έντιμος]]<br />β) «ἐπὶ ῥηθέντι δικαίῳ» — για [[κάτι]] που ειπώθηκε σωστά<br />γ) «δίκαιός εἰμι ἰέναι» ή «δίκαιός ἐστι ἄρχειν» — [[είναι]] [[δίκαιο]] να, έχω το [[δικαίωμα]] να... II. <b>το ουδ. εν. ως ουσ.</b> <i>το [[δίκαιο]] και δίκιο (AM δίκαιον)<br /><b>1.</b> ό,τι [[είναι]] [[σύμφωνο]] με τον νόμο, ηθικό, [[ορθό]] («το άδικο [[δίκαιο]] κάμνουσι»)<br /><b>2.</b> η [[δικαιοσύνη]]<br /><b>3.</b> νόμιμη [[απαίτηση]], [[δικαίωμα]] («το δίκιο του μ' [[αναλαμπή]] και [[φλόγα]] το γυρεύει», «θα βρω το δίκιο μου»)<br /><b>νεοελλ.</b><br /><i>το [[δίκαιο]]<br /><b>1.</b> το [[σύνολο]] τών κανόνων που διέπουν τις σχέσεις τών μελών μιας κοινωνίας<br /><b>2.</b> η νομική [[επιστήμη]]<br /><b>3.</b> <b>φρ.</b> α) «δίκαιον εξ υποκειμένου» — το [[δικαίωμα]]<br />β) «γραπτό [[δίκαιο]]» — οι νόμοι<br />γ) «άγραφο [[δίκαιο]]» — εθιμικοί, παραδοσιακοί κανόνες δικαίου<br />δ) «με το δίκιο του» — δίκαια, σωστά<br />ε) «του [[δίνω]] ή του [[ρίχνω]] δίκιο» — [[κρίνω]] ότι σωστά έπραξε [[κάτι]] ή εγείρει μιαν [[αξίωση]]<br />στ) «[[παίρνω]] το δίκιο μου [[πίσω]]» — εκδικούμαι αυτόν που μέ αδίκησε<br />ζ) «να πούμε και του στραβού ή και του φτωχού το δίκιο» — να υποστηρίξουμε και του ανίσχυρου τις αξιώσεις ή να αναγνωρίσουμε και [[κάτι]] καλό [[μέσα]] στα τόσα [[κακά]]<br />η) «το [[δίκαιο]] του ισχυροτέρου» — οι ισχυροί παρουσιάζουν τις αυθαιρεσίες τους ως νόμιμες<br />θ) «κοιμήθηκα τον ύπνο του δικαίου» — ήρεμα και [[βαθιά]]·|| <b>μσν.</b><br /><b>1.</b> [[δικαιοδοσία]]<br /><b>2.</b> δικαστική [[απόφαση]]<br /><b>3.</b> [[συνήθεια]]<br />(αρχ) <b>φρ.</b> «ἐκ τοῡ δικαίου» — δίκαια<br />III. (<b>το ουδ. πληθ. ως ουσ.</b>) <i>τα δίκαια</i> και τα [[δίκια]] (AM δίκαια)<br /><b>1.</b> οι δίκαιες απαιτήσεις και αξιώσεις<br /><b>2.</b> τα [[νόμιμα]] δικαιώματα<br /><b>αρχ.</b><br /><b>φρ.</b><br /><b>1.</b> «τὰ πρὸς ἀλλήλους δίκαια» — οι αμοιβαίες υποχρεώσεις<br /><b>2.</b> «ἐπὶ συγκειμένοις τισὶ δικαίοις» — υπό ορισμένους όρους<br />IV. <b>επίρρ.</b> <i>δικαίως</i> και δίκαια (AM δικαίως)<br /><b>1.</b> με [[δίκαιο]] τρόπο<br /><b>2.</b> σύμφωνα με το [[δίκαιο]].<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> <span style="color: red;"><</span> <i>δίκα</i>-<i>ιος</i> <span style="color: red;"><</span> [[δίκη]]. Η αρχική σημ. του επιθ. [[δίκαιος]] ήταν «αυτός που τηρεί, πειθαρχεί, συμμορφώνεται [[προς]] τα έθιμα και τους θεσμούς» <b>Όμ.</b> απ' όπου προήλθε η σημ. «[[ισόρροπος]], [[συμμετρικός]]» (για [[άρμα]]). «[[ακριβής]], [[κανονικός]]» και αργότερα «[[σωστός]], [[ορθός]], αυτός που κρίνει δίκαια» τόσο με την [[ηθική]] όσο και με την νομική [[έννοια]] του όρου.<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[δικαιοσύνη]], [[δικαιώνω]] (AM <i>δικαιώ</i>)<br /><b>αρχ.</b><br />[[δικαιότης]]<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br />[[δικαιωτήριον]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> (Α' συνθετικό) [[δικαιοδότης]], [[δικαιοκρίτης]], [[δικαιοπραγία]], [[δικαιοφανής]], <i>δικαιόφρων</i> <b>αρχ.</b> [[δικαιοκτόνος]], [[δικαιολόγος]], [[δικαιονομία]], [[δικαιονομώ]], [[δικαιόπολις]], [[δικαιοπραγής]] <b>μσν.-νεοελλ.</b> [[δικαιοφύλακας]] (Μ -[[φύλαξ]])<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[δικαιόγραφο]], [[δικαιοδόχος]], [[δικαιοπάροχος]], [[δικαιοπραξία]], [[δικαιούχος]]. (Β' συνθετικό) [[ακριβοδίκαιος]], [[ακροδίκαιος]], [[φιλοδίκαιος]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[ορθοδίκαιος]], [[χειροδίκαιος]]<br /><b>νεοελλ.</b><br /><i>ισοδίκαιος</i>].
}}
{{lsm
|lsmtext='''δίκαιος:''' [ῐ], -α, -ον και -ος, -ον ([[δίκη]]),·<br /><b class="num">Α.</b> στον Όμηρ. και σε αρχ. συγγραφείς:<br /><b class="num">I. 1.</b> λέγεται για πρόσωπα, αυτός που εφαρμόζει τα έθιμα και τους νόμους της κοινωνίας, [[πολιτισμένος]], οργανωμένος με [[τάξη]], [[νόμιμος]], σε Ομήρ. Οδ.· ομοίως, δικαίη [[ζόη]], αναγνωρισμένος, [[συνηθισμένος]] [[τρόπος]] ζωής, σε Ηρόδ.· επίρρ., [[δικαίως]] μνᾶσθαι, ζητώ να παντρευτώ όπως πρέπει, όπως είναι σωστό και [[πρέπον]], σε Ομήρ. Οδ.<br /><b class="num">2.</b> [[τηρητής]] του δικαίου, [[ακριβής]], [[έντιμος]] [[άνθρωπος]], σε Όμηρ. κ.λπ.· ομοίως, λέγεται για πράξεις, που βρίσκονται σε [[συμφωνία]] με το [[δίκαιο]], είναι εναρμονισμένες με το [[δίκαιο]], στον ίδ. <b>Β.</b> Μεταγεν. [[χρήση]]:<br /><b class="num">I. 1.</b> λέγεται για πράγματα, [[ισόρροπος]], [[ομαλός]], [[σύμμετρος]], ισοσταθμισμένος, καλοζυγιασμένος, [[ἅρμα]] δίκαιον, σε Ξεν.· [[κανονικός]], [[ακριβής]], [[ορθός]], [[αμερόληπτος]], <i>ὀργυιαὶ δίκαιαι</i>, σε Ηρόδ.· τῷ δικαιοτάτῳ [[τῶν]] λόγων, [[μιλώ]] με [[ακρίβεια]], στον ίδ.· πάντα [[δικαίως]] τετήρηται, σε Δημ.<br /><b class="num">2.</b> [[δίκαιος]], [[νόμιμος]], [[ορθός]], <i>τὸ δίκαιον</i>, το [[δίκαιο]], το οφειλόμενο αντίθ. προς <i>τὸ ἄδικον</i>, σε Ηρόδ. κ.λπ.· επίσης, δίκαιη, νόμιμη [[αξίωση]], σε Θουκ. κ.λπ.· επίρρ. <i>-ως</i>, [[ορθώς]], [[δικαίως]], [[νομίμως]], σε Ηρόδ. κ.λπ.<br /><b class="num">II. 1.</b> λέγεται για πρόσωπα και για πράγματα, όπως το Λατ. [[justus]], [[πρέπων]], [[ορθός]], αρμόζων, σε Αισχύλ.· <i>ἵππονδ. ποιεῖσθαί τινι</i>, κάνω ένα [[άλογο]] κατάλληλο για να το χρησιμοποιήσει [[κάποιος]], σε Ξεν.<br /><b class="num">2.</b> [[γνήσιος]], [[αυθεντικός]], [[αληθινός]], σε Δημ.· [[συγγραφεύς]], σε Λουκ.· επίρρ. <i>-ως</i>, πραγματικά και αληθινά, σε Σοφ.<br /><b class="num">3.</b> [[καλός]], [[πρέπων]], όπως το [[μέτριος]], σε Θουκ.· — [[δικαίως]], με [[λογική]], εύλογα, σε Σοφ., Θουκ. <b>Γ.</b> Στον πεζό λόγο: <i>δίκαιός εἰμι</i>, με απαρ., δίκαιοί ἐστε [[ἰέναι]], είστε υποχρεωμένοι να έρθετε, σε Ηρόδ.· <i>δ. εἰμι κολάζειν</i>, έχω το [[δικαίωμα]] να [[τιμωρώ]], σε Αριστοφ.· δίκαιοί εἰσιἀπιστότατοι [[εἶναι]], έχουν δίκιο να δυσπιστούν, σε Θουκ.· <i>δ. ἐστιν ἀπολωλέναι</i>, [[dignus]] est [[qui]] pereat, σε Δημ.· πρέπει να συμπληρώσουμε <i>δίκαιόν ἐστι</i>, με απαρ., το οποίο επίσης συναντάται.
}}
{{elru
|elrutext='''δίκαιος:''' и 2 (δῐ)<br /><b class="num">1)</b> чтущий законы, честный, справедливый, праведный ([[ἀνήρ]] Hom., Aesch.);<br /><b class="num">2)</b> справедливый, подобающий, правильный (τὸ ῥηθέν Hom.; [[λογισμός]] Dem.);<br /><b class="num">3)</b> истинный, настоящий, подлинный ([[πολίτης]] Dem.; [[συγγραφεύς]] Luc.);<br /><b class="num">4)</b> законный ([[μέμψις]] Arph.; [[ὁδός]] Dem.);<br /><b class="num">5)</b> подходящий, (при)годный, отличный ([[ἅρμα]] Xen.; [[κρέας]] Plut.): ἵππον τῷ βουλομένῳ [[δίκαιον]] ποιήσασθαι Xen. приспособить лошадь к своим нуждам;<br /><b class="num">6)</b> ровный, точный: αἱ ἑκατὸν ὀργυιαὶ δίκαιαί εἰσι [[στάδιον]] ἑξάπλεθρον Her. ровно сто оргий составляют стадий в шесть плетров;<br /><b class="num">7)</b> (с [[εἰμί]]) имеющий право: δ. εἰμι ποιεῖν τι Thuc., Arph. я вправе делать что-л.;<br /><b class="num">8)</b> (с [[εἰμί]]) обязанный: δίκαιοί ἐστε ἀμυνέοντες [[ἰέναι]] Her. вы должны идти на помощь;<br /><b class="num">9)</b> (с [[εἰμί]]) заслуживающий, достойный (δ. ἐστ᾽ ἀπολωλέναι Dem.). - см. тж. [[δίκαιον]].
}}
{{mdlsj
|mdlsjtxt=<i>adj</i> <i>adj</i> [[δίκη]]<br />A. in Hom. and [[early]] writers,<br /><b class="num">I.</b> of persons, [[observant]] of [[custom]] and [[social]] [[rule]], well-[[ordered]], [[civilised]], Od.; so, δικαίη ζόη a [[regular]] way of [[living]], Hdt.:—adv., [[δικαίως]] μνᾶσθαι to woo in due [[form]], [[decently]], Od.<br /><b class="num">2.</b> [[observant]] of [[right]], [[righteous]], Hom., etc.:—so of actions, in [[accordance]] with [[right]], [[righteous]], Hom.<br />B. [[later]] [[usage]]:<br /><b class="num">I.</b> of things, [[even]], well-[[balanced]], [[ἅρμα]] δίκαιον Xen.:— [[regular]], [[exact]], [[rigid]], ὀργυιαὶ δίκαιαι Hdt.; τῷ δικαιοτάτῳ τῶν λόγων to [[speak]] [[quite]] [[exactly]], Hdt.; πάντα [[δικαίως]] τετήρηται Dem.<br /><b class="num">2.</b> [[right]], [[lawful]], [[just]], τὸ δίκαιον [[right]], opp. to τὸ ἄδικον, Hdt., etc.; also, a [[right]], a [[lawful]] [[claim]], Thuc., etc.:—adv. -ως, [[rightly]], [[justly]], Hdt., etc.<br /><b class="num">II.</b> of persons, as well as things, like Lat. [[justus]], [[meet]], [[right]], [[fitting]], Aesch.; ἵππον δ. ποιεῖσθαί τινι to make a [[horse]] fit for [[another]]'s use, Xen.<br /><b class="num">2.</b> [[real]], [[genuine]], true, Dem., [[συγγραφεύς]] Luc.:—adv. -ως, [[really]] and [[truly]], Soph.<br /><b class="num">3.</b> [[fair]], [[moderate]], like [[μέτριος]], Thuc.: —[[δικαίως]] with [[reason]], Soph., Thuc.<br />C. in Prose, δίκαιός εἰμι with inf., δίκαιοί ἐστε [[ἰέναι]] you are [[bound]] to [[come]], Hdt.; δ. εἰμι κολάζειν I [[have]] a [[right]] to [[punish]], Ar.; δίκαιοί εἰσι ἀπιστότατοι [[εἶναι]] they [[have]] [[reason]] to be [[most]] [[distrustful]], Thuc.; δ. ἐστιν ἀπολωλέναι [[dignus]] est qui pereat, Dem.:—we should say δίκαιόν ἐστι, [[which]] also occurs.
}}