χθες: Difference between revisions
Μὴ φεῦγ' ἑταῖρον ἐν κακοῖσι κείμενον → Ne fuge sodalem, cum calamitas ingruit → Lass einen Freund in Schwierigkeiten nicht im Stich
(46) |
m (Text replacement - "<i>το [[" to "το [[") |
||
| Line 1: | Line 1: | ||
{{grml | {{grml | ||
|mltxt=[[χθές]], ΝΜΑ, και [[χτες]] και [[εχθές]] και [[εχτές]] Ν, και [[ἐχθές]] ΜΑ<br /><b>επίρρ.</b> την [[αμέσως]] προηγούμενη [[ημέρα]], [[συνήθως]] σε [[αντιδιαστολή]] [[προς]] το [[σήμερα]] και το [[αύριο]] (α. «τελικά, έφυγε [[χθες]]» β. «κατέβην χθὲς εἰς Πειραιᾱ», <b>Πλάτ.</b>)<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> <b>συνεκδ.</b> στο κοντινό [[παρελθόν]] («[[χθες]] [[ακόμη]] ήταν [[παιδί]]»)<br /><b>2.</b> (με άρθρ ουδ. ως ουσ.) | |mltxt=[[χθές]], ΝΜΑ, και [[χτες]] και [[εχθές]] και [[εχτές]] Ν, και [[ἐχθές]] ΜΑ<br /><b>επίρρ.</b> την [[αμέσως]] προηγούμενη [[ημέρα]], [[συνήθως]] σε [[αντιδιαστολή]] [[προς]] το [[σήμερα]] και το [[αύριο]] (α. «τελικά, έφυγε [[χθες]]» β. «κατέβην χθὲς εἰς Πειραιᾱ», <b>Πλάτ.</b>)<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> <b>συνεκδ.</b> στο κοντινό [[παρελθόν]] («[[χθες]] [[ακόμη]] ήταν [[παιδί]]»)<br /><b>2.</b> (με άρθρ ουδ. ως ουσ.) το [[χθες]]<br />το [[παρελθόν]] («ξέχνα το [[χθες]]»)<br /><b>3.</b> <b>φρ.</b> «[[χθες]], [[προχθές]]» — [[πριν]] από λίγες ημέρες<br /><b>αρχ.</b><br />(με αρθρ. ως επίθ.) ὁ, ἡ, <i>τὸ [[χθες]]<br />ο [[χθεσινός]] («τῶν χθὲς λόγων», <b>Πλάτ.</b>).<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Επίρρ. της Ινδοευρωπαϊκής το οποίο εμφανίζει [[ποικιλία]] μορφών στις διάφορες γλώσσες (<b>πρβλ.</b> αρχ. ινδ. <i>hyah</i>, λατ. <i>heri</i>, αρχ. άνω γερμ. <i>ges</i>-<i>taron</i>, αρχ. ιρλνδ. [[in]]-<i>de</i>), [[γεγονός]] που δυσχεραίνει τον καθορισμό ενός αρχικού τ. που να μπορεί να ερμηνεύσει όλους τους τ. αυτούς. Από νεώτερους μελετητές έχει γίνει [[προσπάθεια]] να αναχθούν οι λ. αυτές σε έναν αρχικό τ. <i>g</i><sup>z</sup><i>hey</i>-, από τον οποίο, με διάφορες απλοποιήσεις του αρκτικού συμπλέγματος, προήλθαν οι μορφές αυτές: το ελλ. [[χθές]] από τ. <i>g</i><sup>z</sup><i>hes</i>, το αρχ. ινδ. <i>hyah</i> από <i>ghyes</i> (<b>βλ.</b> και λ. [[σερός]]), το λατ. <i>her</i>-<i>i</i> και το αρχ. άνω γερμ. <i>ges</i>-<i>taron</i> από <i>ghes</i>-. Ειδικότερα για τον ελλ. τ. [[χθές]], με το δυσερμήνευτο αρκτικό <i>χθ</i>-, έχουν διατυπωθεί και άλλες απόψεις. Σύμφωνα με την πρώτη από αυτές, ο τ. [[χθές]] ανάγεται σε τ. <i>gh</i>(<i>i</i>)-<i>dyes</i> ή <i>gh</i>(<i>e</i>)-<i>dyes</i>, σύνθ. με α΄ συνθετικό έναν τ. δεικτικού και β' συνθετικό προερχόμενο από την ΙΕ [[ρίζα]] με σημ. «[[ημέρα]]». Κατ' άλλους, ο τ. [[χθές]] έχει</i> προέλθει από τ. <i>dhghes</i>- με [[μετάθεση]] τών αρκτικών συμφώνων (<b>βλ.</b> και λ. [[χθων]]), από όπου μπορεί να δικαιολογηθεί και το λατ. <i>heri</i> (με [[απλοποίηση]] του συμπλέγματος), [[αλλά]] όχι και το αρχ. ινδ. <i>hyah</i> (<span style="color: red;"><</span> <i>ghy</i>-<i>es</i>). Δυσερμήνευτος παραμένει, [[επίσης]], και ο [[φωνηεντισμός]] -<i>ι</i>- τών τ. [[χθιζά]], [[χθιζός]] κ.λπ., ο [[οποίος]], [[κατά]] μία [[άποψη]], έχει προέλθει από [[συστολή]] του φωνήεντος -<i>ε</i>-, ενώ, κατ' [[άλλη]] —ελάχιστα πιθανή— [[άποψη]], από τη μηδενισμένη [[βαθμίδα]] της ΙΕ κατάλ. του συγκριτικού βαθμού -<i>yes</i>-. Τέλος, στον παρλλ. τ. <i>ἐ</i>-[[χθές]], <i>το ε</i>- αποτελεί προθεματικό [[στοιχείο]], το οποίο εμφανίζεται σε λ. προ συμφωνικών συμπλεγμάτων με δασύ [[σύμφωνο]] (<b>πρβλ.</b> <i>ἰ</i>-<i>χθύς</i>) ή με κλειστό (<b>πρβλ.</b> <i>ἰ</i>-<i>κτῖνος</i>). Στη Νέα Ελληνική, εξάλλου, απαντά και ο τ. [[χτες]], με [[ανομοίωση]] τών τριβόμενων φθόγγων [[χ]] και [[θ]], <b>πρβλ.</b> [[φθάνω]]: [[φτάνω]]]. | ||
}} | }} | ||
Revision as of 12:25, 14 January 2019
Greek Monolingual
χθές, ΝΜΑ, και χτες και εχθές και εχτές Ν, και ἐχθές ΜΑ
επίρρ. την αμέσως προηγούμενη ημέρα, συνήθως σε αντιδιαστολή προς το σήμερα και το αύριο (α. «τελικά, έφυγε χθες» β. «κατέβην χθὲς εἰς Πειραιᾱ», Πλάτ.)
νεοελλ.
1. συνεκδ. στο κοντινό παρελθόν («χθες ακόμη ήταν παιδί»)
2. (με άρθρ ουδ. ως ουσ.) το χθες
το παρελθόν («ξέχνα το χθες»)
3. φρ. «χθες, προχθές» — πριν από λίγες ημέρες
αρχ.
(με αρθρ. ως επίθ.) ὁ, ἡ, τὸ χθες
ο χθεσινός («τῶν χθὲς λόγων», Πλάτ.).
[ΕΤΥΜΟΛ. Επίρρ. της Ινδοευρωπαϊκής το οποίο εμφανίζει ποικιλία μορφών στις διάφορες γλώσσες (πρβλ. αρχ. ινδ. hyah, λατ. heri, αρχ. άνω γερμ. ges-taron, αρχ. ιρλνδ. in-de), γεγονός που δυσχεραίνει τον καθορισμό ενός αρχικού τ. που να μπορεί να ερμηνεύσει όλους τους τ. αυτούς. Από νεώτερους μελετητές έχει γίνει προσπάθεια να αναχθούν οι λ. αυτές σε έναν αρχικό τ. gzhey-, από τον οποίο, με διάφορες απλοποιήσεις του αρκτικού συμπλέγματος, προήλθαν οι μορφές αυτές: το ελλ. χθές από τ. gzhes, το αρχ. ινδ. hyah από ghyes (βλ. και λ. σερός), το λατ. her-i και το αρχ. άνω γερμ. ges-taron από ghes-. Ειδικότερα για τον ελλ. τ. χθές, με το δυσερμήνευτο αρκτικό χθ-, έχουν διατυπωθεί και άλλες απόψεις. Σύμφωνα με την πρώτη από αυτές, ο τ. χθές ανάγεται σε τ. gh(i)-dyes ή gh(e)-dyes, σύνθ. με α΄ συνθετικό έναν τ. δεικτικού και β' συνθετικό προερχόμενο από την ΙΕ ρίζα με σημ. «ημέρα». Κατ' άλλους, ο τ. χθές έχει προέλθει από τ. dhghes- με μετάθεση τών αρκτικών συμφώνων (βλ. και λ. χθων), από όπου μπορεί να δικαιολογηθεί και το λατ. heri (με απλοποίηση του συμπλέγματος), αλλά όχι και το αρχ. ινδ. hyah (< ghy-es). Δυσερμήνευτος παραμένει, επίσης, και ο φωνηεντισμός -ι- τών τ. χθιζά, χθιζός κ.λπ., ο οποίος, κατά μία άποψη, έχει προέλθει από συστολή του φωνήεντος -ε-, ενώ, κατ' άλλη —ελάχιστα πιθανή— άποψη, από τη μηδενισμένη βαθμίδα της ΙΕ κατάλ. του συγκριτικού βαθμού -yes-. Τέλος, στον παρλλ. τ. ἐ-χθές, το ε- αποτελεί προθεματικό στοιχείο, το οποίο εμφανίζεται σε λ. προ συμφωνικών συμπλεγμάτων με δασύ σύμφωνο (πρβλ. ἰ-χθύς) ή με κλειστό (πρβλ. ἰ-κτῖνος). Στη Νέα Ελληνική, εξάλλου, απαντά και ο τ. χτες, με ανομοίωση τών τριβόμενων φθόγγων χ και θ, πρβλ. φθάνω: φτάνω].
