πρύτανις

English (LSJ)

also πρότανις (q.v.), gen. εως,

   A ruler, lord, π. κύριε . . ἀγυιᾶν καὶ στρατοῦ Pi.P.2.58, cf. B.18.43; στεροπᾶν κεραυνῶν τε π., of Zeus, Pi.P.6.24; ἵππων, of Poseidon, Stesich.49; ἀγορῆς π., of Apollo, Simon.164; μακάρων π., of Zeus, A.Pr.170 (anap.); Κρόνιε πρύτανι Φρύγιε E.Tr. 1288 (lyr.); π. συμποσίων, i.e. Dionysus, Ion Lyr.1.14; οἶνον . . ἀνθρώπων π. Id.9.3; δυσαμεριᾶν π., of the Sphinx, A.Fr.236; Ἡρόδοτον . . ἱστορίης πρύτανιν App.Anth.2.21; πλούτου καὶ σοφίης π., of Periander, Epigr. ap. D.L.1.97; π. ὕμνων (sc. ἡ ᾠδή) Lyr.Adesp.80; μούσης ὑψινόου π. Epigr.Gr.440.10 (Batanaea); τέχνας ὁ π. πέλεκυς AP6.205 (Leon.); πρυτάνεις κόσμου, of the stars, LXXWi.13.2; ὅρκος . . ἀληθείας γενόμενος ἡμῖν π. Hierocl. in CA2p.422M.    II at Athens, member of the tribe presiding in βουλή or ἐκκλησία, τοὺς πρυτάνεις τοὺς τότε πρυτανεύσαντας And.1.46, etc.; in other states, οἱ π. οἱ πρυτανεύοντες τὸν μῆνα SIG1015.19 (Halic.), cf. IG12(3).169 (Astypalaea); at Calynda in Caria, PCair.Zen.341 (a).23 (iii B.C.).    2 πρυτάνεις τῶν ναυκράρων, officials of the ναύκραροι (q.v.).    3 in other Greek states title of a chief magistrate, IG12(1).53,al. (Rhodes); in Lycia, Ephipp.5.19 (anap.); at Miletus, Arist.Pol.1305a18; as title of a chief priest, ib.1322b29: rarely of a woman, IGRom.4.1325 (Phocaea), CIG 3953d (Trapezopolis).    b pl., title of a board of magistrates, SIG 581.91 (Hierapytna. ii B.C.), 976.3 (Samos, ii B.C.), etc.    c president of a council, POxy.77.2 (iii A.D.), etc.

German (Pape)

[Seite 802] ὁ, der Prytan, eigtl. Fürst, Herrscher, (verwandt mit πρῶτος); στεροπᾶν κεραυνῶν τε πρύτανις ist Zeus, Pind. P. 6, 24, u. πρύτανι κύριε πολλῶν ἀγυιᾶν, P. 2, 58, der König Hiero; μακάρων πρύτανις, Aesch. Prom. 169, Zeus; Κρόνιε πρύτανι, Eur. Troad. 1288; πρύτανιν καὶ ἐπιστάτην ἑλέσθαι, Plat. Prot. 338 a. – In mehrern griechischen Freistaaten die höchste obrigkeitliche Person; in Athen im Rathe der Fünfhundert der zehnte Theil desselben, funfzig Senatoren aus einer φυλή, die nach dem Loose abwechselnd (vgl. πρυτανεία) den Vorsitz und Vortrag im Rathe und in der Volksversammlung führten, die sämmtlichen Geschäfte des Rathes leiteten und täglich im πρυτανεῖον zusammen speis'ten; πλὴν βουλῆς καὶ πρυτάνεων, Plat. Legg. VI, 766 b, u. öfter, vgl. Herm. gr. Staatsalterth. §. 127 u. s. ναύκραρος. – Bei sp. D. übh. Hauptperson, Meister, wie Herodot Ἰάδος ἀρχαίης ἱστορίης πρύτανις heißt, Ep. ad. 533 (App. 212); Leon. Tar. 4 (VI, 205) nennt auch das Beil τέχνας ὁ πρύτανις πέλεκυς.

Greek (Liddell-Scott)

πρύτᾰνις: [ῠ], γεν. εως (ὡσαύτως ἀρχιπρυτανίδος Συλλ. Ἐπιγρ. 2876-8), ὁ· πληθ. πρυτάνεις, ἡγεμών, κυβερνήτης, διοικητής, κύριος, ἄρχων, ἀρχηγός, ἐπὶ τοῦ Ἱέρωνος, Πινδ. Π. 2. 106· πρ. στεροπᾶν κεραυνῶν τε, ἐπὶ τοῦ Διός, ὁ αὐτ. 6. 24· οὕτω, πρ. ἵππων, ἐπὶ τοῦ Ποσειδῶνος, Στησίχ. 45· ἀγορῆς πρ., ἐπὶ τοῦ Ἀπόλλωνος, Σιμωνίδης ἐν Ἀνθ. Π. 6. 212· μακάρων πρ., ἐπὶ τοῦ Διός, Αἰσχύλ. Πρ. 169· Κρόνιε Φρυγίων πρύτανι, Εὐρ. Τρῳ. 1588· πρ. συμποσίων, ὃ ἐ. ὁ Διόνυσος, Ἴων 1. 14, πρ. 9· 3· οἶνον... ἀνθρώπων πρ. ὁ αὐτ. 9· δυσαμεριᾶν πρ., ἐπὶ τῆς Σφιγγός, Αἰσχύλ. ἐν Ἀρ. Βατρ.· Ἡρόδοτον... ἱστορίης πρύτανιν Ἀνθ. Π. παράρτ. 212. πλούτου καὶ σοφίης πρ., ἐπὶ τοῦ Περιάνδρου, Ἐπιγρ. παρὰ Διογ. Λ. 1. 97· πρ. ὕμνων (δηλ. ἡ ᾠδὴ) παρ’ Ἀην. 633Α· μούσης ὑψινόου πρ. Ἑλλ. Ἐπιγράμμ. 440. 10· τέχνας ὁ πρ. πέλεκυς Ἀνθ. Π. 6. 205. ΙΙ. ἐν Ἀθήναις, πρύτανις ἢ πρόεδρος, ἀξίωμα πολιτικόν, πρυτάνεις τοὺς τότε πρυτανεύσαντας Ἀνδοκ. 7. 15, κτλ.· ἀπετέλουν δὲ μέρος ἐπιτροπείας ἢ σωματείου ἐκ 50, ὄντες βουλευταὶ διὰ κλήρου ἐκλεγόμενοι ἐξ ἑκάστης τῶν δέκα φυλῶν, ὥστε ἕκαστον τοιοῦτον σωματεῖον ἀπετέλει τὸ 1/10 μέρος τῆς βουλῆς τῶν 500· οἱ πρυτάνεις οὗτοι τῇ βοηθείᾳ γραμματέως ἐκυβέρνων τὰς ὑποθέσεις τῆς τε βουλῆς καὶ τῆς ἐκκλησίας (ἴδε ἐν λέξ.). - Ἡ φυλὴ ἡ πρώτη λαμβάνουσα τὴν ἀρχὴν ταύτην κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ ἔτους ὡρίζετο διὰ κλήρου· καὶ ὁ χρόνος τῆς πρυτανείας διήρκει περὶ τὰς πέντε ἑβδομάδας. Κατὰ τὸ χρονικὸν τοῦτο διάστημα ἅπασαι αἱ συνθῆκαι καὶ ἄλλαι δημόσιαι πράξεις ἔφερον τὸ ὄνομα αὐτῶν κατὰ τόνδε τὸν τύπον: Ἀκαμαντὶς [φυλὴ] ἐπρυτάνευε, Φαίνιππος ἐγραμμάτευε, Νικιάδης ἐπεστάτει (Θουκ. 4. 118, πρβλ. 6. 14, Πλάτ. Ἀπολ. 32Β, Ξεν. Ἑλλ. 1. 7, 14, Συλλ. Ἐπιγρ. 76, κ. ἀλλ.). - Οἱ πρυτάνεις κατεῖχον τὴν πρώτην θέσιν καὶ εἶχον πρῶτοι τὸ δικαίωμα τοῦ ὁμιλεῖν ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ, διηύθυνον τὰ ἔργα αὐτῆς καὶ ἐσιτοῦντο δημοσίᾳ δαπάνῃ ἐν τῷ πρυτανείῳ, ἴδε Hermann. Pol. Ant. § 127. - Περὶ τῶν πρυτάνεων τῶν ναυκράρων ἴδε ἐν λέξ. ναύκραρος. 2) ἐκαλεῖτο οὕτω καὶ ὁ πρόεδρος ἄλλων Ἑλληνικῶν πόλεων, οἷον ἐν Ῥόδῳ, Συλλ. Ἐπιγρ. 2530, πρβλ. 2189· ἐν Λυκίᾳ, Ἄρχιππος ἐν «Γηρυόνῃ» 1. 19.· ἐν Μιλήτῳ, Ἀριστ. Πολιτ. 5. 5, 8· λέγεται καὶ ὡς ἐπώνυμον ἀρχιερέως, αὐτόθι 6. 8. 20· - σπανίως ἐπὶ γυναικός, Συλλ. Ἐπιγρ. 3415, 3953b. (Ἀναμφιβόλως ἐκ τῆς προθέσεως πρό, ὄθεν κυρίως ὁ πρῶτος ἢ ὁ πρωτεύων, πρβλ. τὸν Αἰολ. τύπον πρύτανις). - Περὶ τῶν πρυτάνεων καθόλου ἴδε Ἀριστ. Ἀθην. Πολ. (Blass) σ. 64, 4 κἑξ. κ. ἀλλ. - Ἴδε Κόντου Σχόλια ἐν Ἀθηνᾶς τόμ. Β’, σ. 480 κἑξ.