arto

Revision as of 22:10, 27 February 2019 by Spiros (talk | contribs) (1)

Latin > English (Lewis & Short)

arto: (not arcto), āvi, ātum, 1, v. a. 1. artus,
I to draw or press close together, to compress, contract (not found in Cic.).
Lit.: omnia conciliatu artari possunt, * Lucr. 1, 576: libros, Mart. 1, 3, 3; Col. 12, 44, 2: vitis contineri debet vimine, non artari, Plin. 17, 23, 35, § 209: angustias eas artantibus insulis parvis, quae etc., id. 3, 6, 13, § 83.—
   B Trop., to contract, straiten, limit, curtail: fortuna humana fingit artatque ut lubet, i. e. in angustias redigit, Plaut. Capt. 2, 2, 54 Lind.; Liv. 45, 56: tempus, to limit, circumscribe, Dig. 42, 1, 2; 38, 9, 1: se, to limit one's self, to retrench, ib. 1, 11, 2 al. —
II In gen., to finish, conclude, Petr. 85, 4.—Hence, artātus, a, um, P. a., contracted into a small compass; hence, narrow, close; and of time, short: pontus, Luc. 5, 234: tempus, Vell. 1, 16.

Latin > French (Gaffiot 2016)

artō,¹³ āvī, ātum, āre (artus), tr., serrer fortement, étroitement : Lucr. 1, 576 ; Plin. 17, 209 || [fig.] resserrer, raccourcir, amoindrir : Liv. 45, 36, 4.
     sur artus s’est formé aussi artio : impér. artito Cato Agr. 40, 3 ; 41, 2 ; pf. artivit Nov. Com. 16 ; 41 ; cf. Non. 505.

Latin > German (Georges)

arto, āvī, ātum, āre (artus, a, um), einengen, I) eig.: a) im Ggstz. zum Lockern, straff anziehen, fest schnüren, frenorum habenas (v. Reiter), Lucan. 1, 143; vgl. equum celerem artato compescere freno, Tibull.: ubi fasciae artatae sunt, Cels.: vitis contineri (gehalten werden) debet vimine, non artari, Plin. – b) im Ggstz. zum Weiten, einengen, gedrängt machen (Ggstz. laxare), α) eine Örtl.: pelagus victas artasse carinas, Lucan.: artatas ponti fauces modica insula claudit, Sil.: forma terrae (Hispaniae) quadrata, nisi quod artantibus (eam) freti litoribus in Pyrenaeum coit, Mela: angustias eas (maris) artantibus insulis parvis, Plin.: ubi primum se artat (Oceanus) Hellespontus vocatur, Propontis ubi expandit; ubi iterum pressit Thracius Bosphorus; ubi iterum effudit Pontus Euxinus, Mela. – m. Angabe wodurch? durch Abl., atria immodicis imaginibus, Mart.: u. im Passiv, et Syriae et Aegypti regna Romanā vicinitate artata, Iustin.: vallum artatur denso fugientium examine, Stat. – β) andere Gegenstände einengen, gedrängtdicht stellen, zusammendrängen, einzwängen, quorum (primordiorum rerum) condenso magis omnia conciliatu artari possunt, Lucr.: transversos fustes spisse, Col.: animam, Lucan.: tam artatum opus, auf so enge Grenzen beschränktes, gedrängtes, Vell.: longior undecimi nobis decimique libelli artatus labor est, das längere Werk des zehnten u. elften Buchs ist von mir zusammengedrängt, gekürzt worden, Mart. – mit Ang. wodurch? durch Abl., quos (libellos) artat brevibus membrana tabellis, Mart. – m. Ang. wohin? durch in m. Akk., cancellos in rugas, Plin.: od. durch bl. Dat., flores canistris, Col. poët.: foramini taleam, Pallad. – γ) eine Pers. einengen = umdrängen, sich rings an jmd. herandrängen, quod occursantium populus te quoque, te immo maxime artaret, Plin. pan. 23, 2 K. – II) übtr.: a) durch od. an etw. binden, artari iuris iurandi religione, Cod. Theod.: artari ad solutionem (Bezahlung), Cod. Theod. – b) einengen, einzwängen, einschränken, beschränken, knapp zumessen, α) der Zahl nach: quam numero artarat annonam, comparcendo laxabat, Pacat. pan.: u. so artata numero felicitas, Vell. – β) der Zeit nach: nonnumquam artare, nonnumquam prorogare tempus (Frist), ICt.: artati temporis spatium, Vell. 1, 16, 2. – prägn., etw. od. jmd. der Zeit nach beschränken, quia dies sollemnis ludum artaverat, die Schule früher geschlossen hatte, Petron. 85, 4. – m. Ang. wodurch? durch Abl., adeo artatum (quod clarum fuit) angustiis temporum, ut etc., Vell. 1, 16, 5: art. poenam tempore (Ggstz. poenam perpetuare), ICt.: art. alqm, jmdm. eine kürzere Frist gewähren (Ggstz. alci largius tempus tribuere), ICt. – c) den Verhältnissen nach, knapp zumessen, fortuna humana fingit artatque ut lubet, Plaut. capt. 304: in praemiis, in honoribus omnia artata, Liv. 45, 36, 3. – u. prägn., alqm od. se, jmd. od. sich (in seinem Tun u. Lassen) einengen, in die Enge treiben, ins Gedränge bringen, ICt. – / Nbf. artio, wov. artivit, Nov. com. 16 u. 41: artiveris, Cato r. r. 40, 3: Imper. artito, Cato r. r. 40, 3 u. 41, 2 3: Infin. artire, Gloss. IV, 311, 10.

Latin > English

arto artare, artavi, artatus V TRANS :: wedge in, fit/close firmly, tighten; compress, abridge; pack, limit, cramp