ἀστράγαλος

English (LSJ)

[ρᾰ], ὁ, (v. ὀστέον)

   A one of the vertebrae, esp. of the neck, Il.14.466, Od.11.65, AP7.632 (Diod.); votive object, IG5 (2).125 (Tegea, ii A. D.).    II ball of the ankle joint (not to be confused with σφυρόν, Ruf.Onom.124), Hdt.3.129; in horses, X.Eq.1.15; of various animals, Hp.Int.20,30.    2 οἱ μὲν πόδες ἀστράγαλοί τευ, as a compliment, i.e. well-turned, Theoc.10.36.    III wrist, LXX Da.5.5,24.    IV pl., ἀστράγαλοι knucklebones used as dice or a game played with dice, ἀμφ' ἀστραγάλοισι χολωθείς Il.23.88, cf. Hdt.1.94, Menecr.Com.1D.; ἀ. διάσειστοι Aeschin.1.59, cf. Men. 423; ἀ. μεμολιβδωμένοι loaded dice, Arist.Pr.913a36, cf. Eust.1397.34; later, dice proper, ἀντ' ἀστραγάλων κονδύλοισι παίζετε Pherecr. 43.    V ἡ ἐκ τῶν ἀστραγάλων μάστιξ scourge of strung bones, Luc. Asin.38; cf. ἀστραγαλωτός.    VI moulding in the capital of the Ionic column, IG1.322, Vitr.3.5.7.    VII milk vetch, Orobus niger, Dsc.4.61, Gal.11.841.    VIII prism of wood, Aen.Tact.31.17, al.    IX ear-ring, ξύλινοι ἀ. Anacr.21.4.

German (Pape)

[Seite 377] ὁ, 1) der Wirbelknochen, bes. Halswirbel, Hom. Iliad. 14, 466 Od. 10, 560. 11, 65; ἐκ δ' ἐάγη καίριον ἀστράγαλον Diod. 15 (VII, 632). – 2) das Sprungbein, der Knöchel in der Ferse, Her. 3, 129 ὁ ἀστρ. ἐξεχώρησε ἐκ τῶν ἄρθρων; Xen. Equ. 1, 15 von Pferden; vgl. Arist. H. A. 2, 1. Sie wurden in Peitschen eingeflochten, ἡ ἐκ τῶν ἀστραγάλων μάστιξ Luc. Asin. 38; οὐ λήψεταί τις τοῦτον ἀστραγάλῳ D. S. 4, 34, vgl. ἀστραγαλωτός; Theocr. 10, 36 werden zierliche Füße mit ἀστραγάλοις verglichen, nach Schol. λευκοὶ ὡς οἱ ἀστρ. – 3) gew. im plur., Würfel, zuerst aus den Knöcheln einiger Thiere, später aus Elfenbein u. Stein gemacht; Iliad. 23, 88 ἀμφ' ἀστραγάλοισι χολωθείς, wegen der Würfel, des Würfelspiels, v. l. ἀμφ' ἀστραγάλῃσιν ἐρύσας (?ἐρίσσας?), Scholl. Did.; vgl. auch Scholl. Aristonic.; Plat. Theaet. 154 cf; Ar. Vesp. 296 u. Sp. Sie waren auf 2 Seiten rund, auf 4 mit Punkten so bezeichnet, daß 1 u. 6, u. 3. u. 4 einander gegenüberstanden (κύβοι waren auf allen 6 Seiten bezeichnet). Man warf immer 4 Knöchel aus der Hand od. aus einem Becher, πυργός (vgl. διάσειστος, Harpocr. u. das. Men. wie Aesch. 1, 59); der beste Wurf hieß Ἀφροδίτη, Μίδας od. Ἡρακλῆς, wenn die Würfel 1, 3, 4, 6 zeigten, μηδενὸς ἀστραγάλου πεσόντος ἴσῳ σχήματι Luc. Amor. 16; der schlechteste κύων, wenn alle dieselbe Augenzahl zeigten, der Wurf ein Pasch war, s. Eustath. ad Od. 1397, 34. Bei Antip. Sid. 93 (VII, 427) werden 3 Würfe, Αλέξανδρος, ἔφηβος, Χῖος (vgl. Leon. Tar. 84 (VII, 422), als die schlechtesten bezeichnet). Vgl. κύβος u. πενταλιθίζὲιν. – 4) an den ionischen Säulen der Schnörkel am Capital. – 5) ein Hülsengewächs, astragalus baeticus, Linn. – 6) ein Maaß bei den Aerzten.

Greek (Liddell-Scott)

ἀστράγᾰλος: [-τρᾶ-], ὁ, (ἴδε ὀστέον) εἶς τῶν σπονδύλων, ἰδίως τοῦ τραχήλου, τὸν ῥ’ ἔβαλεν κεφαλῆς τε καὶ αὐχένος ἐν συνεοχμῶ, νείατον ἀστράγαλον, τοῦτο δὴ ἔτρωσεν ἐν τῷ συνδέσμῳ καὶ τῇ συναφῇ τοῦ τραχήλου καὶ τῆς κεφαλῆς κατὰ τὸν ἔσχατον σπόνδυλον (μετάφρ. Θ. Γαζῆ), Ἰλ. Ξ. 466, Ὀδ. Λ. 65. ΙΙ. τὸ κατὰ τὴν ἄρθρωσιν τῆς κνήμης καὶ τοῦ ἄκρου ποδὸς ἐξόγκωμα ἔνθα τὰ σφυρά. Λατ. talus· «παρὰ δὲ τὴν πέζαν ἑκατέρωθεν προὔχουσιν ἀστράγαλοι, εἰς οὓς αἱ περόναι καταλήγουσιν· οἱ δὲ ἀστραγάλους οὐ τὰ προὔχοντα, ἀλλὰ τὰ ἔνδον κρυπτόμενα ὑπὸ σφυρόν» (Πολυδ. Β΄, 192), Ἡρόδ. 3. 129, Ξεν. Ἱππ. 1, 15, Ἀριστ. Ἱστ. Ζ. 2. 1, 25· ὁ Θεόκρ. 10. 36 παραβάλλει κομψοὺς πόδας πρὸς ἀστραγάλους, οἱ μὲν πόδες ἀστράγαλοί τευς, «οἶον εὔρυθμοι καὶ ὀρθοί· ἢ λευκοὶ ὡς οἱ ἀστράγαλοι [τῶν κυβευόντων]» Σχόλ. αὐτόθι. ΙΙΙ. πλ. ἀστράγαλοι, οὓς μετεχειρίζοντο ἀστραγαλίζοντες, ἢ διὰ τῶν ἀστραγάλων παιζομένη παιδιά, ἀμφ’ ἀστραγάλοισι χολωθεὶς Ἰλ. Ψ. 88, πρβλ. Ἡρόδ. 1. 94· διερρίπτουν εἰς τὴν ὁδὸν ἀστραγάλους τέ τινας διασείστους κτλ. Αἰσχίν. 9. 9· «διασείστους (ἀστραγάλους) - παρὰ τὸ κινεῖσθαι καὶ διασείεσθαι πρότερον, εἶτα βάλλεσθαι… Μένανδρος Πωλουμένοις» Ἁρποκρ.· - ἀστρ. μεμολιβδωμένοι, ὡς ποιοῦσι καὶ νῦν οἱ παῖδες, ἀνοίγοντες ὀπὴν εἰς τὸ κοῖλον μέρος τοῦ ἀστραγάλου καὶ χέοντες ἐντὸς αὐτῆς ἀναλελυμένον μόλυβδον (,Ἀριστ. Προβλ. 16, 3· πρβλ. ἀρτιάζω: - κατὰ πρῶτον ἦσαν ἁπλῶς οἱ φυσικοὶ ἀστράγαλοι οὓς συχνὰ μετεχειρίζοντο οἱ παῖδες παίζοντες καθὼς φαίνεται ἐν μαρμάρῳ τινὶ ἐν τῷ Βρετ. Μουσείῳ, (ἴδε καὶ Λεξ. Ἑλλ. Ἀρχ. Α. Ραγκαβῆ σ. 145), πρβλ. Λατ. tali· ἀλλὰ σὺν τῷ χρόνῳ ἡ λέξις ἀστράγαλοι κατήντησε νὰ σημαίνῃ ἁπλῶς κύβους - ἀντ’ ἀστραγάλων κονδύλοισι παίζετε Φερεκρ. ἐν «Δουλοδιδασκάλοις» 9. Ἀλλ’ οἱ ἀστράγαλοι ἐξηκολούθουν νὰ ἔχωσι μόνον τέσσαρας ἐπιπέδους πλευρὰς τὰς δὲ ὑπολοίπους δύο στρογγύλας. Αἱ ἐπίπεδοι πλευραὶ ἔφερον στίγματα· ἡ δὲ πλευρὰ ἡ φέρουσα τὸ ἓν στίγμα ἦτο ἐν τῇ ἐναντίᾳ πλευρᾷ τῆς φερούσης τὰ ἕξ, ἡ δὲ φέρουσα τὰ τρία ἐν τῇ ἐναντίᾳ τῆς ἐχοὺσης τὰ τέσσαρα· οἱ ἀριθμοὶ τέσσαρα καὶ πέντε ἔλειπον Οἱ κυρίως καλούμενοι κύβοι εἶχον στίγματα καὶ εἰς τὰς ἓξ πλευράς. Ἔπαιζον δὲ ῥίπτοντες τέσσαρας ἀστραγάλους ἐκ τῆς παλάμης τῆς χειρὸς ἢ ἀπὸ πυξίδος ἥτις ἐκαλεῖτο πύργος. Ὁ ἄριστος βόλος, δηλ. ἡ ῥίψις ὅτε ἕκαστος ἀστράγαλος εἶχε διάφορον θέσιν τῶν ἄλλων, δηλ. διάφ. ἀριθμόν, ἐκαλεῖτο Ἀφροδίτη, Λατ. jactus Veneris, ὡσαύτως Μίδας καὶ Ἡρακλῆς· ὁ δὲ χείριστος ὅτε πάντες ἐδείκνυον τὴν αὐτὴν πλευράν, κύων, Λατ. canis, canicula. Ἴδε Εὐστ. 1397. 34 κἑξ. καὶ Πολυδ. Θ΄, 99 κἑξ. ἔνθα οὐκ ὀλίγα ὑπάρχουσι περὶ ἀστραγάλων. - Τὴν παιδιὰν τῶν ἀστραγάλων ἔπαιζον καὶ κατ’ ἄλλον τρόπον, ὅστις ὠνομάζετο τρόπα (τροῦπα νῦν ἐν Κυζίκῳ)· «ἡ δὲ τρόπα καλουμένη παιδιὰ γίνεται μὲν ὡς τὸ πολὺ δι’ ἀστραγάλων, οὓς ἀφιέντες στοχάζονται βόθρου τινὸς εἰς ὑποδοχὴν τῆς τοιαύτης ῥίψεως ἐξεπίτηδες πεποιημένου· πολλάκις δὲ καὶ ἀκύλοις καὶ βαλάνοις ἀντὶ τῶν ἀστραγάλων οἱ ῥίπτοντες ἐχρῶντο» Πολυδ. Θ΄, 103. Ὑπῆρχε καὶ ἄλλη παιδιὰ παιζομένη διὰ πέντε ἀστραγάλων ἢ λιθαρίων, ἴδε πεντέλιθοι. IV. ἡ ἐκ τῶν ἀστραγάλων μάστιξ, μαστίγιον ἀποτελούμενον ἐκ κομβολογίου ἀστραγάλων, Λουκ. Ὄν. 38· καλεῖται προσέτι, ἀστραγαλωτὴ μάστιξ, «παρὰ δὲ Κράτητι ἐν ταῖς Τόλμαις καὶ ἀστραγαλωτή τις μάστιξ ὠνόμασται» Πολυδ. Ι΄, 54· ἱμᾶσιν ἀστραγαλωτοῖς μαστιγοῦνται Ποσειδώνιος παρ’ Ἀθην. 153Α. V. κόσμημά τι περιθέον τὸ κιονόκρανον Ἰωνικοῦ ῥυθμοῦ, Ἐπιγρ. Ἀττ. ἐν Συλλ. Ἐπιγρ. 160.35 κἐξ. (§ 11). Βιτρούβ. 3. 3· πρβλ. Λεξ. Ἀρχαιοτήτων. VI. εἶδος φυτοῦ, «θάμνος ἐστὶ μικρός, ἐπὶ γῆς φυόμενος, φύλλοις καὶ κλωνίοις ὅμοιος ἐρεβίνθω· ἄνθη πορφυρᾶ, μικρά· ῥίζα ὕπεστι στρογγύλη, ὥσπερ ῥάφανος εὐμεγέθης, πραφυάδας ἔχουσα στερεάς, μελαίνας, σκληροτέρας ὡς κέρατα ἀντεμπεπλεγμένας ἀλλήλαις, γευσαμένῳ στυπτικὰς» Διοσκ. 4.62. VII. μέτρον τι παρ’ ἰατροῖς ἐν χρήσει.

French (Bailly abrégé)

ου (ὁ) :
1 vertèbre;
2 osselet ; οἱ ἀστράγαλοι sorte de jeu de dés, qu’on jouait avec quatre osselets en main.
Étymologie: DELG vieux thème désignant l’os ; cf. ἀστακός, ὀστακός, ὀστέον, ὄστρεον, ὄστρακον.

English (Autenrieth)

neck-vertebra, Od. 10.560; pl., game of dice (cf. our ‘jack-stones’), Il. 23.88. (See cut, after an ancient painting in Resina.)

Spanish (DGE)

(ἀστράγᾰλος) -ου, ὁ

• Prosodia: [-ρᾰ-]
I de huesos de articulaciones
1 vértebra del cuello τόν ῥ' ἔβαλεν κεφαλῆς τε καὶ αὐχένος ἐν συνεοχμῷ, νείατον ἀστράγαλον Il.14.466, ἐκ δέ οἱ αὐχὴν ἀστραγάλων ἐάγη y se le quebraron las vértebras del cuello, Od.10.560, 11.65, βρέφος ... ἑκ δ' ἐάγη καίριον ἀστράγαλον AP 7.632.2 (Diod.), cf. 11.258.4, Nonn.D.11.218.
2 astrágalo, hueso del tobillo de pers. ὁ γάρ οἱ ἀστράγαλος ἐξεχώρησε ἐκ τῶν ἄρθρων pues el hueso del tobillo se le desencajó de las articulaciones Hdt.3.129, οὐλὴ ἀστραγάλῳ una cicatriz en el tobillo, BGU 193.2.4 (II d.C.), 2086.27 (III d.C.), SB 9916.4 (IV d.C.), cf. Hp.Epid.5.48, Hld.3.3.2, 10.32.2
•de anim. taba ὀκλάζει μὲν τὰ ὁπίσθια έν τοῖς ἀστράγαλοις X.Eq.11.3, cf. 1.15, Hp.Int.20, Plb.26.1.8, Poll.1.213.
3 hueso de la muñeca ἀστράγαλος χειρός LXX Da.5.24.
4 gener. hueso de articulación, coyuntura ὅταν τὰ περὶ τῶν ἀστραγάλων λέγωμεν Pl.Tht.155b, cf. Aen.Tact.31.17
•como objeto votivo IG 4².102.58 (Epidauro IV a.C.), 7.2420.21 (Tebas III a.C.)
•ἡ ἐκ τῶν ἀστραγάλων μάστιξ un látigo hecho de huesos Luc.Asin.38.
5 en plu. tabas para jugar, juego de la taba ἀμφ' ἀστραγάλοισι χολωθείς Il.23.88, ἀστραγάλους ἐκκόψας Menec.1, ἀστράγαλοι μεμολιβδομένοι tabas emplomadas, amañadas Arist.Pr.913^a35, ἀντ' ἀστραγάλων κονδύλοισι παίζεται Pherecr.48, ἀμφ' ἀστραγάλοισι δὲ τώ γε χρυσείοις ... ἑψιόωντο A.R.3.117, αὐτοὶ δὲ ἀστραγάλους τοῖς τέκνοις ἔπεμψαν D.C.Epit.9.3.10, cf. Ar.V.295, Hdt.1.94, Orph.Fr.34, Plu.2.148d, 2.177f, Eust.1397.34
•en compar. οἱ μὲν πόδες ἀστράγαλοί τευς tus pies son como tabas saltarinas Theoc.10.36.
II de objetos parecidos
1 pendientes ξύλινοι Anacr.82.2.
2 arq. astrágalo moldura de la columna IG 1³.474.137 (V a.C.), cf. Didyma 39.20, Vitr.3.5.7.
3 ἀστραγάλους τέ τινας διασείστους unas tabas que se agitan en todos los sentidos especie de cascabeles Aeschin.1.59.
4 guija negra, Lathyrus niger Bernh., Dsc.4.61, Gal.11.841.

• Etimología: De *astr̥-g-(a)lo- formado por medio de un sufijo en -l- sobre el tema *H3est-(r̥), que ha dado ὀστέον, ὄστακον, ὄστρεον, etc., y un alargamiento gutural.