Ξ ξ

English (LSJ)

ξεῖ (q.v.), τό, indecl., fifteenth (later fourteenth) letter of most of the Eastern Greek alphabets, including the Ionic (later general Gr.) alphabet; not used in Western Greek alphabets or in the native Attic alphabet; in form and serial position (IG14.2420) it corresponds to the Semitic samech (a form of s), but has acquired the new value ks; as numeral ξ' = 60, but ξ' = 60,000.

German (Pape)

[Seite 274] der vierzehnte Buchstabe des griechischen Alphabets. Als Zahlzeichen ξ' = 60,,ξ 60000. Es ist ein Doppelconsonant, erst später (aus dem samischen Alphabet in das Attische herübergenommen) aus Zusammenziehung von γσ, κσ, χσ entstanden, von denen sich nur κσ noch getrennt geschrieben im äol, Dialekt erhalten hat, dgl, Greg. Cor. dial. Aeol. p. 39. – Dorisch tritt dafür umgestellt σκ ein, wie für ξίφος σκίφος gesagt ist, wie ξηρός, ξερός in σκηρός, σχερός übergehen, vgl. noch ξαίνω u. scabo, ἰξός u. viscum, ἰξύς u. ἰσχύς. – Im Aeol. u. Att. tritt es für κ u. für σ ein, vgl. κοινός u. ξυνός, σύν u. ξύν, σίμβη, äol. ξίμβη, u. bes. im fut. u. aor. der Verba auf ζω. – So auch δισσός u. διξός, κρισσός u. κριξός, vgl. Schäfer zu Greg. Cor. 435.

Greek (Liddell-Scott)

Ξ ξ: ξ, ξῖ, ἢ ξῦ, προσέτι ξεῖ (ὅρα Meisterh2 σ. 5), τό, ἄκλιτ., τὸ ιδ΄ γράμμα τοῦ Ἑλλ. ἀλφαβήτου· ὡς ἀριθμητικόν, ξ΄, 60, ἀλλὰ ͵ξ, 60.000· εἰσήχθη δὲ εἰς τὸν ἀλφάβητον ἐπὶ ἄρχοντος Εὐκλείδου τῷ 403 π.Χ. - Οἱ παλαιοὶ γραμματ. ἐθεώρουν τὸ ξ ὡς διπλοῦν σύμφωνον σύνθετον ἐκ τῶν γραμμάτων γς, κς, ἢ χσ: ἐν τῇ Αἰολικῇ διαλέκτῳ ἐξηκολούθει νὰ γράφηται κσ, ὡς ἐν Ἐπιγρ. Μήλ. ἐν Συλλ. Ἑλλ. Ἐπιγραφ. 3, ἐν Κρητικ. ἐπιγρ. ἐν Hell. J. τ. 13 σ. 52, κτλ., πρβλ. Ahr. D. Aeol. § 47. 5· ἐν δὲ τῇ Ἀτθίδι διαλέκτῳ ἐγράφετο διὰ τοῦ χσ πρὸ τῆς εἰσαγωγῆς τοῦ Σαμίου ἀλφαβήτου, ἴδε Ἀττ. ἐπιγραφὰς ἐν Συλλ. Ἑλλ. Ἐπιγραφ. 74.2, 76.2, κτλ., πρβλ. Böckh. σ. 36. - Σημεῖα τῆς τοιαύτης ἀρχῆς φαίνονται, Ι. ἐν ταῖς συγγενέσι γλώσσαις, καθ’ ὅσον τὸ Ἑλλην. ξ παρίσταται ἐν τῇ Σανσκρ. διὰ τοῦ ksh, ὡς ἄξων akhs-has, αὔξω vaksh-âmi, ἓξ shash (ἀντὶ shaksh)· ἐν τῇ Γοτθ. κ. Ἀρχ. Γερμ. διὰ τοῦ hs (chs), ὡς Ἀρχ. Γερμ. ahs-a (achs-e), Γοτθ. vahs-ja (wachsen), saihs (sechs)· ἴδε ξέω ἐν τέλ. ΙΙ. ἐν διαλεκτικαῖς μεταβολαῖς, μάλιστα ἐν τῇ Αἰολ. καὶ Δωρ. μεταθέσει τῶν γραμμάτων ἅπερ ἀποτελοῦσι τὸ ξ, οἷον ξιφίας ξιφύδριον, πρβλ. πρὸς τὰ Δωρ. σκιφίας σκιφύδριον (ἴδε Ahrens D. Dor. σ. 99)· ξερὸς ξηρὸς πρὸς τὰ χερσός, ἰξὸς πρὸς τὸ viscum, ἰξὺς πρὸς τὸ ἰσχύς· οὕτω καὶ ἀντὶ τῶν γσ, κσ, ἐν τῷ μέλλοντι ῥημάτων τινῶν, μίξω (μίγνυμι), διδάξω (ῥίζ. διδαχ-), ἕξω (ἔχω). 2) Προσέτι τὸ ξ φαίνεται ἐν τῇ Αἰολικῇ καὶ Ἀττ. διαλέκτ. ὡς δασὺς τύπος τοῦ κ, πρβλ. ξυνὸς πρὸς τὸ κοινός, ξὺν πρὸς τὸ cum· -ἢ τοῦ σ, πρβλ. ξὺν πρὸς τὸ σύν, ξέστης Ξεστός πρὸς τὸ Λατ. sextarius Sextus· καὶ οὕτως ἐν τῷ Δωρ. μέλλ. τῶν ῥημάτων εἰς -ζω, κλᾳξῶ παιξῶ ἀντὶ κλῄσω παίσω· ἐν τοῖς ῥήμασιν εἰς -σσω (ττω), ὡς ἀνάσσω μέλλ. -ξω, κτλ.· καὶ ἔν τισι τῶν καθαρῶν, ὡς ἐγέλαξα ἀντὶ ἐγέλασα, Schäf. εἰς Γρηγ. Κορίνθου 327, Λοβεκ. Φρύνιχ. 240. 3) τὸ ξ ἐνίοτε ἐναλλάσσεται καὶ μετὰ τοῦ σς ἔν τισιν ὀνόμασιν, ἄνασσα, Θρᾷσσα, θηλ. τῶν ἄναξ, Θρᾷξ, δισσός, τρισσός, Ἰων. διξός, τριξός, Schäf. εἰς Γρηγ. Κορίνθου σελ. 435. [Τὰ πρὸ τοῦ ξ φωνήεντα εἶναι ἀείποτε θέσει μακρά].

French (Bailly abrégé)

Ξ, ξ, ξῖ (τό) :
indécl.
xi : 14ᵉ lettre de l'alphabet grec;
comme chiffre ξʹ = 60 - ͵ξ et postér. Ξ = 60 000.

Greek Monolingual

βλ. ξι.