sapientia

Latin > English (Lewis & Short)

săpĭentĭa: ae, f. sapiens.
I (Acc. to sapiens, A.) Prop., good taste, i. e. good sense, discernment, discretion, prudence, intelligence (class.; syn. prudentia): pellitur e medio sapientia, vi geritur res, Enn. ap. Gell. 20, 10, 4 (Ann. v. 272 Vahl.): non aetate verum ingenio adipiscitur sapientia, Plaut. Trin. 2, 2, 88; id. Mil. 4, 6, 36: fac participes nos tuae sapientiae, id. Ep. 2, 2, 73; cf.: neque habet (erus meus) plus sapientiae quam lapis, id. Mil. 2, 2, 81; id. Capt. 2, 3, 53; cf. id. ib. 2, 3, 50: sedulo Moneo, quae possum, pro meā sapientiā, Ter. Ad. 3, 3, 73: quanta mea sapientia est, Plaut. Stich. 1, 2, 62: erum anteëo sapientiā, Ter. Phorm. 2, 1, 17: re enim iniquum est, sed tuā sapientiā fit aequissimum, Cic. Deiot. 2, 4: numquam enim temeritas cum sapientiā commiscetur, id. Marcell. 2, 7: quid virtus et quid sapientia possit, etc., Hor. Ep. 1, 2, 17: sapientia prima (est), stultitiā caruisse, id. ib. 1, 1, 41; cf. id. A. P. 396: insaniens sapientia, id. C. 1, 34, 2.—
II (Acc. to sapiens, B.) Wisdom, = σοφία (so predominantly in the class. per., e. g. in Cic.): nec quisquam sophiam, sapientia quae perhibetur, In somnis vidit, etc., Enn. ap. Fest. p. 325 Müll. (Ann. v. 227 Vahl.); cf.: Sophiam vocant me Graii, vos Sapientiam, Afran. ap. Gell. 13, 8, 3; and: princeps omnium virtutum illa sapientia, quam σοφίαν Graeci vocant, Cic. Off. 1, 43, 153: ad sapientiam hujus nimius nugator fuit, Plaut. Capt. 2, 2, 25: ita fit, ut mater omnium bonarum rerum sit sapientia, a cujus amore Graeco verbo philosophia nomen invenit, Cic. Leg. 1, 22, 58: sapientia hominis custos, id. Fin. 4, 1, 1; id. Lael. 2, 7; 6, 20; 9, 30: omnem spem salutis ad clementiam victoris et sapientiam contulisse, id. Marcell. 6, 18: quorum vobis pro vestrā sapientiā, Quirites, habenda est ratio diligenter, id. Imp. Pomp. 7, 17: sapientiae vocem audire, id. Phil. 13, 3, 6: studia sapientiae, Tac. A. 14, 56: doctores sapientiae, philosophers, id. ib. 14, 16. —With gen.: admirari soleo cum ceterarum rerum tuam excellentem, M. Cato, perfectamque sapientiam tum, etc., in other things, Cic. Sen. 2, 4.—In plur., sarcastically: qui (sapientes) si virtutes ebullire volent et sapientias, nihil aliud dicent, nisi, etc. (the plur. denoting their perpetual speaking of wisdom), a saying referred to Epicurus, Cic. Tusc. 3, 18, 42.—
   B In partic., of single departments of knowledge, science, or wisdom, practical wisdom, knowledge of the world, philosophy, Lucr. 5, 10: sapientia est, ut a veteribus philosophis definitum est, rerum divinarum et humanarum causarumque, quibus eae res continentur, scientia, Cic. Off. 2, 2, 5: sapientia, quae ars vivendi putanda est, id. Fin. 1, 13, 42 (for which: ars est philosophia vitae, id. ib. 3, 2, 4).—Of jurisprudence: istam oscitantem sapientiam Scaevolarum et ceterorum beatorum otio concedamus, Cic. de Or. 2, 33, 144; cf.: his temporibus audaciā pro sapientiā liceat uti, id. Fam. 1, 10 init. —Of eloquence: hanc cogitandi pronunciandique rationem vimque dicendi veteres Graeci sapientiam nominabant, Cic. de Or. 3, 15, 56.—Of statesmanship, policy: sapientia constituendae civitatis, Cic. de Or. 2, 37, 154; cf.: qui propter ancipitem, quae non potest esse sejuncta, faciendi dicendique sapientiam florerent, id. ib. 3, 16, 59. —Of mathematics: sapientiae professor, Suet. Tib. 14.

Latin > French (Gaffiot 2016)

săpĭentĭa,⁸ æ, f. (sapiens),
1 intelligence, jugement, bon sens, prudence : Cic. Marc. 7 ; Dej. 4, etc.
2 sagesse (σοφία) : Cic. Leg. 1, 58 ; Læl. 7 ; 20 ; 30, etc.; quod hæc esset una omnis sapientia, non arbitrari se scire quod nesciat Cic. Ac. 1, 16, [il disait qu’à son avis Apollon l’avait appelé le plus sage des hommes] parce que la sagesse par excellence consiste à ne pas croire qu’on sait ce qu’on ne sait pas || [avec gén.] ceterarum rerum Cic. CM 4, sagesse sur tout le reste, à tous les autres points de vue || pl., Cic. Tusc. 3, 42
3 science, savoir [en général, avec idée de sagesse, de prudence habile] ; [en part.] philosophie : Cic. de Or. 2, 5 ; 2, 144 ; 3, 56 ; Off. 2, 5 ; Fin. 1, 42 || [avec gén.] constituendæ civitatis Cic. de Or. 2, 154, la science politique, cf. Cic. de Or. 3, 59.