ὑπανίσταμαι
ἔργον δ' οὐδὲν ὄνειδος, ἀεργίη δέ τ' ὄνειδος → work is no disgrace, but idleness is disgrace | work is no disgrace, but idleness is | work is no disgrace; it is idleness which is a disgrace | work is no disgrace; the disgrace is idleness | work is no disgrace, not working is a disgrace | work is no shame, it is idleness that is shame | there is no shame in work, shame is in idleness
English (LSJ)
Pass. with aor. 2 and pf. Act., A rise, stand up, Thgn.485; of game, start up, X.Cyr. 2.4.19; of land, ὑπανεστώς rising slightly above the plain, Ph.2.510. 2 τοῖσι πρεσβυτέροισι . . ἐξ ἕδρης ὑπανιστέαται rise up from their seats to make room or show respect to... Hdt.2.80, cf. Phld. Vit.p.38J.; τῶν θάκων τοῖς πρεσβυτέροις ὑ. Ar.Nu.993 (anap.); ἕδρας ὑ. βασιλεῖ X.Lac.15.6; ὑ. ἀπὸ τῶν θάκων ὁδῶν τε παραχωρεῖν Id.Hier. 7.2, cf. Smp.4.31; καθήμενος ὑ. Id.Mem.2.3.16: metaph., θυμὸς ὑπανίστατο gave way, Callistr.Stat.13: cf. ὑπανάστασις. 3 withdraw, ἐκ τῶν Ἀθηναίων Suid. s.v. Ἀρίσταρχος.
Greek (Liddell-Scott)
ὑπανίσταμαι: Παθητ., μετ᾿ ἀορ. β´ καὶ πρκμ. ἐνεργ., ἀνίσταμαι αἴφνης, σηκώνομαι ἔξαφνα, Θεόγν. 485· ἐπὶ θηράματος, πορευομένῳ δὲ αὐτῷ εὐθὺς ἐν τῷ πρώτῳ χωρίῳ ἐπανίσταται λαγὼς Ξεν. Κύρ. 2. 4, 19· ἐπὶ ἐδάφους γῆς, ὑπανεστώς, ἐγειρόμενος ἢ ὑψούμενος ἠρέμα ὑπεράνω τῆς πεδιάδος, Φίλων 2. 510, 619. 2) τοῖσι πρεσβυτέροισι... ἐξ ἕδρης ὑπανίσταμαι, ἐγείρομαι ἐκ τῆς θέσεώς μου ἵνα παράσχω τόπον εἰς ἕτερον, «προσηκώνομαι» εἰς ἔνδειξιν σεβασμοῦ πρός τινα, Λατ. assurgere alicui, Ἡρόδ. 2. 80· τῶν θάκων τοῖς πρεσβυτέροις ὑπ. Ἀριστοφ. Νεφ. 993· ἕδρας ὑπ. βασιλεῖ Ξεν. Λακ. 15, 6· ὑπ. τινὶ ἀπὸ τῶν θάκων ὁδῶν τε παραχωρεῖν ὁ αὐτ. ἐν Ἱέρ. 7, 2, πρβλ. Συμπ. 4, 31· ὑπ. καθήμενος ὁ αὐτ. ἐν Ἀπομν. 2. 3, 16· μεταφορ., «λογισμοῦ κατηγόρει τὸ δήλωμα καὶ θυμὸς ὑπανίστατο καὶ πρὸς λύπης διάθεσιν μετέβαινεν ἡ εἰκὼν» Καλλίστρ. 905· ‒ πρβλ. ὑπανάστασις. ‒- Ἴδε Κόντου Φιλολογικὰ Σύμμικτα ἐν Ἀθηνᾶς τόμ. Δ´, σ. 183.
French (Bailly abrégé)
f. ὑπαναστήσομαι, ao.2 ὑπανέστην, etc.
1 se lever de dessous, du fond de, se lever de, gén.;
2 se lever par discrétion ou déférence : τινι devant qqn.
Étymologie: ὑπό, ἀνίσταμαι.
Greek Monolingual
Α
1. σηκώνομαι ξαφνικά
2. (για θήραμα) πηδώ ξαφνικά μπροστά σε κάποιον, ξεπετιέμαι («πορευομένῳ δὲ αὐτῷ εὐθὺς ἐν τῷ πρώτῳ χωρίῳ ἐπανίσταται λαγώς», Ξεν.)
3. σηκώνομαι από τη θέση μου για να τήν παραχωρήσω σε κάποιον («τοῑσι προσβυτέροισι... ἐξ ἕδρης ὑπανίσταμαι», Ηρόδ.)
4. αποσύρομαι
5. (το αρσ. μτχ. παρακμ. ως επίθ.) ὑπανεστώς
(για έδαφος) αυτός που υψώνεται λίγο πάνω από την επιφάνεια πεδιάδας.
[ΕΤΥΜΟΛ. < υπ(ο)- + ἀνίσταμαι «εκπηδώ, εκτινάσσομαι»].
Greek Monotonic
ὑπανίσταμαι: Παθ., με αόρ. βʹ και Ενεργ. παρακ.,
1. σηκώνομαι, σηκώνομαι όρθιος, σε Θέογν.· λέγεται για θήραμα, εμφανίζομαι απροσδόκητα, ξεπροβάλλω, σε Ξεν.
2. ὑπανίσταμαι τῆς ἕδρης, σηκώνομαι από τη θέση μου για να την παραχωρήσω ή ως ένδειξη σεβασμού σε κάποιον, Λατ. assurgere alicui, σε Ηρόδ., Αριστοφ. κ.λπ.
Russian (Dvoretsky)
ὑπᾰνίστᾰμαι: (aor. ὑπανέστην) приподниматься, вставать: ὑ. τινι ἐξ ἕδρης Her., τῆς ἕδρας и ἀπὸ τῶν θάκων Xen. (почтительно) вставать перед кем-л. со стула.
Middle Liddell
1. Pass. with aor2 and perf. act. to rise, stand up, Theogn.; of game, to start up, to be sprung, Xen.
2. ὑπ. τῆς ἕδρης to rise up from one's seat to make room or shew respect to another, Lat. assurgere alicui, Hdt., Ar., etc.
