Φοίβος

Greek Monolingual

ο / Φοῑβος, ΝΑ, και ως επίθ. φοῑβος, -οίβη, -ον, και φοιβός, -ή, -όν, Α
1. μυθ. προσωνυμία κυρίως του Απόλλωνος ως θεού που αντιπροσώπευε την καθαρότητα, την αγνότητα καθώς και την λαμπρότητα, τη φωτεινότητα
2. (το θηλ. ως κύριο όν.) η Φοίβη
μυθ. α) Τιτανίδα, κόρη της Γαίας και του Ουρανού, μητέρα της Αστερίας, της Εκάτης και της Λητούς, η οποία κατείχε το Δελφικό μαντείο πριν από την έλευση του Απόλλωνος ή, κατ' άλλους, η μητέρα του θεού αυτού
β) προσωνυμία της Αρτέμιδος
νεοελλ.
ως κύριο όν. αστρον. ο ένατος δορυφόρος του πλανήτη Κρόνου και ο πιο απομακρυσμένος από αυτόν
αρχ.
1. ως επίθ. α) καθαρός, αγνός και λαμπρός, φωτεινός
β) προφήτης
2. ως κύριο όν. (στην ποίηση) ο Ήλιος
3. (το θηλ. στον πληθ.) φοῑβαι
(κατά το Μέγα Ετυμολογικόν) «κυρίως αἱ καθαραὶ καὶ λαμπραὶ τρίχες, παρὰ τὸ φοῑβος»
4. παροιμ. φρ. «Φοίβου ποτ' οὐκ ἐῶντος ἔσπειρεν τέκνα» — λεγόταν για τον πατέρα πολύ άσχημων παιδιών (Πλούτ.).
[ΕΤΥΜΟΛ. Αβέβαιης ετυμολ. Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι το επί θ. φοῖβος «καθαρός, αγνός» συνδέεται με τους τ. που παραδίδει ο Ησύχ. ἀφικτόν
ἀκάθαρτον, μισητόν και ἀφικτρός
ἀκάθαρτος, μιαρός και ότι τα δύο θ. φοιβ- και φικ- πρέπει να θεωρηθούν μεταπτωτικές βαθμίδες μιας ΙΕ ρίζας με ληκτικό χειλοϋπερωικό φθόγγο g^w (ο οποίος αποδόθηκε με -κ- πριν από το οδοντικό -τ-, πρβλ. ὄκταλλος < ρίζα ok^w-, βλ. όπωπα). Λεν υπάρχουν, όμως, άλλα στοιχεία που να βοηθούν σε έναν ακριβέστερο προσδιορισμό της ρίζας, ενώ και μια ρίζα ĝhwoig^u- «φωτίζω, λάμψη», που έχει προταθεί, παραμένει υποθετική. Εξάλλου, και οι συνδέσεις της λ. με τον τ. ποιμήν, με τα λατ. purus «καθαρός» και pius «ευσεβής» ή με έναν αμάρτυρο αρχ. περσ. τ. bigna- «λάμψη» δεν θεωρούνται πιθανές. Η λ., πιθανότατα, τονιζόταν αρχικά στη λήγουσα φοιβός (πρβλ. ἀοιδός, θοός, λοιπός και τα υπόλοιπα οξύτονα ον. δηλωτικά του δράστη ενέργειας) και στη συνέχεια, στην προσωνυμία του Απόλλωνος Φοῖβος, σημειώθηκε αναβιβασμός του τόνου, ο οποίος γενικεύθηκε και επικράτησε και στο επίθ. φοῖβος. Από σημασιολογική, τέλος, άποψη, το επίθ. φοῖβος χρησιμοποιήθηκε πιθ. πρώτα ως προσωνυμία του Απόλλωνος, του θεού δηλαδή που εξαγνίζει, που καθαίρει (από όπου και η σημ. του επιθ. φοῖβος «καθαρός, αγνός»), ο οποίος, όμως, είναι συγχρόνως στενά συνδεδεμένος με την έννοια της μαντείας, της προφητείας, γεγονός που ερμηνεύει τις αντίστοιχες σημ. ορισμένων παρ. και σύνθ. τ. (πρβλ. φοιβάζω, φοιβῶ, φοιβόληπτος, φοιβολόγος κ.λπ.)].