ἄμπυξ

English (LSJ)

ῠκος, ὁ (ἡ, S., E., v. infr.):—
A woman's diadem, frontlet, Il.22.469, A.Supp.431 (lyr., with play on 1.2), E.Hec.465, Theoc. 1.33.
2 horse's headband (Thess. acc. to Sch.Pi.O.5.15), Q.S. 4.511.
II rim of wheel, S.Ph.680 (lyr.).

Spanish (DGE)

-ῠκος, ἡ
• Alolema(s): ἄμφυξ Et.Gen.684
1 diadema, Il.22.469, A.Supp.431, E.Hec.465, Theoc.1.33, Apollon.Lex.304, Hdn.Gr.1.44, Et.Gen.l.c., Sch.Ar.Lys.1316.
2 frontalera de caballo, Q.S.4.511
•palabra tes. según Sch.Pi.O.5.15.
3 llanta S.Ph.678, cf. Hdn.Gr.1.44, Hsch.
• Diccionario Micénico: a-pu-ke.
• Etimología: De *puk- ‘apretar’, ‘rodear’, cf. gr. πύκα, πυκι- (en compuestos), πυκινός, πυκνός, πυκάζω; fuera del gr. en av. pusā ‘corona’, alb. puth ‘beso’. Probablemente la forma antigua de ἄμπυξ es ἀμφιπύξ.

German (Pape)

[Seite 130] υκος, ὁ, Ttagg. auch ἡ (mit ἀμπέχω zusammenhängend), 1) Stirnband, zum Zusammenhalten der Stirnhaare, Hom. einmal, Iliad. 22, 469 τῆλεδ' ἀπὸ κρατὸς βἀλε (Andromache) δέσματα σιγαλὁεντα, ἄμπυκα κεκρύφαλόν τε ἰδὲ πλεκτὴν ἀναδέομην κρήδεμνὁν θ'; – ebenso von Frauen Aesch. Sappi. 456 Eur. Hec 464 Theocr. 1, 35; – auch von Pferden, s. χρυσάμπυξ; bei Qu. Sm. 4, 511 sogar Zaum. – 2) stbh. Rundung; Soph. Phil. 674 das Rad; vgl. Ar. Ach. 671; s. auch λιπαράμποξ.

French (Bailly abrégé)

υκος (ὁ ou ἡ)
1 bandeau de femme pour attacher les cheveux sur le front;
2 cercle, roue.
Étymologie: ἀμπί, éol. c. ἀμφί.

Russian (Dvoretsky)

ἄμπυξ: ῠκος ὁ, Trag. ἡ
1 головная повязка (род ленты или диадемы) Hom., Aesch., Eur., Thuc.;
2 круг, колесо Soph.

Greek (Liddell-Scott)

ἄμπυξ: -ῠκος, ὁ, ἀλλὰ καὶ θηλ. ἡ, Σοφ. καὶ Εὐρ. (ἐκ τοῦ ἀμπί, Αἰολ. ἀντὶ ἀμφί)· ταινία χρησιμεύουσα πρὸς ἀνάδεσιν τῆς κόμης τῶν γυναικπων· ἦτο δὲ, «διάδημά τι πρὸς ἀνάδεσιν τριχῶν, ἃς περιστέλλοντες οἱ παλαιοὶ τοῦτον ἦγον» Εὐστ., ὡς φαίνεται, ἐκ μετάλλου, (πρβλ. χρυσάμπυξ, λιπαράμπυξ), Ἰλ. Χ. 469, Αἰσχύλ. Ἱκ. 431, Εὐρ. Ἑκ. 464. 2) ἡ ἐπὶ τῆς κεφαλῆς ταινία ἢ προμετωπίδιον τῶν ἵππων, «σειρὰ κατάχρυσος τὰς περὶ τὸ μέτωπον τρίχας τῶν ἵππων συνδέουσα» (Εὐστ.): ὡσαύτως, χαλινός, Κόϊντ. Σμ. 4. 511: πρβλ. ἀμπυκτήρ. ΙΙ. πᾶν κυκλοειδὲς πρᾶγμα, τροχός, Σοφ. Φ. 680.

English (Autenrieth)

υκος (ἀμπέχω): head-band, worn by women, Od. 22.469. (See cut.)

Greek Monolingual

ἄμπυξ (-υκος), ο (Α)
1. διάδημα, ταινία για το δέσιμο τών μαλλιών τών γυναικών
2. προμετωπίδιο αλόγου
3. στεφάνη τροχού
4. στη Μυκηναϊκή η λ. απαντά σε πινακίδες στην Πύλο με τις σημ. 1, 2 (a-pu-ke).
[ΕΤΥΜΟΛ. < ἀμ- (< πρόθ. ἀνα-, με αποκοπή και αφομοίωση) + πύξ, που απαντά στον ποιητ. τ. πύκα «πυκνός, στερεός». Η λ. συνδέεται με το αβεστ. pusā «διάδημα, στέμμα» < ΙΕ pukā ρίζα puk «συνωθώ, περικλείω, περικυκλώνω» (πρβλ. πρόσφυξ: φυγή).
ΠΑΡ. αρχ. ἀμπυκάζω, άμπυκτήρ, ἀμπύκωμα.
ΣΥΝΘ. αρχ. ἑλικάμπυξ, λευκάμπυξ, ἀνάμπυξ, κυανάμπυξ, μονάμπυξ, λιπαράμπυξ, ἱμεράμπυξ, χρυσάμπυξ, εὐάμπυξ, ἀμπυκFοργός].

Greek Monotonic

ἄμπυξ: -ῠκος, ὁ ή ἡ (ἀμπί, Αιολ. αντί ἀμφί),
I. γυναικεία κορδέλα (ταινία) για τα μαλλιά, σε Ομήρ. Ιλ. κ.λπ.·
II. οτιδήποτε κυκλικό, τροχός, σε Σοφ.

Frisk Etymological English

-υκος
Grammatical information: f. m.
Meaning: womans diadem; horse's bit; rim of a wheel (Il.)
Dialectal forms: Myc. apuke /ampukei/ in a context of horses' harnesses, anapuke /anampukes/ of ἡνίαι, apukowoko /ampuk-worgos/.
Compounds: χρυσ-άμπυξ with golden bit (Il.).
Origin: PG [a word of Pre-Greek origin]
Etymology: Generally considered as a root noun with ἀμ- = ἀνα- and -πυξ, to πύκα thickly, solidly, πυκνός, and cognate with Av. pusā (IE *puḱā) diadem; Lidén Symb. phil. Danielsson 148ff.; Benveniste BSL 34, CR. 41 (with further Iranian forms, and as loans Toch. psuk wreath and Arm. psak wreath, diadem etc.). - However, Szemerényi, Gnomon 43, 1972, 655 points out that ἀνά would not fit the meaning; we would rather expect *ἀμφι-πυκ-. As this form would hardly give ἀμπυκ-, the etymology becomes doubtful. Already the notion thick, solid seems not fitting. Fur. 317 rejects the etym. because he connects the root with πτύσσω, but this cannot be considered certain. Szemerényi also doubts the connection with Iranian: "If really connected with Iranian pus-..." The etym. always struck me as unconvincing. A word like ornament is easily borrowed. If we analyse the word as ἀμπ-υκ-, we have a typical substr. suffix (Beekes in Bammesberger-Venneman 2003).

Middle Liddell

ἀμπί, aeolic for ἀμφί
I. a woman's head-band, snood, Il., etc.
II. anything circular, a wheel, Soph.

Frisk Etymology German

ἄμπυξ: -ῦκος
{ámpuks}
Grammar: f. m.
Meaning: ‘metallenes Stirnband (der Frauen, der Pferde)’,
Composita: χρυσάμπυξ mit goldenem Stirnbande; später auch als Zaum verstanden (ep. seit Il., poet.).
Derivative: Poetische Erweiterungen sind ἀμπυκτῆρες (A.), ἀμπυκτήρια und ἀμπυκώματα (S.). Ableitung: ἀμπυκάζω ‘(mit einem Stirnband) aufbinden’ (AP, EM).
Etymology: Komponiertes Wurzelnomen (oder Zusammenbildung) aus ἀμ- = ἀνα- und -πυξ, zu πύκα dicht, fest, πυκνός. Urverwandt mit aw. pusā (idg. *puḱā) Diadem, zu dem sich ἄμπυξ verhält wie z. B. πρόσφυξ zu φυγή; vgl. auch ἄντυξ. Lidén Symb. phil. Danielsson 148ff., Benveniste BSL 34, CR. 41, der weitere iranische Formen ebenso wie das toch. LW psuk Kranz heranzieht. Aus dem Iranischen stammt ebenfalls arm. psak Kranz, Diadem.
Page 1,96