fortuna

Latin > English (Lewis & Short)

fortūna: ae (archaic
I gen. sing. fortunas, like familias, escas, vias, etc., Naev. ap. Prisc. p. 679 P.), f. lengthened from fors; cf. Nep-tunus, v. Corss. Ausspr. 1, 434, chance, hap, luck, fate, fortune (good or ill; syn.: casus, fors; fatum, providentia).
I In gen.: quid est enim aliud fors, quid fortuna, quid casus, quid eventus, nisi cum sic aliquid cecidit, sic evenit, ut vel non cadere atque evenire, vel aliter cadere atque evenire potuerit? quo modo ergo id, quod temere fit caeco casu et volubilitate fortunae, praesentiri et praedici potest? Cic. Div. 2, 6, 15: si haec habent aliquam talem necessitatem: quid est tandem quod casu fieri aut forte fortuna putemus? Nihil enim est tam contrarium rationi et constantiae quam fortuna: ut mihi ne in deum quidem cadere videatur, ut sciat, quid casu et fortuito futurum sit. Si enim scit, certe illud eveniet: sin certe eveniet, nulla fortuna est: est autem fortuna: rerum igitur fortuitarum nulla praesensio est, etc., id. ib. 2, 7, 18 sq.: sed haec fortuna viderit, quoniam ratio non gubernat, id. Att. 14, 11, 1: vir ad casum fortunamque felix, id. Font. 15 fin.: si tot sunt in corpore bona, tot extra corpus in casu atque fortuna ... plus fortunam quam consilium valere, id. Tusc. 5, 9, 25; cf.: (bona) posita non tam in consiliis nostris quam in fortunae temeritate, id. Lael. 6, 20: adversante fortuna, id. Rep. 2, 16 fin.; id. Mur. 31, 64: quorum ego causa timidius me fortunae committebam, id. Att. 9, 6, 4: fortunae rotam pertimescere, id. Pis. 10, 22: secundam fortunam pulcherrime: adversam aeque ferre, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5, 6; cf.: prospera adversave fortuna, Cic. N. D. 3, 37, 89: spoliatam fortunam conferre cum florente fortuna, id. Pis. 16, 38: integra fortuna (opp. afflicta), id. Sull. 31 fin.: florentissima (opp. durior), id. Att. 10, 4, 4: non praecipua, sed par cum ceteris fortunae condicio, id. Rep. 1, 4: optima, id. ib. 3, 17 fin.: rei publicae fortuna fatalis, id. Sest. 7, 17: belli, Caes. B. C. 2, 6, 1; id. B. G. 1, 36, 3: se suas civitatisque fortunas ejus fidei permissurum, Caes. B. G. 5, 3 fin. (cf. II. B. 1. fin. infra.).—Prov.: fortuna miserrima tuta est, Ov. P. 2, 2, 31: fortuna meliores sequitur, Sall. H. 1, 48, 15 (Dietsch): fortuna cum blanditur, captatum venit, Publ. Syr. 167 (Rib.): fortes fortuna adjuvat; v. fortis, II. A. fin.—
   B Personified: Fortuna, the goddess of fate, luck, or fortune, Fortune: He. Respice me. Er. Fortuna quod nec facit nec faciet me jubes, Plaut. Capt. 4, 2, 54: nequiquam tibi Fortuna faculam lucrifica adlucere volt, id. Pers. 4, 3, 47: quo in genere vel maxime est Fortuna numeranda, Cic. N. D. 3, 24, 61: heu, Fortuna, quis est crudelior in nos te deus? Hor. S. 2, 8, 61: saeviat atque novos moveat Fortuna tumultus, id. ib. 2, 2, 126: Fortunae fanum antiquum (Syracusis), Cic. Verr. 2, 4, 53, § 119: Fortunae in gremio sedens, id. Div. 2, 41, 85 sq.: bona Fortuna, id. Verr. 2, 4, 3 fin.: Malam Fortunam in aedis te adduxi meas, Plaut. Rud. 2, 6, 17: mala Fortuna, Cic. Leg. 2, 11, 28; id. N. D. 3, 25, 63: Fors Fortuna; v. fors: Fortunae filius, child of fortune, fortune's favorite, Hor. S. 2, 6, 49; v. filius.
II In partic.
   A Without secunda or adversa, either good luck or ill luck, according to the context.
   1    For fortuna secunda, good luck, good fortune, prosperity: reliquum est, ut de felicitate pauca dicamus ... Maximo, Marcello, Scipioni ... non solum propter virtutem, sed etiam propter fortunam saepius imperia mandata, Cic. de Imp. Pomp. 16, 47: judicium hoc omnium mortalium est, fortunam a deo petendam, id. N. D. 3, 36, 88: diuturna cum fortuna, id. Div. 1, 20, 39: superbum se praebuit in fortuna, id. Att. 8, 4, 1: non solum ipsa fortuna caeca est, sed eos etiam plerumque efficit caecos, quos complexa est, id. Lael. 15, 54: a fortuna deseri, Caes. B. G. 5, 34, 2: fortunam habere, to succeed, Liv. 24, 34, 1: fortunam sibi facere, id. 39, 40, 4; cf.: fortunam sequi, Tac. H. 4, 78: habendam fortunae gratiam, quod, etc., Caes. B. C. 3, 73, 3: dum fortuna fuit, Verg. A. 3, 16: deos precetur et oret, Ut redeat miseris, abeat fortuna superbis, Hor. A. P. 201: ut tu fortunam, sic nos te feremus, id. Ep. 1, 8, 17: venimus ad summum fortunae, id. ib. 2, 1, 32: ut te Confestim liquidus fortunae rivus inauret, id. ib. 1, 12, 9: occidit Spes omnis et fortuna nostri Nominis, id. C. 4, 4, 71.—Prov.: Fortunam citius reperias quam retineas, Publ. Syr. 168 (Rib.).—Hence,
   b Per fortunas, i. e. for heaven's sake, Cic. Att. 5, 11, 1; 5, 13, 3; 3, 20, 1.—
   2    For fortuna adversa, ill luck, mishap, misfortune, adversity (very rare): Trojae renascens alite lugubri Fortuna tristi clade iterabitur, Hor. C. 3, 3, 62: ut arte Emendaturus fortunam, id. S. 2, 8, 85.—
   B = condicio, state, condition, circumstances, fate, lot (class.; a favorite expression of Cicero): est autem infima condicio et fortuna servorum, Cic. Off. 1, 13, 41; cf.: in infimi generis hominum condicione atque fortuna, id. Mil. 34, 92: (Lampsaceni) populi Romani condicione socii, fortuna servi, id. Verr. 2, 1, 32, § 81; so corresp. to condicio, Quint. 3, 8, 50: Aedui queruntur fortunae commutationem, Caes. B. G. 7, 63: ut non modo omnium generum, aetatum, ordinum omnes viri ac mulieres, omnis fortunae ac loci, sed, etc., Cic. Pis. 22, 52: homines infimā fortunā, id. Fin. 5, 19, 52: inferiorem esse fortunā, id. Fam. 13, 5, 2: spes amplificandae fortunae, id. Lael. 16, 59: cui cessit triplicis fortuna novissima regni, lot, share, Ov. M. 5, 368: Arruns Camillam Circuit et quae sit fortuna facillima temptat, opportunity, Verg. A. 11, 761: Gallus utrum avem, an gentem, an fortunam corporis significet, bodily condition (of a eunuch), Quint. 7, 9, 2.—Plur.: quod si eo meae fortunae redeunt, abs te ut distrahar, Ter. Phorm. 1, 4, 23: omnes laudare fortunas meas, qui gnatum haberem tali ingenio praeditum, id. And. 1, 1, 71: ejus laudare fortunas, quod qua vellet ingredi posset, Cic. Tusc. 5, 39, 115: et secundas fortunas amittere coactus est, et in adversis sine ullo remedio permanere, id. Sull. 23, 66; Caes. B. G. 5, 3, 5; 6, 7, 6.—
   2    Transf., concr., fortunae, ārum, less freq. in the sing., property, possessions, goods, fortune.
   (a)    Plur.: tum propter rei publicae calamitates omnium possessiones erant incertae: nunc deum immortalium benignitate omnium fortunae sunt certae, Cic. Rosc. Com. 12, 33: bona fortunaeque, id. Verr. 2, 1, 44, § 113: pecunia fortunaeque, id. Rosc. Am. 3, 7: fortunas morte dimittere, id. Tusc. 1, 6, 12: et honore et auctoritate et fortunis facile civitatis suae princeps, id. Rep. 2, 19: fortunis sociorum consumptis, Caes. B. G. 1, 11 fin.: fortunarum pericula, Quint. 4, 2, 122.—
   (b)    Sing.: quo mihi fortuna, si non conceditur uti? Hor. Ep. 1, 5, 12: nec mea concessa est aliis fortuna, Ov. Tr. 5, 2, 57: adiri nomen invidiosae fortunae Caesaris, Vell. 2, 60, 1 Ruhnk.: de fortuna, qua uterque abundabat, Quint. 6, 1, 50: fortunam in nominibus habere, Dig. 4, 7, 40 fin.>

Latin > French (Gaffiot 2016)

(1) fortūna,⁵ æ, f.,
1 fortune, sort, hasard : secunda, prospera Cic. Dej. 29 ; Nat. 3, 39, bonheur ; adversa Cic. Nat. 3, 39, malheur ; fortunæ se committere Cic. Att. 9, 6, 4, se confier à la fortune : fortunæ rotam pertimescere Cic. Pis. 22, craindre la roue de la fortune || magnæ fuit fortunæ eum... effugere Cæs. G. 6, 30, 2, ce fut un hasard surprenant qu’il échappât... ; si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna Cic. Pis. 71, s’il avait eu plus de chance dans le choix d’un disciple || [au pl.] les hasards de la fortune, circonstances heureuses ou malheureuses, situation, sort : alicujus fortunas laudare Cic. Tusc. 5, 115, louer le sort de qqn, cf. Pl. Mil. 125 ; Ter. Andr. 17 ; Phorm. 201 ; secundas fortunas amittere Cic. Sulla 66, perdre une situation heureuse ; suis fortunis desperare cœperunt Cæs. G. 3, 12, 3, ils se prirent à désespérer de leur sort, cf. Cæs. G. 5, 3, 5 ; 6, 7, 4
2 [sans qualif.] : a) heureuse fortune, bonheur, chance : Cic. Pomp. 47 ; Nat. 3, 88 ; Div. 1, 39, etc. ; fortunam sibi facere Liv. 39, 40, 4, être l’artisan de sa fortune || succès : habuisset res fortunam... Liv. 24, 34, 1, l’affaire aurait réussi... || per fortunas ! Cic. Att. 5, 11, 1 ; 5, 13, 3, au nom de ton bonheur = au nom du ciel ! b) mauvaise fortune, malheur : Hor. S. 2, 8, 85
3 sort, lot, condition, situation, destinée : condicio et fortuna alicujus Cic. Off. 1, 41 ; Mil. 92, la condition et la destinée de qqn ; homines infima fortuna Cic. Fin. 5, 52, gens d’une condition infime ; spes amplificandæ fortunæ Cic. Læl. 59, l’espoir d’améliorer son lot, cf. Pis. 52 ; Or. 71 || fortuna corporis Quint. 7, 9, 2, un état physique
4 [plur.] les biens, fortune : Cic. Verr. 2, 1, 113 ; Tusc. 1, 12, etc. ; et honore et auctoritate et fortunis civitatis suæ princeps Cic. Rep. 2, 34, le premier de ses concitoyens par le rang, le crédit, les richesses ( Cæs. G. 1, 11, 6 ; 5, 43, 4 ; etc. ) ; fortunas suas obligaverunt Cic. Cat. 2, 10, ils ont grevé leurs biens d’hypothèques ; [qqf. au sing.] : Hor. Ep. 1, 5, 12 ; Quint. 6, 1, 50. gén. sing. arch. fortunas Næv. d. Prisc. Gramm. 6, 6 ; dat. abl. pl. fortunabus CIL 5, 8929 ; 6, 182.