civilis: Difference between revisions
(6_3) |
|||
Line 1: | Line 1: | ||
{{Lewis | {{Lewis | ||
|lshtext=<b>cīvīlis</b>: e, adj. [[civis]].<br /><b>I</b> Of or pertaining to citizens, [[civil]], [[civic]] ([[class]]. in [[prose]] and [[poetry]], and [[very]] freq.): [[sanguine]] civili rem conflant, by the [[blood]] of citizens, * Lucr. 3, 70; Cic. Fam. 15, 15, 1: conjuratio, id. ib. 5, 12, 2: [[bellum]], id. Att. 7, 13, 1; id. Imp. Pomp. 10, 28: bella, Hor. Epod. 16, 1; Luc. 1, 1: [[genus]] belli, Cic. Att. 7, 13, 1; Sall. C. 47, 2; Quint. 12, 1, 16; Flor. 3, 22, 10; 3, 23, 7: [[facinus]], Cic. Att. 7, 13, 1.—So De Bello Civili, the [[title]] of a [[portion]] of the Commentaries of [[Julius]] Cæsar, Flor. 4, 2, 4: [[discordia]], Sall. C. 5, 2: [[dissensio]], id. J. 41 fin.: discidii specie, Tac. A. 14, 60: irae, id. ib. 1, 43: [[acies]], Ov. M. 7, 142: [[arma]], [[civil]] [[war]], Cic. Div. 2, 2, 6; Tac. A. 1, 9: [[aestus]], Hor. Ep. 2, 2, 47: [[Mars]], Ov. H. 6, 35: busta, Prop. 2, 1, 27: [[victoria]], Nep. Epam. 10, 3; Sall. J. 95, 4; Tac. H. 4, 38 fin.: [[praeda]], id. ib. 3, 15 et saep.: mos consuetudoque, Cic. Off. 1, 41,148; cf.[[just]] [[before]]: instituta civilia: [[conciliatio]] et [[societas]], id. N. D. 2, 31, 78: [[facinus]], id. Att. 7, 13, 1: [[clamor]], Liv. 3, 28, 4; cf. [[robur]], id. 28, 44, 5: curae, Hor. C. 3, 8, 17: [[quercus]] = [[corona]] civica (v. [[civicus]], I.), Verg. A. 6, 772: [[civilis]] [[dies]], the [[civil]] [[day]] (from [[midnight]] to [[midnight]]; opp. to the [[naturalis]] [[dies]], from the [[rising]] to the setting of the [[sun]]), Varr. R. R. 1, 28, 1; Plin. 2, 77, 79, § 188; Macr. S. 1, 3: [[amor]] (opp. to [[naturalis]]), [[between]] citizens, Gell. 12, 1, 23.—<br /> <b>2</b> Esp.: jus civile.<br /> <b>a</b> In gen., [[private]] rights, the [[law]], as it protects citizens in [[their]] [[status]], [[property]], etc.: jus civile est [[aequitas]] constituta iis, qui ejusdem civitatis sunt, ad res suas obtinendas, Cic. Top. 2, 9: [[sit]] [[ergo]] in jure civili [[finis]] hic: legitimae [[atque]] usitatae in rebus causisque civium aequabilitatis [[conservatio]], id. de Or. 1, 42, 188: qui jus civile contemnendum putat, is vincula revellit judiciorum, etc., id. Caecin. 25, 70; id. Off. 3, 17, 69; id. Balb. 11, 28; Gai Inst. 1, 1; Just. Inst. 1, 2, 1 sq.; opp. jus naturale: quodam tempore homines [[nondum]] [[neque]] naturali [[neque]] civili jure descripto fusi, etc., Cic. Sest. 42, 91.—<br /> <b>b</b> The [[body]] of Roman [[law]] relating to [[private]] rights, the Civil Law: ut si [[quis]] dicat jus civile id esse, [[quod]] in legibus, senatūs consultis, rebus judicatis, juris peritorum auctoritate, edictis magistratuum, [[more]], aequitate consistat, Cic. Top. 5, 28: hoc civile (jus) [[quod]] dicimus (opp. [[causa]] universi juris ac legum), id. Leg. 1, 5, 17: de jure civili si [[quis]] [[novi]] [[quid]] instituit, id. Verr. 2, 1, 42, § 109; opp. jus nationum, id. Div in Caecil. 5, 18; opp. jus [[praetorium]], the precedents of decisions by the prætor: nam [[quod]] agas [[mecum]] ex jure civili ac praetorio non habes, id. Caecin. 12, 34; 2, 4; cf. Dig. 1, 1, 7 pr. and § 1.—<br /> <b>c</b> In narrower [[sense]], the [[code]] of [[procedure]], the forms of [[process]] in the Roman [[law]]: civile jus, repositum in penetralibus pontificum, evulgavit ([[Licinius]]), Liv. 9, 46, 5 Weissenb. ad loc.: jus civile per [[multa]] saecula [[inter]] sacra caerimoniasque deorum abditum, Cn. [[Flavius]] vulgavit, Val. Max. 2, 5, 2; cf. Dig. 1, 2, 2, § 5 sqq.; | |lshtext=<b>cīvīlis</b>: e, adj. [[civis]].<br /><b>I</b> Of or pertaining to citizens, [[civil]], [[civic]] ([[class]]. in [[prose]] and [[poetry]], and [[very]] freq.): [[sanguine]] civili rem conflant, by the [[blood]] of citizens, * Lucr. 3, 70; Cic. Fam. 15, 15, 1: conjuratio, id. ib. 5, 12, 2: [[bellum]], id. Att. 7, 13, 1; id. Imp. Pomp. 10, 28: bella, Hor. Epod. 16, 1; Luc. 1, 1: [[genus]] belli, Cic. Att. 7, 13, 1; Sall. C. 47, 2; Quint. 12, 1, 16; Flor. 3, 22, 10; 3, 23, 7: [[facinus]], Cic. Att. 7, 13, 1.—So De Bello Civili, the [[title]] of a [[portion]] of the Commentaries of [[Julius]] Cæsar, Flor. 4, 2, 4: [[discordia]], Sall. C. 5, 2: [[dissensio]], id. J. 41 fin.: discidii specie, Tac. A. 14, 60: irae, id. ib. 1, 43: [[acies]], Ov. M. 7, 142: [[arma]], [[civil]] [[war]], Cic. Div. 2, 2, 6; Tac. A. 1, 9: [[aestus]], Hor. Ep. 2, 2, 47: [[Mars]], Ov. H. 6, 35: busta, Prop. 2, 1, 27: [[victoria]], Nep. Epam. 10, 3; Sall. J. 95, 4; Tac. H. 4, 38 fin.: [[praeda]], id. ib. 3, 15 et saep.: mos consuetudoque, Cic. Off. 1, 41,148; cf.[[just]] [[before]]: instituta civilia: [[conciliatio]] et [[societas]], id. N. D. 2, 31, 78: [[facinus]], id. Att. 7, 13, 1: [[clamor]], Liv. 3, 28, 4; cf. [[robur]], id. 28, 44, 5: curae, Hor. C. 3, 8, 17: [[quercus]] = [[corona]] civica (v. [[civicus]], I.), Verg. A. 6, 772: [[civilis]] [[dies]], the [[civil]] [[day]] (from [[midnight]] to [[midnight]]; opp. to the [[naturalis]] [[dies]], from the [[rising]] to the setting of the [[sun]]), Varr. R. R. 1, 28, 1; Plin. 2, 77, 79, § 188; Macr. S. 1, 3: [[amor]] (opp. to [[naturalis]]), [[between]] citizens, Gell. 12, 1, 23.—<br /> <b>2</b> Esp.: jus civile.<br /> <b>a</b> In gen., [[private]] rights, the [[law]], as it protects citizens in [[their]] [[status]], [[property]], etc.: jus civile est [[aequitas]] constituta iis, qui ejusdem civitatis sunt, ad res suas obtinendas, Cic. Top. 2, 9: [[sit]] [[ergo]] in jure civili [[finis]] hic: legitimae [[atque]] usitatae in rebus causisque civium aequabilitatis [[conservatio]], id. de Or. 1, 42, 188: qui jus civile contemnendum putat, is vincula revellit judiciorum, etc., id. Caecin. 25, 70; id. Off. 3, 17, 69; id. Balb. 11, 28; Gai Inst. 1, 1; Just. Inst. 1, 2, 1 sq.; opp. jus naturale: quodam tempore homines [[nondum]] [[neque]] naturali [[neque]] civili jure descripto fusi, etc., Cic. Sest. 42, 91.—<br /> <b>b</b> The [[body]] of Roman [[law]] relating to [[private]] rights, the Civil Law: ut si [[quis]] dicat jus civile id esse, [[quod]] in legibus, senatūs consultis, rebus judicatis, juris peritorum auctoritate, edictis magistratuum, [[more]], aequitate consistat, Cic. Top. 5, 28: hoc civile (jus) [[quod]] dicimus (opp. [[causa]] universi juris ac legum), id. Leg. 1, 5, 17: de jure civili si [[quis]] [[novi]] [[quid]] instituit, id. Verr. 2, 1, 42, § 109; opp. jus nationum, id. Div in Caecil. 5, 18; opp. jus [[praetorium]], the precedents of decisions by the prætor: nam [[quod]] agas [[mecum]] ex jure civili ac praetorio non habes, id. Caecin. 12, 34; 2, 4; cf. Dig. 1, 1, 7 pr. and § 1.—<br /> <b>c</b> In narrower [[sense]], the [[code]] of [[procedure]], the forms of [[process]] in the Roman [[law]]: civile jus, repositum in penetralibus pontificum, evulgavit ([[Licinius]]), Liv. 9, 46, 5 Weissenb. ad loc.: jus civile per [[multa]] saecula [[inter]] sacra caerimoniasque deorum abditum, Cn. [[Flavius]] vulgavit, Val. Max. 2, 5, 2; cf. Dig. 1, 2, 2, § 5 sqq.; plur.: inteream si... [[novi]] civilia jura, Hor. S. 1, 9, 39.—<br /> <b>B</b> Relating to [[public]] or [[political]] [[life]], [[political]], [[public]], [[state]]-: [[scientia]], [[politics]], [[political]] [[science]], Cic. Inv. 1, 5, 6; Quint. 2, 15, 33: quaestiones, id. 2, 15, 36: officia, id. 2, 15, 36, and 2, 4, 27: civilium rerum [[peritus]], Tac. H. 2, 5: mersor civilibus undis, Hor. Ep. 1, 1, 16: vir, a [[statesman]], πολιτικος, Quint. prooem. § 10; 11, 10, 15; 12, 2, 7; 12, 2, 21; 11, 1, 35.—<br /> <b>2</b> Esp. [[civil]], opp. [[military]] ([[first]] in Livy): is [[gravis]] annis non militaribus [[solum]] sed civilibus [[quoque]] abscesserat muneribus, Liv. 9, 3, 5; cf.: [[civilis]] res [[haud]] [[magnopere]] obeuntem bella excitabant, id. 6, 22, 7.—<br /><b>II</b> Trop. (cf. [[popularis]], and the Gr. [[κοινός]]>), demeaning one's [[self]] as a [[citizen]]; [[hence]] of [[distinguished]] persons, [[courteous]], [[polite]], [[civil]], [[affable]], [[urbane]] (so not [[before]] the Aug. per.; esp. freq. in Suet.; in Quint. [[only]] [[once]]): [[quid]] [[enim]] civilius [[illo]]? Ov. Tr. 4, 4, 13: [[sermo]], Liv. 6, 40, 15: [[animus]], id. 45, 32, 5; Tac. A. 1, 72; Suet. Caes. 75; id. Claud. 1; id. Dom. 12; cf. id. Calig. 3; id. Vesp. 12: parumque id non civile [[modo]] sed humanum [[etiam]] [[visum]], [[unbecoming]] a [[private]] [[citizen]], Liv. 5, 23, 5: et [[humano]] ingressu, Quint. 3, 8, 59 Spald.: incessu, Plin. [[Pan]]. 83, 7: civile [[ingenium]], mira [[comitas]], Tac. A. 1, 33; cf. id. ib. 2, 82: [[arma]], id. H. 4, 3: civile rebatur, misceri voluptatibus vulgi, id. A. 1, 54; cf. id. ib. 2, 34; 3, 22; Plin. [[Pan]]. 78, 4; 87, 1: [[civilis]] [[circa]] amicos, Eutr. 7, 13: in cunctos, id. 10, 16.—Sup., Eutr. 8, 1; Spart. Had. 20, 1.—As subst.: cīvīle, is, n., [[courtesy]]: si [[quicquam]] in [[vobis]] non [[dico]] [[civilis]] sed humani esset, Liv. 5, 3, 9.—Hence, adv.: cīvīlĭter.<br /> <b>1</b> (Acc. to I.) Citizen-[[like]]: vivere, Cic. ap. Lact. 3, 14: certare, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 3; Liv. 38, 56, 9; 33, 46, 3; Juv. 5, 112; Gell. praef. § 13.—<br /> <b>b</b> In [[judicial]] [[language]], [[civilly]] (opp. [[criminally]]): agere, Dig. 47, 2, 92; 11, 6, 1; 47, 10, 37.—<br /> <b>2</b> (Acc. to 2.) As becomes a [[citizen]], [[courteously]], [[kindly]], Ov. M. 12, 583; id. Tr. 3, 8, 41; Tac. A. 3, 76; 4, 21; id. H. 2, 91.—Comp.: civilius, Plin. [[Pan]]. 29, 2; App. M. 9, p. 236, 10.—Sup.: civilissime, Eutr. 7, 8. | ||
}} | }} |
Revision as of 09:23, 13 August 2017
Latin > English (Lewis & Short)
cīvīlis: e, adj. civis.
I Of or pertaining to citizens, civil, civic (class. in prose and poetry, and very freq.): sanguine civili rem conflant, by the blood of citizens, * Lucr. 3, 70; Cic. Fam. 15, 15, 1: conjuratio, id. ib. 5, 12, 2: bellum, id. Att. 7, 13, 1; id. Imp. Pomp. 10, 28: bella, Hor. Epod. 16, 1; Luc. 1, 1: genus belli, Cic. Att. 7, 13, 1; Sall. C. 47, 2; Quint. 12, 1, 16; Flor. 3, 22, 10; 3, 23, 7: facinus, Cic. Att. 7, 13, 1.—So De Bello Civili, the title of a portion of the Commentaries of Julius Cæsar, Flor. 4, 2, 4: discordia, Sall. C. 5, 2: dissensio, id. J. 41 fin.: discidii specie, Tac. A. 14, 60: irae, id. ib. 1, 43: acies, Ov. M. 7, 142: arma, civil war, Cic. Div. 2, 2, 6; Tac. A. 1, 9: aestus, Hor. Ep. 2, 2, 47: Mars, Ov. H. 6, 35: busta, Prop. 2, 1, 27: victoria, Nep. Epam. 10, 3; Sall. J. 95, 4; Tac. H. 4, 38 fin.: praeda, id. ib. 3, 15 et saep.: mos consuetudoque, Cic. Off. 1, 41,148; cf.just before: instituta civilia: conciliatio et societas, id. N. D. 2, 31, 78: facinus, id. Att. 7, 13, 1: clamor, Liv. 3, 28, 4; cf. robur, id. 28, 44, 5: curae, Hor. C. 3, 8, 17: quercus = corona civica (v. civicus, I.), Verg. A. 6, 772: civilis dies, the civil day (from midnight to midnight; opp. to the naturalis dies, from the rising to the setting of the sun), Varr. R. R. 1, 28, 1; Plin. 2, 77, 79, § 188; Macr. S. 1, 3: amor (opp. to naturalis), between citizens, Gell. 12, 1, 23.—
2 Esp.: jus civile.
a In gen., private rights, the law, as it protects citizens in their status, property, etc.: jus civile est aequitas constituta iis, qui ejusdem civitatis sunt, ad res suas obtinendas, Cic. Top. 2, 9: sit ergo in jure civili finis hic: legitimae atque usitatae in rebus causisque civium aequabilitatis conservatio, id. de Or. 1, 42, 188: qui jus civile contemnendum putat, is vincula revellit judiciorum, etc., id. Caecin. 25, 70; id. Off. 3, 17, 69; id. Balb. 11, 28; Gai Inst. 1, 1; Just. Inst. 1, 2, 1 sq.; opp. jus naturale: quodam tempore homines nondum neque naturali neque civili jure descripto fusi, etc., Cic. Sest. 42, 91.—
b The body of Roman law relating to private rights, the Civil Law: ut si quis dicat jus civile id esse, quod in legibus, senatūs consultis, rebus judicatis, juris peritorum auctoritate, edictis magistratuum, more, aequitate consistat, Cic. Top. 5, 28: hoc civile (jus) quod dicimus (opp. causa universi juris ac legum), id. Leg. 1, 5, 17: de jure civili si quis novi quid instituit, id. Verr. 2, 1, 42, § 109; opp. jus nationum, id. Div in Caecil. 5, 18; opp. jus praetorium, the precedents of decisions by the prætor: nam quod agas mecum ex jure civili ac praetorio non habes, id. Caecin. 12, 34; 2, 4; cf. Dig. 1, 1, 7 pr. and § 1.—
c In narrower sense, the code of procedure, the forms of process in the Roman law: civile jus, repositum in penetralibus pontificum, evulgavit (Licinius), Liv. 9, 46, 5 Weissenb. ad loc.: jus civile per multa saecula inter sacra caerimoniasque deorum abditum, Cn. Flavius vulgavit, Val. Max. 2, 5, 2; cf. Dig. 1, 2, 2, § 5 sqq.; plur.: inteream si... novi civilia jura, Hor. S. 1, 9, 39.—
B Relating to public or political life, political, public, state-: scientia, politics, political science, Cic. Inv. 1, 5, 6; Quint. 2, 15, 33: quaestiones, id. 2, 15, 36: officia, id. 2, 15, 36, and 2, 4, 27: civilium rerum peritus, Tac. H. 2, 5: mersor civilibus undis, Hor. Ep. 1, 1, 16: vir, a statesman, πολιτικος, Quint. prooem. § 10; 11, 10, 15; 12, 2, 7; 12, 2, 21; 11, 1, 35.—
2 Esp. civil, opp. military (first in Livy): is gravis annis non militaribus solum sed civilibus quoque abscesserat muneribus, Liv. 9, 3, 5; cf.: civilis res haud magnopere obeuntem bella excitabant, id. 6, 22, 7.—
II Trop. (cf. popularis, and the Gr. κοινός>), demeaning one's self as a citizen; hence of distinguished persons, courteous, polite, civil, affable, urbane (so not before the Aug. per.; esp. freq. in Suet.; in Quint. only once): quid enim civilius illo? Ov. Tr. 4, 4, 13: sermo, Liv. 6, 40, 15: animus, id. 45, 32, 5; Tac. A. 1, 72; Suet. Caes. 75; id. Claud. 1; id. Dom. 12; cf. id. Calig. 3; id. Vesp. 12: parumque id non civile modo sed humanum etiam visum, unbecoming a private citizen, Liv. 5, 23, 5: et humano ingressu, Quint. 3, 8, 59 Spald.: incessu, Plin. Pan. 83, 7: civile ingenium, mira comitas, Tac. A. 1, 33; cf. id. ib. 2, 82: arma, id. H. 4, 3: civile rebatur, misceri voluptatibus vulgi, id. A. 1, 54; cf. id. ib. 2, 34; 3, 22; Plin. Pan. 78, 4; 87, 1: civilis circa amicos, Eutr. 7, 13: in cunctos, id. 10, 16.—Sup., Eutr. 8, 1; Spart. Had. 20, 1.—As subst.: cīvīle, is, n., courtesy: si quicquam in vobis non dico civilis sed humani esset, Liv. 5, 3, 9.—Hence, adv.: cīvīlĭter.
1 (Acc. to I.) Citizen-like: vivere, Cic. ap. Lact. 3, 14: certare, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 3; Liv. 38, 56, 9; 33, 46, 3; Juv. 5, 112; Gell. praef. § 13.—
b In judicial language, civilly (opp. criminally): agere, Dig. 47, 2, 92; 11, 6, 1; 47, 10, 37.—
2 (Acc. to 2.) As becomes a citizen, courteously, kindly, Ov. M. 12, 583; id. Tr. 3, 8, 41; Tac. A. 3, 76; 4, 21; id. H. 2, 91.—Comp.: civilius, Plin. Pan. 29, 2; App. M. 9, p. 236, 10.—Sup.: civilissime, Eutr. 7, 8.