ἄστυ

English (LSJ)

τό, Ep. and Ion. gen. εος (disyll. in Semon.7.74), Att. and Trag. εως (ἄστεος is never required by the metre, ἄστεως (trisyll.) is necessary in E.Or.761, Ph.842, El.246, and is the only form found in Att. Inscrr., as IG2.584.7, 22.463.76; it is a disyll. in E.El.298, Ba. 840): pl.,

   A ἄστη Id.Supp.952; ἄστεα Hdt.1.5:—town, ἄ. μέγα Πριάμοιο Il.2.332, al.: with name in gen., Σουσίδος, Σούσων ἄ., A.Pers.119, 535; ἄ. Θήβης S.OC1372, Tr.1154, etc.    2 lower town, opp. acropolis, Hdt.1.176, al.    II in Attica, town (i.e. Athens), opp. ἀγρός (country), mostly without Art., στυγῶν μὲν ἄ. Ar.Ach.33; ἐξ ἄστεως νῦν εἰς ἀγρὸν χωρῶμεν Id.Fr.107; ἔγημα . . ἄγροικος ὢν ἐξ ἄστεως I married a town girl, Id.Nu.47; τῶν κατ' ἄστυ πραγμάτων Men.Georg. Fr.4: also with Art., πρὸς τὸ ἄ. Pl.R.327b, 328c, al.    2 Athens, opp. Phalerum or Piraeus, Id.Smp.172a, D.20.12, Arist.Pol.1303b12, al.; τὸ ἄστυ τῆς πόλεως, opp. Piraeus, Lycurg.18; ἄρχοντος ἐν ἄστει, opp. ἐν Σαλαμῖνι, IG2.594.    3 in Egypt, Alexandria, PHal.1.89 (iii B. C.), St.Byz. s.v. ἄστυ, etc.    III town in the material sense, opp. πόλις (the civic body), Il.17.144.    IV Adv. ἄστυδε (q. v.). (ϝάστυ, cf. ϝασστυόχος IG5(2).77 (Tegea): gen. ϝάστιος ib.7.3170 (Orchom. Boeot.): but prob. not cogn. with Skt. ua/sati 'dwell', which has e in the root.)

German (Pape)

[Seite 378] τό, die Stadt; gen. ἄστεος u. ἄστεως; letzteres Attisch, durch das Metrum gesichert Eur. Or. 751 Phoen. 856. Ueberall; Hom. oft, z. B. ἄστυ Iliad. 3, 116, ἄστεος z. B. 3. 140, ἄστεϊ Od. 8. 525, ἄστεα z. B. Od. 1, 3; πόλιν καὶ ἄστυ Iliad. 17, 144, entw. auf Homerische Art παραλλήλως, so daß Beides dasselbe, oder eines von Beiden die Burg; ἄστυ Ἰλίου Iliad. 21, 128, ἄστυ Ζελείης 4, 103; Λήμνου τε καὶ Ἴμβρου ἄστυ 14, 281. Bei den Attikern vorzugsweise Athen, gew. ohne Artikel, s. Stallb. Phaedr. 227 b, nicht bloß im Ggstz des Landes, sondern auch des Piräeus, Lycurg. 18, wo ἄστυ τῆς πόλεως darauf hinweis't, daß πόλις auch den durch die langen Mauern mit eingeschlossenen Pi räeus einbegreift.

French (Bailly abrégé)

ἄστεως (τό) :
I. ville;
II. en parl. d’Athènes;
1 la ville p. opp. à la campagne;
2 la ville haute p. opp. à la partie voisine du Pirée.
Étymologie: p. *Ϝάστυ, de la R. Ϝας habiter.
Par. πόλις.

English (Autenrieth)

εος (ϝάστυ): city (esp. as a fortified dwelling-place); εἰς ὅ κεν ἄστυ κιχείομεν Ἰλίου ἷρῆς, Il. 21.128; πολλῶν δ' ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα, Od. 1.3; ὅππως κε πόλιν καὶ ἄστυ σαώσεις, i. e. his country and its capital, Il. 17.144, cf. Od. 6.177 f.—ἄστυδε, to the city.

English (Slater)

ἄστυ (ἄστυ, -εος, -ει, -εϊ, -υ; ἄστη, -έων)
   1 city ἀπάτερθε δ' ἔχον διὰ γαῖαν τρίχα δασσάμενοι πατρωίαν ἀστέων μοίρας (Meineke: μοῖραν codd.: Lindos, Ialysos, Kamiros, the three cities of Rhodes) (O. 7.76) φέροις δὲ Πρωτογενείας ἄστει γλῶσσαν (λέγει δὲ τῆς Ὀποῦντος. Σ.) (O. 9.42) ἐν ἄστεϊ Πειράνας Korinth (O. 13.61) “φαμὶ γὰρ Ἐπάφοιο κόραν ἀστέων ῥίζαν φυτεύσεσθαι μελησίμβροτον Διὸς ἐν Ἄμμωνος θεμέθλοις” Cyrene (P. 4.15) ἄστυ χρυσοθρόνου διανέμειν θεῖον Κυράνας (P. 4.260) ὁ Βάττου δ' ἕπεται παλαιὸς ὄλβος ἔμπαν τὰ καὶ τὰ νέμων, πύργος ἄστεος ὄμμα τε φαεννότατον ξένοισι (P. 5.56) ξένιον ἄστυ κατέδρακεν Thebes (N. 4.23) πολλὰ δ' Αἰγύπτῳ κατῴκισθενἄστη ταῖς Ἐπάφου παλάμαις (ἄστη nom. et acc. interpr. edd.) (N. 10.5) νικαφορίαις γὰρ ὅσαιςἱπποτρόφον ἄστυ τὸ Προίτοιο θάλησεν† (Προίτοιο τόδ' ἱπποτρόφον ἄστυ θάλησεν Boeckh: Argos) (N. 10.41) ξυνὸν ἄστει κόσμον ἑῷ προσάγων Aigina (I. 6.69) ὧραί τε Θεμίγονοι [[[πλάξ]]]ιππον ἄστυ Θήβας ἐπῆλθον (Pae. 1.7) τὸ δὲ οἴκοθεν ἄστυ κα[ (nom.) (Pae. 4.32) ]ἄστεϊ κτεάν[ (Pae. 21.15) θεοί, πολύβατον οἵ τ' ἄστεος ὀμφαλὸν θυόεντ ἐν ταῖς ἱεραῖς Ἀθάναις οἰχνεῖτε πανδαίδαλόν τ εὐκλἔ ἀγοράν fr. 75. 3. καὶ λιπαρῷ Σμυρναίων ἄστεϊ fr. 204.

Spanish (DGE)

-εως, ὁ

• Prosodia: [trisílabo, pero disílabo en E.El.298, Ba.840]

• Morfología: [ép. y jón. gen. -εος Il.15.351, disílabo en Semon.8.74, beoc. Ϝάστιος IG 7.3170.3 (Orcómeno); nom. plu. ἄστεα Hdt.1.5, ἄστη E.Supp.952]
I 1gener. ciudad ἄστυ μέγα Πριάμοιο Il.2.332, cf. Ibyc.1(a).2, Ἰλίου θαητὸν ἄστυ B.13.115, ἄστυ Νυμφέων (ref. a Samos según Hsch.), Anacr.21.2, cf. Emp.B 112, Pi.N.10.5, Th.1.122, Isoc.4.81, Amph.Seleuc.180, Nonn.D.35.9, Colluth.237
•c. el n. de la ciudad en gen. μέγ' ἄστυ Σουσίδος A.Pers.118, ἄ. Σούσων A.Pers.535, ἄ. Θήβης S.OC 1372, Tr.1154, Καμαρίνης δὲ τὸ ἄ. Hdt.7.156, ἄ. ... Κυράνας Pi.P.4.260
•c. adj. o gentilicio Τιρύνθιον ἄ. B.11.57, Μεμνόνειον ἄ. Hdt.5.54, τὸ ἄ. τῶν Κορινθίων X.HG 4.4.17, cf. E.Ph.1101, Tim.15.117, X.Vect.4.47, Colluth.141
•op. ‘campo’, Theoc.20.44
•ciudad en sent. material (las construcciones) op. πόλις (los ciudadanos) φράζεο νῦν ὅππως κε πόλιν καὶ ἄστυ σαώσῃς Il.17.144, cf. E.Med.771.
2 ciudad baja op. ἀκρόπολις Hdt.1.176, D.18.215.
II 1en el Ática dicho de Atenas op. ἀγρός frec. sin art. στυγῶν μὲν ἄ. Ar.Ach.33, ἐξ ἄστεως νῦν εἰς ἀγρὸν χωρῶμεν Ar.Fr.109, ἔγημα Μεγακλέους ... ἀδελφιδῆν ἄγροικος ὢν ἐξ ἄστεως Ar.Nu.47, τῶν κατ' ἄστυ πραγμάτων οὐ παντελῶς ἔμπειρος Men.Georg.Fr.5.2, cf. Is.3.23, Plb.16.25.5
•op. al Falero εἰς ἄστυ οἴκοθεν ἀνιὼν Φαληρόθεν Pi.Smp.172a, cf. Th.2.13
•op. al Pireo τὸ μὲν ἄστυ τῆς πόλεως Lycurg.18, ἄρχοντος ἐν ἄστει op. ἐν Σαλαμῖνι IG 2².1227.1 (II a.C.), tb. c. art. θεωρήσαντες ἀπῇμεν πρὸς τὸ ἄστυ Pl.R.327b, cf. 328c, Ep.324c, Is.3.23, Arist.Pol.1303^b12, D.20.12
•de ahí la capital δικαίως ἂν αὐτὴν ἄστυ τῆς Ἑλλάδος προσαγορεύεσθαι con justicia se la podría llamar (a Atenas) la capital de la Hélade Isoc.15.299.
2 en Egipto dicho de Alejandría, PHal.1.89 (III a.C.), St.Byz.
3 en Italia dicho de Roma εἰς ἄστυ D.H.2.28, γαίης βασιληΐδος ἄστυ Orác. en Theos.Tub.22. • DMic.: wa-tu.

• Etimología: De Ϝάστυ < *Hu̯ °stu- como het. ḫuš- ‘vivir’, ai. vā́stu, frente a gr. ἄεσα de *°Hu̯es-, cf. het. ḫueš-, ai. vásati, gót. wisan.

Greek Monolingual

(-έως), το (AM ἄστυ, -έως, Α και -εος)
νεοελλ.
η πόλη (σε αντίθεση με τα προάστια και την ύπαιθρο)
αρχ.
1. η κατοικία, το ανάκτορο
2. η κάτω πόλη σε αντίθεση με την ακρόπολη
3. (για την Αττική) (ιδιαίτερα χωρίς άρθρο) η κυρίως πόλη σε αντίθεση με την ύπαιθρο
4. η Αθήνα σε αντίθεση με το Φάληρο και τον Πειραιά
5. πόλη από υλική θεώρηση, κτίσματα, δρόμοι, αγορά, σε αντίθεση με το έμψυχο υλικό.
[ΕΤΥΜΟΛ. Η λ. άστυ, γεν. άστεος (ιων. επικ. τ.) και άστεως (τ. αττικός, της τραγικής ποιήσεως και νεώτερος αναλογικά προς το πόλεως) προήλθε από Fάστυ, με σίγηση του αρχικού F- (πρβλ. βοιωτ. γεν. Fάστιος, αρκαδ. γεν. Fασστυ-όχω), μαρτυρείται δε πιθ. και στη Μυκηναϊκή ως wa-tu. Στην αρχαία εποχή χρησιμοποιήθηκε κατ' αντιδιαστολή προς τα αγρός, ακρόπολις, καθώς επίσης και προς το πόλις (που κατά κύριο λόγο χαρακτήριζε το έμψυχο υλικό της πόλεως), ενώ ειδικότερα δήλωνε την πόλη των Αθηνών (έναντι των προαστίων της: Φάληρο, Πειραιά κ.λπ.) Ετυμολογικά ο τ. άστυ αντιστοιχεί προς τα αρχ. ινδ. (βεδ.) rāstu «τόπος κατοικίας», πιθ. μεσσαπ. vastei, τοχαρ. Α' wast, το-χαρ. Β' ost «σπίτι» (τύποι που ανάγονται σε IE. ụes- «μένω, περνώ τον καιρό μου, κατοικώ, διανυκτερεύω»). Έχει υποστηριχθεί ακόμη η άποψη ότι ο σχηματισμός αυτών των λέξεων στηρίζεται σε αρχ. ρήμα, που ανευρίσκεται στα αρχ. ινδ. vasati, «μένει», γοτθ. wisan «είναι, μένει», ελλην. αόρ. άεσα (βλ. αέσκω). Ανερμήνευτο παραμένει το α- του ελλην. τ. έναντι της εναλλαγής απαθούς-ετεροιωμένης βαθμίδας της ρίζας ụes-, που κατά κανόνα επικρατεί στους αντίστοιχους IE. τύπους, γεγονός που οδήγησε στην υπόθεση αναγωγής του α- σε προελληνικό υπόστρωμα. Τέλος ανάλογο προς τον μορφολογικό σχηματισμό σε tu- του τ. άστυ εμφανίζουν και τα γοτθ. wists «φύση» (< ụes-t-is, πρβλ. Εστία), αρχ. ιρλ. foss «ησυχία» (< ụos-to-s) κ.λπ.
ΠΑΡ. αρχ. αστίτης, άστυρον.
ΣΥΝΘ. αστυνόμος
νεοελλ.
αστυΐατρος, αστυκλινική, αστυκτηνίατρος, αστυμηχανικός, αστυφύλαξ (-ακας), αστυφιλία, αστυχημικός
αρχ.-μσν.
αστυάναξ
μσν.
αστυπολίτης
αρχ.
αστόξενος, αστυβοώτης, αστυγείτων, αστυδρομούμαι, αστύθεμις, αστύνικος, αστυόχος, αστυπόλος, αστυάναξ. Ο τ. άστυ χρησιμοποιήθηκε και κατά την παραγωγή και σύνθεση κυρίων ονομάτων: Αστείος, Fαστίας, Fαστίνιος, Άστων, Faστούκριτος, Αστυάναξ, Αστυγένης, Αστυδάμας, Αστύδωρος, Αστυκλής, Αστυκράτης, Αστυκρέων, Αστυλαΐδας, Αστύλος, Αστύμαχος, Fαστυμεδόντιος, Αστυμέδων, Αστυμήδης, Αστύνομος, Αστύνους, Αστύξενος, Αστύοχος, Αστύπυλος, Αστυχαρίδης].