κύριος

English (LSJ)

[ῡ], α, ον, also ος, ον A.Supp.732, E.Heracl.143, Arist.Pol. 1306b20:—Thess. κῦρρος IG9(2).517.20 (Larissa, iii B.C.): (κῦρος) (not in Hom.):    I of persons, having power or authority over, c. gen., Ζεὺς ὁ πάντων κ. Pi.I.5(4).53, cf. P.2.58; ἐμῶν τε καὶ σῶν κ. πιστωμάτων A.Ag.878; πρὶν ἄν σε κ. στήσω τέκνων put thee in possession of... S.OC1041; κύριοι πολιτείας Antipho 3.1.1; κ. καταλύσεως Th.4.20; εἰρήνης καὶ πολέμου X.HG2.2.18; -ώτατοι τοῦ ἱεροῦ Th.5.53 (but ὁ -ώτατος θεὸς τοῦ ἱεροῦ, of the god to whom a temple is dedicated, OGI90.39 (Rosetta, ii B.C.)); τῶν αὑτοὺ κ. Pl.Lg.929d, cf. Isoc. 19.34, etc.; θανάτου κ. τινός with power of life and death over, Pl. Criti.120d; κ. περί τινος Arist.Pol.1286a24.    2 κύριός εἰμι c. inf., I have authority to do, am entitled to do, A.Ag.104 (lyr.); οὗτος κ. ὁρκωμοτεῖν (prob. for -ῶν) E.Supp.1189; κ. ἀπολέσαι, σῶσαι δ' ἄκυροι And.4.9, cf. Th.5.63, 8.5; -ώτεροι δοῦναι better able to give, Id.4.18; οὐ . . κ. οὔτε ἀνελέσθαι πόλεμον οὔτε καταλῦσαι X.An.5.7.27; δοῦλοι κ. μαστιγοῦν τοὺς ἐλευθέρους Ephor.29 J.; αἱ ἀρχαὶ κ. κρίνειν Arist. Pol.1287b16; also κ. τοῦ μὴ μεθυσθῆναι having power not to... Id.EN1113b32: c. acc. et inf., κ. εἶναι ἢ τοίαν εἶναι [πόλιν] ἢ τοίαν Pl.R. 429b.    3 folld. by a dependent clause, κ. γενέσθαι, ὅντινα δεῖ καταστήσασθαι Is.6.4.    4 c. part., πριαμένους τι ἢ πωλοῦντας κυρίους εἶναι Th.5.34; κ. ἦν πράσσων ταῦτα Id.8.51, cf. Plb.6.37.8, 18.37.10; κύριοι ἐόντω συλέοντες Schwyzer 337.13 (Delph.).    5 abs., having authority, supreme, τί τῶνδε κυριωτέρους μένεις; A.Supp.965; -ώτερος σέθεν E.Ba.505; ὁ πατὴρ μέχρι τούτου κ. [ἐστι] Arist.Rh.1402a1; τὸ κ. the sovereign power in a state, Id.Pol.1281a11, cf. Pl.R.565a, etc.; τὰ κ. the supreme authorities, D.19.259, Arist.Rh.1365b27; τὰ τῆσδε τῆς γῆς κ. S.OC915; at Athens, κ. ἐκκλησία a sovereign or principal assembly, Ar.Ach.19, Arist.Ath.43.4, IG12.42.22, al., 22.493.8, etc.; ἀγορὰ κ. ib.1298.7.    II of things, ὁ τῆς ὥρας τῆς καταρχῆς κ. [ἀστήρ] Serapio in Cat.Cod.Astr.1.99: but usu. abs., authoritative, decisive, δίκαι E.Heracl.l.c., And.1.88, Pl.Cri.50b; μῦθος -ώτερος of more authority, E.IA318 (troch.); -ωτάτη τῶν ἐπιστημῶν [ἡ πολιτική] Arist.Pol.1282b15; αἱ -ώτεραι ἀρχαί Id.Cael.285a26, cf. Metaph.997a12; [ἡ φρόνησις] τῆς σοφίας κυριωτέρα Id.EN1143b34; -ωτέρα ἡ καθόλου [ἀπόδειξις] Id.APo.86a23; τάραχος ὁ -ώτατος Epicur.Ep.1p.30U.; of sovereign remedies, -ωτάτη τῶν καθάρσεων Pl.Sph.230d; -ωτάτη κένωσις Gal.1.299; important, principal, κ. δόξαι, of certain doctrines of Epicurus, Phld.Ir.p.86 W.; τὰ -ώτατα μέρη τῆς φύσεως Epicur.Sent.9; -ώτερα μέρη τοῦ σώματος Philostr.Gym.50; τὰ -ώτατα the principal organs, Gal.1.385 (but, the most important matters, Epicur.Sent.16); τὸ -ώτατον τῆς Ἐφέσου Philostr.VS1.22.4: Gramm., κ. τόνος principal accent, D.T.Supp. 674.32.    2 opp. ἄκυρος, valid, νόμος, δόγματα, D.24.1, Pl.Lg. 926d; κ. ποιεῖν [τὴν γνῶσιν], opp. ἄκυρον π., D.21.92, cf. 39.15; τὰς συνθήκας κυρίας ποιεῖν Lys.18.15; ἡ συγγραφὴ ἥδε κ. ἔστω PEleph. 1.14 (iv B.C.); ἔστω τὰ κριθέντα κ. Lexap.D.21.94; so τὰς τῶν ἄλλων δόξας κ. ποιεῖν Pl.Tht.179b.    3 of times, etc., ordained, appointed, ἡ κυρίη ἡμέρη Hdt.5.50, cf. 93 (pl.); ἡ κ. τῶν ἡμερέων Id.1.48, 6.129; κ. ἐν ἡμέρᾳ A.Supp.732; τόδε κ. ἦμαρ E.Alc.105 (lyr.), etc.; κ. μήν, of a woman with child, i.e. the ninth month, Pi.O.6.32; ὅταν τὸ κ. μόλῃ φάος (prob.) the appointed time, A.Ag.766 (lyr.); κ. μένει τέλος Id.Eu.544 (lyr.); ἡ κ. [ἡμέρα] D.21.84, cf. Test.ib.93; but αἱ κ. [ἡμεραι], = κριτικαί, Hp.Aff.9.    4 legitimate, lawful, ὕπνος πόνος τε, κ. ξυνωμόται A.Eu.127, cf. 327; κύρι' ἔχοντες having lawful power, ib. 960 (lyr.).    5 ἡ κ. ἀρετή goodness proper, real goodness, Arist.EN 1144b4; [φλοιὸς] ὁ κ. Thphr.HP4.15.1; Rhet. and Gramm., κ. ὄνομα the real or actual, hence current, ordinary, name of a thing, opp. μεταφορά, γλῶττα, Arist.Rh.1404b6, 1410b12, Po.1457b3, cf. D.H. Comp.21, D.L.10.13, etc.; σπάνει κυρίου ὀνόματος for lack of a current term, D.H.Comp.24; -ώτατα ὀνόματα most ordinary terms, ib.3 (hence also κ. ὄνομα proper, personal name, Plb.6.46.10, A.D.Pron. 10.11, al., Hdn.7.5.8; ὄνομα alone in this sense, Diog.Bab.Stoic.3.213); κ. [λέξεις] Phld.Rh.1.181 S.; κατὰ τὸν κ. τρόπον, opp. καταχρωμένη, ib.1.59 S.    III Adv. κυρίως, v. sub voc.    B Subst. κύριος, ὁ, lord, master, τοῖσι κ. δωμάτων A.Ch.658, cf. 689, S.Aj.734, etc.; ὁ κ. alone, head of a family, master of a house (cf. Sch.Ar.Eq.965), Antipho 2.4.7, Ar.Pl.6, Arist.Pol.1269b10; τοὺς κ. τῶν οἰκιῶν PTeb.5.147 (ii B.C.); also, guardian of a woman, Is.6.32, PGrenf.2.15 i 13 (ii B.C.), etc.: generally, guardian, trustee, Is. 2.10, D.43.15, 46.19, Men.Epit.89, etc.    b later κύριε, as a form of respectful address, sir, Ev.Jo.12.21, 20.15, Act.Ap.16.30 (pl.), PFay. 106.15 (ii A.D.), etc.    2 fem. κυρία, ἡ, mistress, lady of the house, Philem.223, LXXIs.24.2, etc.; κ. τῆς οἰκίας Men.403: in voc., madam, D.C.48.44; applied to women from fourteen years upwards, Epict. Ench.40. (In later Gr. freq. written κύρα, PGrenf.1.61.4 (vi A.D.), etc.)    b epith. of Ἶσις, OGI180 (Egypt, i B.C.), etc.    3 of gods, esp. in the East, Σεκνεβτῦνις ὁ κ. θεός PTeb.284.6 (i B.C.); Κρόνος κ. CIG4521 (Abila, i A.D.); Ζεὺς κ. Supp.Epigr.2.830 (Damascus, iii A.D.); κ. Σάραπις POxy.110.2 (ii A.D); ἡ κ. Ἄρτεμις IG 4.1124 (Tibur, ii A.D.); of deified rulers, τοῦ κ. βασιλέος θεοῦ OGI86.8 (Egypt, i B.C.); οἱ κ. θεοὶ μέγιστοι, of Ptolemy XIV and Cleopatra, Berl.Sitzb.1902.1096: hence, of rulers in general, βασιλεὺς Ἡρώδης κ. OGI415 (Judaea, i B.C.); of Roman Emperors, BGU1200.11 (Augustus), POxy.37 i 6 (Claudius), etc.    4 ὁ Κύριος, = Hebr. Yahweh, LXX Ge.11.5, al.; of Christ, 1 Ep.Cor.12.3, etc.

German (Pape)

[Seite 1536] (κῦρος), bei den attischen Dichtern auch 2 Endg., der Herr, Gebieter, Eigenthümer von Etwas ist, Macht oder Gewalt darüber hat, unumschränkt darüber gebietet; zunächst – 1) von Personen; ὁ πάντων κύριος Pind. I. 4, 59; πρύτανι κύριε πολλᾶν ἀγυιᾶν καὶ στρατοῦ P. 2, 58; ἄγγελλε τοῖσι κυρίοισι δωμάτων Aesch. Ch. 647, vgl. Ag. 852; ὅταν δ' ὁ κύριος παρῇ τις, ὑμῶν ὅστις έστὶν ἡγεμών Soph. O. C. 288; so heißt Theseus 1643; vgl. πρὶν ἄν σε τῶν σῶν κύριον στήσω τέκνων 1045; ἐγὼ τῶν ἐνθάδ' εἰμὶ. κύριος Eur. Heracl. 262; οὐκ ἦν ὁ δῆμός τινων κύριος Plat. Legg. III, 700 d; πόλεων καὶ τόπων κύριοι Dem. 2, 2; ὁ τῶν πραγμάτων κύριος Pol. 3, 98, 10; κύριος γενόμενος τῶν ἀντιπολιτευομένων, als er die Gegenpartei überwältigt hatte, 1, 8, 4; Sp.; – θανάτου κύριος, Herr über Leben u. Tod, Plat. Critia. 120 d; κύριον εἶναι τῆς καταλύσεως, die Macht u. das Recht dazu haben, Thuc. 4, 20; Xen. An. 5, 7, 27 u. öfter. – C. inf., befugt sein, Etwas zu thun, es thun dürfen; κύριός εἰμι θροεῖν Aesch. Ag. 104; vgl. Plat. Rep. IV, 429 b; Ephorus bei Ath. VI, 263 f; auch κύριος τοῦ μὴ μεθυσθῆναι, Arist. eth. 3, 5; – c. partic., κύριός ἐστι καὶ ζημιῶν ὁ χιλίαρχος καὶ ἐνεχυράζων, er ist befugt zu strafen, Pol. 6, 37, 8, vgl. 18, 20, 10. – Daher ὁ κύριος, der Herr; so heißen bes. – a) die, welche die väter liche Gewalt über Mädchen ausüben u. sie verheirathen, Is. 6, 32; vgl. das Gesetz Dem. 46, 18; Hermann Gr. Staatsalterth. §. 119. 122. – b) der Ehem ann, Ar. Equ. 964, wo der Schol. zu vgl., u. übh. der Hausherr in Beziehung auf Frau und Kind, während δεσπότης das Verhältniß des Herrn zu den Sklaven bezeichnet. – c) der V ormund, Dem. 43, 15; Is. öfter. – d) bei Sp. bes. ehrende Anrede u. allgemeines Höflichkeitswort; vgl. Pol. 7, 9, 5. – Ἡ κυρία, die Hausfrau, Herrinn, Plut. qu. Rom. 30, Epict. 40, D. C. 48, 44. – 2) von Sachen, entscheidend, gültig, Alles, worauf eine besondere Kraft u. Wirkung beruht; ὁδὸν κυρίαν λόγων Pind. N. 7, 51; κύριος μήν, der entscheidende neunte Monat der Schwangerschaft, Ol. 6, 32; κύριον μένει τέλος, das entscheidende Ende steht bevor, Aesch. Eum. 515; ματρῷον ἅγνισμα κύριον φόνου 315; daher τὸ κύριον, die Entscheidung, ὅταν τὸ κύριον μόλῃ Aesch. Ag. 744; κύρι' ἔχοντες θεοί Eum. 918; τὰ τῆσδε τῆς γῆς κύρια, das Gesetz u. Recht des Landes, Soph. O. C. 919. Bei Dem. 19, 259, τὰ κύρι' ἅττα ποτ' ἐστὶν ἐν ἑκάστῃ τῶν πόλεων, die souveränen Gewalten in jedem Staate; vgl. Arist. pol. 3, 10; κυρία ἡμέρα, der entscheidende Tag, Eur. Or. 48 Alc. 156, wie Her. 5, 50. 93, der anberaumte, festgesetzte Tag; auch ἡ κυρίη τῶν ἡμερέων, 1, 48. 6, 129; ohne Zusatz, ἡ κυρία, Dem. u. a. Redner: vgl. B. A. 274; so κυρία ἐκκλησία, die bestimmte, festgesetzte Versammlung des Volks, im Ggstz der σύγκλητος, der außerordentlichen, zu der das Volk besonders zusammenberufen wird, Ar. Ach. 19 u. sonst; vgl. Hermann Staatsalterthümer § 128; καθ' αὑτῶν κυρίους κραίνειν δίκας Eur. Heracl. 144, die gelten sollen, im Ggstz von δίκαι ἄκυροι, Plat. Crit. 50 b; συνθήκας κυρίας ποιεῖν, für gültig erklären, bestätigen, Lys. 18, 15; δίκην ἐξούλης κυρίαν ποιησάμενος Dem. 39, 15; νόμος κύριος γενήσεται 24, 1; vgl. Aesch. ἀκύρους νόμους ἐν τοῖς κυρίοις ἀναγεγράφθαι 3, 37; ähnlich κύρια δόγματα, geltende, wirksame, Plat. Legg. XI, 926 d; τὰς δόξας κυρίας ποιεῖν Theaet. 179 b; ἔστω τὰ κριθέντα ὑ πὸ τοῦ διαιτητοῦ κύρια, es soll Gültigkeit haben, Dem. 21, 94. – 3) von der Rede, eigentlich, in der ersten natürlichen Bedeutung, im Ggstz des Uebertragenen, Figürlichen, τροπικός, Arist. rhet. 3, 2; Rhett. u. Gramm.; – ὄνομα κύριον, Eigenname, Hdn. 7, 5, 19 u. a. Sp. – Adv. κυρίως, z. B. κυρίως ἔχειν Aesch. Ag. 170; im eigentlichen Sinne, Plat. Men. 96 b; ἡ γὰρ λέξις αὕτη τοῦτο σημαίνει κυρίως Pol. 2, 22, 1; oft bei Sp., bes. Gramm.; – genau, richtig, Plat. Parm. 136 c; ganz und gar, Pol. 1, 38, 2.

Greek (Liddell-Scott)

κύριος: ῡ, α, ον, ὡσαύτως ος, ον, Εὐρ. Ἡρακλ. 143, Ἀριστ. Πολ. 5. 6, 18˙ (κῦρος)˙ λέξις μεθ’ Ὅμηρον. Ι. ἐπὶ προσώπων, ἔχων ἐξουσίαν ἢ κυριότητα ἐπί τινος, κύριος ἢ δεσπότης τινός, μετὰ γεν., Ζεὺς ὁ πάντων κ. Πινδ. Ι. 5 (4) 67, πρβλ. Π. 2. 106˙ ἐμῶν τε καὶ τῶν σῶν κ. πιστωμάτων Αἰσχύλ. Ἀγ. 878˙ πρὶν ἄν σε κ. στήσω τέκνων, σὲ καταστήσω κύριον..., Σοφ. Ο. Κ. 1041˙ κύριοι πολιτείας Ἀντιφῶν 120. 40˙ κύριός ἐστί τινος, ἔχει ἐξουσίαν ἐπί τινος, Λατ. penes eum est, Θουκ. 4. 20˙ κ. εἶναι εἰρήνης καὶ πολέμου Ξεν. Ἑλλ. 2. 2. 18˙ κυριώτατοι τοῦ ἱεροῦ Θουκ. 5. 53˙ τῶν αὐτοῦ κ. Πλάτ. Νόμ. 929D, πρβλ. ἐν Ἀδήλ. 391C, κτλ.˙ θανάτου κ., ἔχων ἐξουσίαν ζωῆς καὶ θανάτου, Πλάτ. Κριτί. 120D ˙ οὕτω, κ. περί τινος Ἀριστ. Πολ. 3. 15, 6. 2) κύριός εἰμι, μετ’ ἀπαρ. (ἴδε δίκαιος γ), ἔχω ἐξουσίαν ἢ δικαίωμα νὰ πράξω τι, Αἰσχύλ. Ἀγ. 104˙ οὗτος κ. ὁρκωμοτεῖν (κατὰ τὸν Reisk. ἀντὶ -ῶν) Εὐρ. Ἱκέτ. 1189˙ κ. ἀπολέσαι, σῶσαι δ’ ἄκυροι Ἀνδοκ. 30. 12, πρβλ. Θουκ. 5. 63., 8. 53˙ κυριώτεροι δοῦναι, ἱκανώτεροι νὰ δώσωσι, Θουκ. 4. 18˙ οὐ... κ. οὔτε ἀνελέσθαι πόλεμον, οὔτε καταλῦσαι Ξεν. Ἀν. 5. 7, 27˙ αἱ ἀρχαὶ κ. κρίνειν Ἀριστ. Πολ. 3. 16, 10˙ οὕτω καί, κ. τοῦ μὴ μεθυσθῆναι, ἔχων τὴν δύναμιν νὰ μή..., ὁ αὐτ. ἐν Ἠθ. Ν. 3. 5, 8. 3) ἑπομένης ἐξηρτημένης προτάσεως, κ. γενέσθαι, ὅντινα δεῖ καταστήσασθαι Ἰσαῖ. 56. 26. 4) σπανιώτερον μετὰ μετοχ., πριαμένους ἢ πωλοῦντας κυρίους εἶναι Θουκ. 5. 34˙ κ. ἦν πράσσων ταῦτα ὁ αὐτ. 8. 51, πρβλ. Πολύβ. 6. 37, 8, πρβλ. 18. 20, 10˙ ― μετ’ οὐδ. ἐπιθ., τί τῶνδε κυριώτερος μένεις; Αἰσχύλ. Ἱκέτ. 965˙ πρβλ. Εὐρ. Βάκχ. 505. 5) ἔχων ἐξουσίαν, ἐπιβλητικός, ὑπέρτερος, κ. εἶναι Πλάτ. Πολ. 429Β˙ ὁ πατὴρ μέχρι τούτου κ. ἐστι Ἀριστ. Ρητ. 2. 24, 9˙ τὸ κύριον; ἡ κυβερνῶσα ἐξουσία ἢ δύναμις ἐν τῇ πολιτείᾳ, ὁ αὐτ. ἐν Πολ. 3. 10, 1˙ τὰ κύρια, αἱ ἀρχαί, οἱ ἄρχοντες, Δημ. 424. 11, Ἀριστ. Ρητ. 1. 8, 2˙ οὕτω, τὰ τῆσδε τῆς γῆς κ. Σοφ. Ο. Κ. 915. ΙΙ. οὐχὶ ἐπὶ προσώπων, ὁ κυριεύων, ἀποφασιστικός, ἔγκυρος, ὑπερισχύων, ἀνώτατος, δίκαι Εὐρ. Ἡρακλ. ἔνθ’ ἀνωτ., πρβλ. Πλάτ. Κρίτων 50Β˙ μῦθος κυριώτερος, μείζονος σπουδαιότητος, Εὐρ. Ι. Α. 318˙ κυριωτάτη τῶν ἐπιστημῶν ἡ πολιτικὴ Ἀριστ. Πολ. 3. 12, 1, πρβλ. Πλάτ. Πολ. 565Α, κτλ.˙ αἱ κυριώτεραι ἀρχαὶ π. Οὐρ. 2. 2, 10, πρβλ. Μεταφ. 2. 2. 14˙ ἡ φρόνησις τῆς σοφίας κυριωτέρα ὁ αὐτ. ἐν Ἠθ. Ν. 6. 12, 3˙ οὕτω, κυριωτάτη ἐπιστήμη, ἀπόδειξις, κτλ., συχν. παρ’ Ἀριστ. 2) ἐν ἀντιθέσει πρὸς τὸ ἄκυρος, ἔγκυρος, ἰσχύων, νόμοι, δόγματα Δημ. 700, 8, Πλάτ. Νόμ. 926D˙ κ. θέσθαι τι, ὁρίζσαι δι’ ἐξουσίας, Σοφ. Ο. Τ. 1453˙ κ. ποιεῖσθαι τὴν δίκην, ἀντίθετον τῷ ἄκυρον π., Δημ. 544. 4., 998 ἐν τέλ.˙ τὰς συνθήκας κυρίας ποιεῖν Λυσ. 150˙ 35, πρβλ. Πλάτ. Θεαίτ. 179Β˙ ἔστω τὰ κριθέντα κ. Νόμ. παρ’ Δημ. 545. 11. 3) ἐπὶ χρόνου κτλ., ὡρισμένος, προσδιωρισμένος, ἡ κυρίη ἡμέρα Ἡρόδ. 5. 50, 93˙ ἡ κ. τῶν ἡμερέων ὁ αὐτ. 1. 48., 6. 129˙ κ. ἐν ἡμέρᾳ Αἰσχύλ. Ἱκέτ. 732˙ τόδε κ. ἦμαρ Εὐρ. Ἄλκ. 105, κτλ.˙ κ. μήν, ἐπὶ ἐγκύου γυναικός, δηλ. ὁ ἔνατος μήν, Πινδ. Ο. 6. 52˙ ― οὕτω, ὅταν μόλῃ τὸ κύριον, ὁ διωρισμένος χρόνος, Αἰσχύλ. Ἀγ. 766˙ κ. μένει τέλος ὁ αὐτ. ἐν Εὐμ. 542˙ ― ἐν Ἀθήναις, κυρία ἐκκλησία, τακτικὴ ἢ συνήθης συνάθροισις, ἐν ἀντιθέσει πρὸς τὸ σύγκλητος ἐκκλησία, συγκαλουμένη ἐκτάκτως δι’ ὡρισμένην τινὰ ὑπόθεσιν, Ἀριστοφ. Ἀχ. 19, Συλλ. Ἐπιγρ. 111, 122, κ.ἀλλ.· οὕτως, ἡ κυρία ἡμέρα, ἡ ὡρισμένη ἡμέρα, Δημ. 541. 22· ἐπεὶ ἧκεν ἡ κ. τοῦ νόμου παρὰ Δημ. 544. 20, κτλ. 4) νόμιμος, κανονικός, ἁρμόδιος, ὕπνος πόνος τε, κ. ξυνωμόται Αἰσχύλ., Εὐμ. 127, πρβλ. 326· ― κύρια ἔχειν τινός, ἔχειν ἢ ἐξασκεῖν νόμιμον ἐξουσίαν ἐπί τινος, αὐτόθι 960. 5) ἐπὶ λέξεων ἢ λόγων, κυριολογικός, κυριολεκτικὸς καὶ συνήθης, Λατ. proprius, κ. ὄνομα, ἐν ἀντιθέσει πρὸς τὸ μεταφορὰ καὶ γλῶττα, Ἀριστ. Πολ. 3. 2, 6., 3. 10, 2, Ποιητ. 21, 5, κ.ἀλλ., Διογ. Λ. 10. 13, κτλ.· ἀλλὰ παρὰ μεταγεν. συγγραφ. κ. ὄνομα ἐσήμαινεν ὡσαύτως ὅ,τι καὶ παρ’ ἡμῖν, τὸ ὄνομα προσώπου ἢ πόλεως κτλ., Ἡρόδ. 7. 5. ΙΙΙ. ἐπίρρ. κυρίως, ἴδε ἐν λέξ. Β. ὡς οὐσιαστ., κύριος, ὁ δεσπότης, κύριος, Λατ. dominus, ἐπώνυμ. τῶν θεῶν, Πινδ. Π. 2. 106, Σοφ. Αἴ. 734, κτλ.· κύριος, κατέχων τι, δεσπότης τινός, τοῖσι κ. δωμάτων Αἰσχύλ. Χο. 658, πρβλ. 689, κτλ.· ἢ ὁ κύριος, ἡ κεφαλὴ τῆς οἰκογενείας, ὁ οἰκογενειάρχης, οἰκοδεσπότης (πρβλ. κοῦρος, κουρίδιος), καὶ κύριος μὲν εἶναι τῆς γυναικὸς καὶ τῶν τέκνων, δεσπότης δὲ τῶν δούλων, πρβλ. Σχόλ. εἰς Ἀριστοφ. Ἱππ. 965· ἀλλὰ καὶ ἐν σχέσει πρὸς τοὺς δούλους, Ἀριστοφ. Πλ. 6, Ἀντιφῶν 120. 1-5, Ἀριστ. Πολ. 2. 9, 4· ― ὡσαύτως ὁ ἐπίτροπος ἢ κηδεμὼν κορασίου, Ἰσαῖ. 59. 26· καὶ καθόλου ἐπίτροπος, ὁ αὐτ. 51. 22, Δημ. 1054. 18., 1134. 22, κτλ.· ― ἀκολούθως ὡς καὶ νῦν, κύριε ἦτο τύπος εὐγενοῦς προσφωνήσεως, ὡς τὸ Γαλλ. sire, Ἀγγλ. sir, Γερμ. Herr, Εὐαγγ. κ. Ἰωάνν. ιβ΄, 21., κ΄, 15, Πράξ. Ἀποστ. ις΄, 30, κτλ. 2) ὡς θηλ., κυρία, ἡ ὡς ἔτι καὶ νῦν, ἰδίως δέσποινα ἢ οἰκοδέσποινα, Λατ. domina, Φιλήμ. ἐν Ἀδήλ. 121· κυρίαν τῆς οἰκίας Μένανδρ. ἐν «Πλοκίῳ» 2, Πλούτ., κτλ.· ἐν τῇ κλητικῇ, ὡς καὶ νῦν, καὶ τὸ Γαλλ. madame, Δίων Κ. 48. 44. ΙΙ. ἐν Ἐπιγραφαῖς ὡς ἐπωνυμία πολλῶν θεῶν, τοῦ Διός, Ἑρμοῦ, Κρόνου κτλ., ἴδε Συλλ. Ἐπιγρ. Πίνακ. ΙΙΙ· οὕτω Κυρία, ἐπὶ τῆς Ἀρτέμιδος, κτλ. αὐτόθι. 2) παρὰ τοῖς Ἑβδ., ὁ Κύριος, = τῷ Ἑβρ. JEHOVAH· ἐν τῇ Καιν. Διαθ. ἰδίως ἐπὶ τοῦ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ.

French (Bailly abrégé)

α, ον :
qui a autorité ou plein pouvoir, d’où
A. en parl. de pers.
I. qui dispose de, qui est maître de, gén. ; avec un inf. : οὐ κύριος οὔτε ἀνελέσθαι πόλεμον, οὔτε καταλῦσαι XÉN qui n’est maître ni d’exciter ni de dénouer une guerre ; avec un part. : κύριος ἦν πράσσων ταῦτα THC il était maître d’agir ainsi : πριαμένους ἢ πωλοῦντας κυρίους εἶναι THC être maîtres d’acheter et de vendre ; abs. qui est le maître de, celui qu’une chose regarde ; propre à;
II. subst. ὁ κύριος:
1 maître, souverain;
2 maître de maison, chef de famille;
3 maître d’esclaves ou de domestiques;
4 tuteur, curateur;
B. en parl. de choses qui est dominant, d’où
1 qui a pleine autorité : οὑμὸς μῦθος κυριώτερος λέγειν EUR c’est ma parole qui est la plus autorisée à se faire entendre, c’est moi qui suis le plus autorisé à parler ; subst. ἡ κυρία, pouvoir, autorité;
2 qui a sa force propre : κύριος νόμος DÉM loi en vigueur ; κύριαι συνθῆκαι LYS conventions qui ont toute leur force, càd ratifiées, confirmées ; en parl. du temps fixé, marqué : ἡ κυρία ἡμέρη HDT le jour marqué ; κυρίᾳ ἐν ἡμέρᾳ ESCHL au jour fixé ; τὸ κύριον ESCHL le moment décisif;
3 capital, principal, le plus important ; τὸ κυριώτατον ATT le point principal, le plus important;
C. t. de gramm. et de rhét. qui est employé en son sens propre et primitif, p. opp. au sens dérivé ; mot ou nom s’appliquant proprement à une personne ; nom propre;
Cp. κυριώτερος, Sp. κυριώτατος.
Étymologie: κῦρος.