φοινός

English (LSJ)

ή, όν, (φόνος)

   A blood-red, παρήϊον αἵματι φοινόν Il.16.159: blood-red, θυμὸν ἀποπνείων h.Ap.362.    2 deadly, δάκη, ὄλεθρος, Nic.Th.146, 675; ποτόν Id.Al.187.

German (Pape)

[Seite 1297] blutig, blutroth, αἵματι, von Blut geröthet, Il. 16, 159; mörderisch, H. h. Ap. 362; tödtlich, Nic. Al. 187, nach Schol., Schneider erkl. es aber für ein subst. = φόνος.

Greek (Liddell-Scott)

φοινός: -ή, -όν, (φόνος) κόκκινος ὡς αἷμα, παρήιον αἵματι φοινὸν Ἰλ. Π. 159· αἱμοχαρὴς, φονικός, θυμός Ὕμν. Ὁμηρ. εἰς Ἀπόλλ. 362· δίκη, ὄλεθρος Νικ. Θηρ. 146, 675.

French (Bailly abrégé)

ή, όν :
rouge de sang.
Étymologie: cf. φοίνιος.

English (Autenrieth)

= φοίνιος, Il. 16.159†.

Greek Monolingual

(I)
-ή, -όν, Α
1. κόκκινος σαν το αίμα, αιματώδης
2. αιμοχαρής
3. θανατηφόρος.
[ΕΤΥΜΟΛ. Ποιητικός τ. ο οποίος, κατά την επικρατέστερη άποψη, ανάγεται στην ετεροιωμένη βαθμίδα της ΙΕ ρίζας bhen- «χτυπώ» και κατ' επέκταση «χτυπώ μέχρι θανάτου» (πρβλ. αρχ. ισλδ. bani «θάνατος, δολοφόνος», αγγλοσαξ. bana, «δολοφόνος», αρχ. άνω γερμ. bano «δολοφόνος, θάνατος») και έχει σχηματιστεί μέσω ενός αμάρτυρου ουσ. φόνος (< bhon-o-) με σημ. «θάνατος, αίμα» και ενός παρ. επιθ. φον-ιος «αυτός που αναφέρεται στο αίμα, αυτός που έχει το χρώμα του αίματος, κόκκινος». Σύμφωνα με την άποψη αυτή, το αμάρτυρο φονιος τονίστηκε στη λήγουσα αναλογικά προς τα επίθ. που δηλώνουν χρώμα (πρβλ. γλαυκός, πολιός κ.λπ.) και στη συνέχεια προφέρθηκε φονyος, κατά τη γρήγορη εκφορά του λόγου, από όπου προήλθε τελικά ο τ. φοινός (για ανάλογο σχηματισμό βλ. λ. φάλλαινα [II]). Αξιοσημείωτη είναι η φωνολογική ομοιότητα τών τ. της οικογένειας αυτής με τις λ. φόνος, φόνιος (< g^whόno-, βλ. και λ. φόνος, θείνω), η οποία είχε οδηγήσει παλαιότερα στη σύνδεση του επιθ. φοινός με τη λ. φόνος. Η μαρτυρία, ωστόσο, στη Μυκηναϊκή του θηλ. ponikija (με αρκτικό p-), το οποίο αντιστοιχεί στο φοινίκιος (Ι) (< φοῖνιξ [Ι] «πορφυρός» < φοινός, βλ. λ. φοῖνιξ [Ι], φοινίκιος [Ι]) αποκλείει την αναγωγή τών τ. σε ρίζα με αρκτικό χειλοϋπερωικό φθόγγο, όπως θα απαιτούσε η σύνδεση με τη λ. φόνος (< g^whon-o-). Τα στοιχεία αυτά οδηγούν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται «για δύο οικογένειες αναγόμενες σε δύο διαφορετικές ΙΕ ρίζες, bhen- / bhon- (< φοινός) και g^when- / g^whon- (> φόνος), με κοινή σημ. «χτυπώ», οι οποίες στην Ελληνική συνέπεσαν μορφολογικά, όταν έπαψαν να δηλώνονται οι χειλοϋπερωικοί φθόγγοι, γεγονός που προκάλεσε και την επακόλουθη σημασιολογική σύγχυση].
(II)
ὁ, Α
φόνος.
[ΕΤΥΜΟΛ. Μτγν. τ. της λ. φόνος, κατ' επίδραση του επιθ. φοινός (για τη σχέση τών δύο οικογενειών, βλ. λ. φοινός, -ή, -όν)].

Greek Monotonic

φοινός: -ή, -όν (φόνος), αυτός που είναι κόκκινος σαν αίμα, σε Ομήρ. Ιλ.· αιμοβόρος, δολοφονικός, σε Ομηρ. Ύμν.

Russian (Dvoretsky)

φοινός:
1) обагренный (αἵματι Hom.);
2) кровожадный (θυμός HH).

Middle Liddell

φοινός, ή, όν φόνος
blood-red, Il.: blood-stained, murderous, Hhymn.

Frisk Etymology German

φοινός: {phoinós}
Meaning: rot (von Blut, αἵματι Π 159), Beiw. von θυμός in unklarer Bed. ‘blutrot? mörderisch?’ (h. Ap. 362), tödlich (Nik.), f. φοινάς = ἐρυσίβη (Theognost. Kan.); erweiternd -ήεις von δράκων (Μ 202 u. 220), von αἷμα (Mosch.), von einer Kobra, ἀσπίς (Nik.); -ώδης hochrot, von καρπὸς σίδης (Nik.); oft m. verstärkendem δα- (s.d.) δαφοινός vorw. von Raubtieren dunkelfarben, lohfarben, auch mörderisch, todbringend ? (ep. poet. seit Il.); erweiternd -εός (Σ 538, Hes. Sc. 159), -ήεις (Nonn.).
Derivative: Gewöhnlicher φοίνιος (nach φόνιος; vgl. ὀρθός : ὄρθιος u.a.), von αἷμα, wohl mit Beziehung auf die Farbe (σ 97, A., S.), blutig, blutgefleckt, mörderisch, tödlich (Pi., Trag.).
Etymology : Ohne überzeugende Etymologie. — Schon im Altertum mit φόνος Totschlag, Mord (s.d.) verbunden, was indessen semantisch wenig befriedigt und morphologisch ganz unwahrscheinlich ist (ein Kons.-Stamm *φον-, wozu *φονιός, läßt sich nicht glaubhaft machen). Das Wort wurde aber früh auf φόνος bezogen, so daß es sogar mit φόνιος semantisch fast zusammenfiel und als eine Wechselform davon aufgefaßt wurde (v. der Mühll Mus. Helv. 13, 193f.). — An φοινός schließt sich der VN Φοίνικες wie Αἴθικες an αἰθός (Bechtel Lex. s.v.); ähnlich Φαίακες zu φαιός (s.d.). Von den Φοίνικες (den "Rotmännern"?) hätte nach gewöhnlicher Auffassung der Purpur als "phönizische Farbe" seinen Namen bezogen. Umgekehrt Speiser Lang. 12, 121 ff.. φοῖνιξ Purpur, rote Farbe von φοινός, wozu Φοινίκη das rote, das Purpurland (auch von Karien); letzteres setzt aber einen VN Φοίνικες voraus (Kretschmer Glotta 27, 250). Für die Priorität von φοῖνιξ rot, Purpur (von φοινός) gegenüber den Φοίνικες auch v. Wilamowitz Eur. Her. 419f. (zu V. 945). Anders Bonfante ClassPhil. 36, 1ff.: Φοίνικες urspr. ein illyr. Stamm (vgl. Φοινίκη in Epirus); dazu φοῖνιξ als "phönizische Farbe". Für Φοίνικες als (orientalisches) Fremdwort (wozu φοῖνιξ Purpur) u.a. Chantraine Form. 382, Belardi Doxa 3, 221 f., auch Deroy Annuaire de l’Inst. de phil. 13, 87 ff. mit weit ausgreifenden Hypothesen u. reicher Lit. Wenn man trotzdem φοῖνιξ und Φοίνικες von φοινός nicht trennen will, bleibt nur übrig, das poetische φοινός (mit δαφοινός und φοίνιος) als eine Rückbildung aufzufassen, was unzweifelhaft hart, aber vielleicht nicht ganz unmöglich wäre.
Page 2,1033-1034