άλογο

Greek Monolingual

το (Μ ἄλογον, Ν και αλόγατο)
το κατ’ εξοχήν χρήσιμο υποζύγιο, ο ίππος
νεοελλ.
(φρ. «γυρίζει σαν τ’ άλογο στ’ αλώνι», γι’ αυτόν που ακατάπαυστα ασχολείται με χειρωνακτική και μονότονη εργασία
«είναι άλογο χωρίς γκέμια», για τον ατίθασο
«έχει άλογα στ’ αλώνι», γι' αυτόν που αρνείται να δεχτεί πρόσκληση
«έχω τ’ άλογα στ’ αλώνι», τρώγω
«... και πράσινα άλογα», παραλογισμοί, ασυναρτησίες
«πράσινο άλογο ζητά», γι’ αυτόν που επιδιώκει τα αδύνατα
«σαν άλογο βαρβάτο δεν βαστιέται», για τον ανυπόμονο
«τα άλογα αποστάσανε» για τους υπερήλικες.
[ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ Η λ. ἵππος (ο και η), η λ. που χρησιμοποιούσαν σ’ όλη την αρχαία Ελληνική για τη δήλωση του αντίστοιχου ζώου (από την ΙΕ ρ. ek^w o- «άλογο», πρβλ. αρχ. ινδ. aśva-s, αρχ. ιρλ. ech, πιθ. λατ. equus κ.ά., άρχισε ήδη στους μεταγενέστερους χρόνους και ιδίως στο τέλος της αλεξανδρινής περιόδου να παραχωρεί τη θέση της στη λ. ἄλογον, ουδ. του αρχ. επιθέτου ἄλογος «ο μη λογικός, αυτός που δεν έχει λογικό, λογική σκέψη».
Η λ. ἄλογον, ως επίθ. αρχικά της λ. ζῶον, χρησιμοποιήθηκε στη στρατιωτική γλώσσα τών μεταγενέστερων χρόνων για να διακριθούν τα ζώα («τὰ ἄλόγα ζῶα») από τους άνδρες του στρατού, τις ανθρώπινες δυνάμεις. Από τη σύναψη «τῶν ἀλόγων ζώων» ειδικότερα προς τους «ἵππους», που τότε και για πολλούς αιώνες αποτελούσαν σημαντικό στοιχείο της καθημερινής στρατιωτικής ζωής, η σημ. «ἄλογο (ζῶο)» περιορίστηκε να δηλώσει ειδικά «τὸν ἵππο».
Ήδη στον Διόδωρο (23, 505) παραδίδεται: «ἀπώλεσαν μακρὰς ναῦς τριακοσίας τεσσαράκοντα, ἱππαγωγοὺς δὲ καὶ πλοῖα ἕτερα τριακόσια, ἀπό δὲ Καμαρίνης ἕως Παχύνου τὰ σώματα καὶ τὰ ἄλόγα καὶ τὰ ναυάγια ἔκειντο». Στους βυζαντινούς και στους μετέπειτα χρόνους χρησιμοποιήθηκε επίσης για τη δήλωση του αλόγου η λ. φάρας και το υποκορ. φαρίον, που κατέληξε στο φαρὶ (πρβλ. και μσν. άνω γερμ. varis), από το αραβ. fāris «ιππέας, καβαλάρης».
Η λ. καβάλλης («εργάτης ίππος» Ησύχ.) δεν επέδωσε στην Ελληνική, αντίθετα προς το λατ. caballus «ευνουχισμένο άλογο - άλογο δουλειάς - άλογο (γενικά)», από όπου προήλθε. Από το λατ. caballus προήλθαν αντιθέτως διάφορες συναφείς λέξεις τών ρωμανικών γλωσσών (πρβλ. λ.χ. γαλλ. cheval «άλογο», chevalier «ιππότης», από όπου το αγγλ. chivalry «ιπποτισμός», ισπαν. caballo και ιταλ. cavallo «άλογο» και ισπαν. caballero, ιταλ. cavaliere «καβαλάρης, ιππέας» κ.ά.) καθώς και το ελλην. καβαλ(λ)άρης «ο ιππέας».
Η αρχ. λ. ὀχεῖον «ο επιβήτορας» χρησιμοποιήθηκε, με στένωση της σημασίας της, για να δηλώσει ειδικότερα «τo άλογο, τον ίππο», ενώ στους νεώτερους χρόνους η ίδια σημασία δηλώθηκε ως βαρβάτο ἄλογο (< μσν. βαρβάτος < λατ. barbatus «ο γενειοφόρος» — ο γενειοφόρος άντρας, ο αρρενωπός, ανδροπρεπής, κατ’αντίθεση προς τον ευνούχο). Τέλος η τουρκ. λ. at «άλογο» πέρασε στην Ελληνική ως άτι, που χρησιμοποιήθηκε πολύ στη δημώδη Ελληνική (δημοτ. τραγούδια κ.ά.), καθώς και σε άλλες βαλκανικές γλώσσες (αρχ. Ρουμανική, Σερβοκροατική). Μορφολογικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τ. πληθ. αλόγατα, από όπου και ο ενικ. τ. αλόγατο.
Τέτοιοι τύποι πληθυντικού σε -τα από ουδ. ουσιαστικά σε -ο ή -ος (ονείρατα, προσώπατα — πάθητα, βάθητα κ.ά.) σχηματίστηκαν ήδη στην αρχαία (ὀνείρατα, προσώπατα) αναλογικά προς τα περιττοσύλλαβα ουσιαστικά του τύπου ὀνόματα, πράγματα, σώματα.Παράγωγα και σύνθετα της λέξης άλογο
ΠΑΡ. νεοελλ. αλόγα, αλογάκι, αλογάρα, αλόγαρος, αλογάς, αλογατάκι, αλογατένιος, αλόγατο, αλογήσιος, αλογιά, αλογίνα, αλογινός, αλογίτικος, αλογόπουλο.
ΣΥΝΘ. μσν. αλογοτριπλοντέληνος
νεοελλ.
αλογάνθρωπος, αλογάχναρο, αλογόβεργα, αλογόβιτσα, αλογοβορός, αλογοβοσκός, αλογοβουνιά, αλογογελάδια, αλογογιατρός, αλογόδοντο, αλογοζεύγαρο, αλογοθηλειά, αλογοκάραβο, αλογοκάρφι, αλογοκλέφτης, αλογόκομπος, αλογοκριθή, αλογοκυλίστρα, αλογολάτης, αλογολίβαδο, αλογολίθι, αλογόμαντρα, αλογομούλαρο, αλογομούρης, αλογόμυγα, αλογόμυλος, αλογονταρντάνα, αλογοουρά, αλογοπάζαρο, αλογοπάτημα, αλογοπατημασιά, αλογοπεταλιά, αλογόπετρα, αλογοπέτσι, αλογοπούλαρο, αλογοράβδι, αλογοσάμαρο, αλογοσέλινο, αλογοσέρνω, αλογοσίδερο, αλογόσταυλος, αλογόστανη, αλογόστροφος, αλογοσύρτης, αλογοταγή, αλογοτόμαρο, αλογότριχα, αλογοφαγάς, αλογοφόρτι, αλογοφουρτούνα.

Translations

Οἱ ἵπποι χρεμετίζουσιν, ὁ πῶλος

Abkhaz: аҽы; Acehnese: guda; Adyghe: шы; Afrikaans: perd; Ainu: ウンマ; Alabama: chichoba; Albanian: kalë; Alcozauca Mixtec: kuái̱; Amharic: ፈረስ; Apache Chiricahua: chelee; Jicarilla: chelee; Western Apache: łį́į́ʼ; Lipan: chelee; Plains Apache: chelee; Western Apache: chelee; Apalaí: kawaru; Arabic: حِصَان‎, فَرَس‎, خَيْل‎; Egyptian Arabic: خيل‎, حيلة‎; Gulf Arabic: حْصَان‎; Hijazi Arabic: حُصَان‎, خيل‎; Moroccan Arabic: عود‎, حصان‎, خيل‎; Aragonese: caballo; Aramaic Hebrew: סוסיא‎; Syriac: ܣܘܣܝܐ‎; Armenian: ձի, նժույգ, երիվար; Aromanian: cal; Assamese: ঘোঁৰা; Asturian: caballu; Avar: чу; Aymara: kawallu; Azerbaijani: at; Arabic: آت‎; Roman: at; Baagandji: kaangkaru; Baluchi: اسپ‎, اپس‎; Bambara: so; Bandjalang: yaramaŋ, yaraman; Banjarese: kuda; Bashkir: ат, йылҡы; Basque: zaldi; Bats: დოჼ; Bau Bidayuh: kuda; Belarusian: конь; Bengali: ঘোড়া; Bouyei: duezmax, max; Breton: marc'h; Brunei Malay: kuda; Bulgarian: кон; Burmese: မြင်း; Buryat: адуу; Cahuilla: kaváayu; Catalan: cavall; Cebuano: kabayo; Central Melanau: kudak; Chamicuro: kawali; Chechen: говр, айгІар, кхела; Cherokee: ᏐᏈᎵ; Cheyenne: mo'éhno'ha; Chichewa: hatchi, kavalo; Chickasaw: issoba, soba; Chinese Cantonese: 馬, 马; Dungan: ма; Gan: 馬, 马; Hakka: 馬, 马; Jin: 馬, 马; Mandarin: 馬, 马; Min Bei: 馬, 马; Min Dong: 馬, 马; Min Nan: 馬, 马; Wu: 馬, 马; Xiang: 馬, 马; Choctaw: issuba; Chol: cawayuʼ; Chukchi: конэкон, конэт, ӈавконэкон, ӈавконэт; Chuukese: arus; Chuvash: лаша; Classical Nahuatl: cahuayo, cahuāllo; Comanche: puuku; Coptic: ϩⲧⲟ; Cornish: margh; Corsican: cavaddu, cavallu; Cree: ᑳᐸᓚᑲᔅᑴᐤ, ᒥᐢᑕᑎᒼ; Crimean Tatar: at; Czech: kůň; Dalmatian: cavul; Danish: hest, hingst, hoppe; Dharug: wanyuwa; Dhivehi: އަސް‎; Dieri: nhantu; Dogrib: tłı̨cho; Drung: mvgeu, ta; Dutch: paard, ros; East Futuna: ōsi; East Yugur: mörë; Emilian: cavàl; Erzya: лишме, алаша; Esperanto: ĉevalo; Estonian: hobune, hobu; Even: му̣ри̣н; Evenki: мурин; Ewe: sɔ; Faroese: hestur, ross; Fiji Hindi: ghorra; Fijian: ose; Finnish: hevonen, heppa, kopukka, luuska, polle, hepo, humma, karva-Opel, koni, kaakki, ravuri, ratsu, ruuna, ori, tamma; Franco-Provençal: cheval; French: cheval, étalon, jument, poulain, pouliche; Middle French: cheval; Old French: cheval; Friulian: cjaval, čhaval; Fula: puccu; Gagauz: beygir; Galician: cabalo, egua, egoa, besta, faco, griñón, cartao, barrufeiro; Gallo: ch'fa; Gallurese: cabaddu, caddu, acchettu, ebba; Gamilaraay: yarraaman; Garifuna: xuval; Gaulish: epos; Georgian: ცხენი, ჰუნე; German: Pferd, Ross, Roß, Gaul, Hengst, Pferdehengst, Stute, Pferdestute, Hengstfohlen, Hengstfüllen, Stutenfohlen, Stutfohlen, Stutenfüllen, Stutfüllen, Rössel, Rössl, Rössle; Alemannic German: Ross; Bavarian: Roß; Pennsylvania German: Gaul; Gooniyandi: dimana, yawarda; Gorontalo: wadala; Greek: άλογο, ίππος; Ancient Greek: ἄλα, ἴκκος, ἵππος, καβάλλης, πῶλος; Mycenaean: 𐀂𐀦; Greenlandic: hiisti; Guaraní: kavaju; Guerrero Amuzgo: kísò; Gujarati: ઘોડો; Gurani: ئەسپ‎; Guugu Yimidhirr: yarraman, guguur; Haitian Creole: chwal; Hausa: doki; Hawaiian: lio; Hebrew: סוּס‎; Hindi: घोड़ा, अश्व, तुरग; Hittite: 𒀲𒆳𒊏𒍑; Hopi: kawayo; Hungarian: ló; Hunsrik: Gaul, kaul; Icelandic: hestur, hross, jálkur, bikkja; Ido: kavalo; Ilocano: kabalio; Indonesian: kuda; Ingush: ды, говр; Interlingua: cavallo; Inupiaq: tuttuqpak; Irish: capall, each; Old Irish: capall, ech; Isthmus Zapotec: maniʼ; Mecayapan Nahuatl: cahua̱yoj; Istriot: caval; Istro-Romanian: co; Italian: cavallo; Iu Mien: maaz; Japanese: 馬, ウマ; Javanese: jaran, kapal, titihan, kuda, turangga; Jingpho: gumra, gumrang; Judeo-Tat: гӀэсб; Jurchen: muri; Kabardian: шы; Kaki Ae: wos; Kalmyk: мөрн; Kannada: ಕುದುರೆ; Kapampangan: kabayu; Karakhanid: اَتْ‎; Karelian: hebo; Karitiâna: ʼiriwity; Kashmiri: گُر‎; Kashubian: kóń; Kaurna: pindi nanto; Kazakh: жылқы, ат; Khakas: ат; Khanty: лʼов; Khinalug: пши; Khmer: សេះ; Komi Komi-Permyak: вӧв; Komi-Zyrian: вӧв; Konkani: tokli; Korean: 말; Kriol: os, yarraman, yawarda; Kuna: moli; Kurdish Central Kurdish: ئەسپ‎; Northern Kurdish: hesp; Kwanyama: onghambe; Kyrgyz: ат, жылкы; Ladin: ciaval; Ladino: kavayo; Lak: чву; Lake Miwok: kawáj; Lakota: tȟašúŋke, šúŋkawakȟáŋ; Lao: ມ້າ; Latgalian: zyrgs; Latin: equus, caballus; Latvian: zirgs; Laz: ცხენი; Ligurian: cavallo; Limburgish: paerd; Lithuanian: arklys, žirgas; Lombard: càal; Low German Dutch Low Saxon: peerd, peard; German Low German: Peerd, Peer; Luganda: embalaasi; Luhya: efarasi; Luxembourgish: Päerd; Lü: ᦙᦱᧉ; Macedonian: коњ; Malagasy: soavaly, farasy; Malay: kuda; Malayalam: കുതിര; Maltese: żiemel; Manchu: ᠮᠣᡵᡳᠨ; Manx: cabbyl; Maori: hōiho, kamia; Marathi: घोडा; Mari Eastern Mari: имне; Western Mari: имни; Maricopa: qwayu, qwaqt; Marquesan North Marquesan: puaka piki ènana, ihovare, hovare; puaka piki kenana; South Marquesan: puaa pii ènata, sovare, soare; Martuthunira: nyingkurluwinparri; Mazanderani: اسو‎; Mbyá Guaraní: kavaju; Mi'kmaq: te'sipow; Minangkabau: kudo; Mingrelian: ცხენი; Miyako: ヌーマ; Moksha: алаша, лишме; Mon: ချေံ; Mongolian: адуу, морь; Murrinh-Patha: nintu; Nahuatl: cahuāyoh; Nama: hab; Nanai: morị̃; Nanticoke Piscataway: misatimwa; Navajo: łį́į́ʼ; Ndonga: okakambe; Negidal: моји̣н; Nepali: घोडा; Ngiyambaa: yarraaman; Nivkh: мурӈ, мур̌; Norman: j'va, ch'fa, queva; North Frisian: hingst, Hingst; Northern Sami: heasta; Northern Yukaghir: йоходилэ; Norwegian: hest; Nyunga: ngort; O'odham: kaviyu, kawiyu; Occitan: caval, èga; Ojibwe: ᐯᐯᔑᑰᑲᓐᔒ; Old Church Slavonic Cyrillic: конь; Glagolitic: ⰽⱁⱀⱐ; Old East Slavic: конь; Old English: hors; Old Persian: 𐎠𐎿𐎱, 𐎠𐎿; Old Tamil: 𑀫𑀸; Old Turkic: 𐱃‎, 𐰖𐰆𐰣𐱃‎; Oriya: ଘୋଡ଼ା; Oroch: мури; Orok: му̣ри̣; Oromo: farda; Oroqen: mʊrɪn; Ossetian: бӕх; Pacoh: axéh; Palauan: uos; Pali: assa; Papiamentu: cabai; Pashto: آس‎; Persian: اسب‎; Phoenician: 𐤎𐤎‎; Picard: kvau; Pipil: kawayu; Plautdietsch: Pieet; Polabian: ťün; Polish: koń, klacz; Portuguese: cavalo, égua; Punjabi: ਘੋੜਾ; Quechua: kawallu; Romani: grast, harmasari, grasni; Romanian: cal; Romansch: chaval; Russian: лошадь, конь; Rusyn: кінь; Rwanda-Rundi: ifarashi; S'gaw Karen: ကသ့ၣ်; Salar: ate; Samo: hosi; Samoan: solofanua; Samogitian: arklīs; Sango: mbârâtâ; Sanskrit: अश्व, घोटक, तुरग, अर्वन्, हय, वातायन; Santali: ᱥᱚᱫᱳᱢ; Sardinian Campidanese: cuaddu, egua; Sassarese: cabaddu, caddu, acchettu, ebba; Saterland Frisian: Hoangst; Sayula Popoluca: cawa̱yu; Scots: horse; Scottish Gaelic: each; Serbo-Croatian Cyrillic: коњ; Roman: konj; Seri: caay; Shan: မႃႉ; Shona: bhiza; Shor: ат; Sichuan Yi: ꃅ; Sicilian: cavaddu; Silesian: kůń; Sinhalese: අශ්වය; Skolt Sami: heävaš; Slovak: kôň; Slovene: konj; Solon: moring; Somali: faras; Sorbian Lower Sorbian: kóń; Upper Sorbian: kóń; Sotho: pere; Southern Bai: maix; Spanish: caballo; Sranan Tongo: asi; Sumerian: 𒀲, 𒀲𒆳𒊏; Sundanese: kuda; Svan: ჩა̈̄ჟ; Swahili: farasi; Swedish: häst, russ, fåle; Sylheti: ꠊꠥꠠꠣ; Tagalog: kabayo; Tahitian: pua'ahorofenua, pua'arehenua; Tai Nüa: ᥛᥣᥳ; Tajik: асп; Talysh: اسب‎; Tamil: குதிரை, புரவி; Taos: kówena; Tatar: ат; Telugu: గుర్రము, గుర్రం; Tetum: kuda; Thai: ม้า; Tibetan: རྟ, རྨང; Tigrinya: ፈረስ; Tocharian A: yuk; Tocharian B: yakwe; Tok Pisin: hos; Tongan: hoosi; Tswana: pitsi; Turkish: at; Turkmen: at; Tuvan: аът, чылгы; Tzotzil: k'a; Udi: еък; Udihe: муи; Udmurt: вал; Ugaritic: 𐎒𐎒𐎆; Ukrainian: кінь; Urdu: گھوڑا‎; Uyghur: ئات‎; Uzbek: ot; Venetian: cavało, caval; Vietnamese: ngựa; Vilamovian: faod; Volapük: jevod; Votic: opõnõ; Võro: hopõn'; Wallisian: hosi; Walloon: tchivå; Waray-Waray: kabayo; Wardaman: nendo, dimana; Welsh: ceffyl; Wemba-Wemba: yareman; West Frisian: hynder, hoppe, happe, hoars; White Hmong: nees; Wiradhuri: yarraman; Wolof: fas wi, fas; Xavante: awaru; Xhosa: ihashe; Yagnobi: асп; Yakkha: ओन्‍पा, ओन; Yakut: ат, сылгы; Yanyuwa: yarraman; Yatzachi Zapotec: cabey; Yiddish: פֿערד‎; Yindjibarndi: yawarda; Yoruba: ẹṣin; Yosondúa Mixtec: kuayu; Zazaki: osthor, estor, istor, aspa; Zealandic: paerd; Zhuang: max; Zoogocho Zapotec: cabayw; Zulu: ihhashi;

ace: guda; af: perd; als: hauspferd; alt: ат; am: ፈረስ; ang: hors; an: equus caballus; arc: ܣܘܣܝܐ; ar: خيل; ary: لعاود; arz: حصان; ast: equus ferus caballus; as: ঘোঁৰা; avk: okol; av: чу; ay: kawallu; azb: آت; az: ev atı; bar: roß; bat_smg: arklīs; ba: йорт аты; bcl: kabayo; be_x_old: конь свойскі; be: конь свойскі; bg: кон; bi: horse; bjn: kuda; bn: ঘোড়া; bo: རྟ།; br: marc'h; bs: konj; bxr: адуу; ca: cavall; cdo: mā; ceb: equus caballus; chr: ᏐᏈᎵ; chy: mo'éhno'ha; ckb: ئەسپ; co: cavaddu; csb: domôcy kóń; cs: kůň; cv: килти лаша; cy: ceffyl; da: hest; de: Hauspferd; diq: estor; el: άλογο; eml: cavàl; en: horse; eo: ĉevalo; es: equus ferus caballus; et: hobune; eu: zaldi; ext: equus ferus caballus; fa: اسب; fiu_vro: hopõn; fi: hevonen; fj: ose; fo: ross; frr: hingst; fr: cheval; fy: hynder; gan: 馬; ga: capall; gd: each; glk: اسب; gl: cabalo; gn: kavaju; gor: wadala; gu: ઘોડો; gv: cabbyl; hak: mâ; haw: lio; he: סוס הבית; hif: ghorra; hi: घोड़ा; hr: domaći konj; ht: cheval; hu: ló; hy: ձի; hyw: ձի; ia: cavallo; id: kuda; ik: tuttuqpak; ilo: kabalio; io: kavalo; is: hestur; it: equus ferus caballus; jam: aas; ja: ウマ; jbo: xirma; jv: jaran; kab: ayis; ka: შინაური ცხენი; kbd: шы; kbp: kpaŋnɔ; kk: жылқы; kn: ಕುದುರೆ; koi: вӧв; ko: 말; ks: گُر; ku: hesp; kv: вӧв; kw: margh; ky: жылкы; lad: kavayo; la: equus ferus caballus; lbe: чу; lfn: cavalo; lij: cavallo; li: taam peerd; lld: ciaval; lmo: equus ferus caballus; ln: farása; lo: ມ້າ; lt: naminis arklys; lv: mājas zirgs; mai: घोड़ा; map_bms: jaran; mdf: лишме; mg: soavaly; mhr: имне; min: kudo; mk: коњ; ml: കുതിര; mn: адуу; mrj: имни; mr: घोडा; ms: kuda; mt: żiemel; myv: лишме; my: မြင်း; mzn: اسپ; nah: cahuayoh; nds_nl: peerd; nds: peerd; ne: घोडा; new: सल; nl: paard; nn: hest; no: hest; nrm: j'va; nv: łį́į́ʼ; oc: equus caballus; olo: hebo; or: ଘୋଡ଼ା; os: бæх; pam: kabayu; pa: ਘੋੜਾ; pcd: cvau; pdc: gaul; pfl: pferd; pih: hoss;: koń domowy; pms: caval; pnb: گھوڑا; ps: آس; pt: cavalo; qu: kawallu; rm: chaval; rmy: gray; roa_rup: calu; ro: cal; rue: кінь; ru: домашняя лошадь; rw: ifarashi; sah: ат; sat: ᱥᱟᱫᱚᱢ; sa: अश्वः; scn: cavaddu; sco: horse; sc: caddu; sd: گهوڙو; se: heabuš; sg: mbarata; sh: domaći konj; simple: horse; sk: kôň; sl: domači konj; sm: solofanua; sn: bhiza; so: faras; sq: kali; srn: asi; sr: домаћи коњ; stq: hoangst; su: kuda; sv: häst; sw: farasi; szl: kůń; ta: குதிரை; tcy: ಕುದುರೆ; te: గుర్రం; tg: асп; th: ม้า; tl: kabayo; tr: at; tt: йорт аты; tyv: чылгы; udm: вал; ug: ئات; uk: кінь свійський; ur: گھوڑا; uz: ot; vec: caval; vep: hebo; vi: ngựa; vls: peird; vo: jevod; war: kabayo; wa: tchivå; wo: fas w; wuu: 马; xal: мөрн; yi: פערד; yo: ẹṣin; za: max; zea: paerd; zh_min_nan: bé; zh_yue: 馬; zh: 马