Ask at the forum if you have an Ancient or Modern Greek query!

ala

From LSJ

Ἀλλ’ ἐσθ’ ὁ θάνατος λοῖσθος ἰατρός κακῶν → But death is the ultimate healer of ills

Sophocles, Fragment 698

Latin > English

ala alae N F :: wing; upper arm/foreleg/fin; armpit; squadron (cavalry), flank, army's wing

Latin > English (Lewis & Short)

āla: ae, f. for axla, contr. from axilla, Cic. Or. 45, 153; cf. ἄγχος = ὦμος (Hesych.) = shoulder = O. H. Germ. Ahsala; Germ. Achsel.
I Lit., a wing, as of a bird: galli plausu premunt alas, Enn. ap. Cic. Div. 2, 26; Verg. A. 3, 226 al.: Me. Vox mihi ad aurīs advolavit. So. Ne ego homo infelix fui, qui non alas intervelli, that I did not pluck off its wings, Plaut. Am. 1, 1, 170.—Poet., of the gods: Mors atris circumvolat alis, Hor. S. 2, 1, 58: volucris Fati Tardavit alas, id. C. 2, 17, 25: bibulae Cupidinis alae, Ov. A. A. 1, 233: furvis circumdatus alis Somnus, Tib. 2, 1, 89: me jocundis Sopor impulit alis, Prop. 1, 3, 45: Madidis Notus evolat alis, Ov. M. 1, 264.—Of sails: velorum pandimus alas, Verg. A. 3, 520.—Of oars: classis centenis remiget alis, Prop. 4, 6, 47: remigium alarum, Verg. A. 1, 301 (cf. Hom. Od. 11, 125); so inversely remi is used of wings: super fluctus alarum insistere remis, Ov. M. 5, 558 (cf. πτεροῖς ἐρέσσει, Eur. Iphig. Taur. 289; Aeschyl. Agam. 52; and cf. Lucr. 6, 743). —Of wind and lightning: Nisus Emicat et ventis et fulminis ocior alis, Verg. A. 5, 319 al.—
II Transf.
   A In man, the upper and under part of the arm, where it unites with the shoulder; the armpit, Liv. 9, 41; 30, 34: aliquid sub alā portare, Hor. Ep. 1, 13, 12: hirquinae, Plaut. Poen. 4, 2, 51: hirsutae, Hor. Epod. 12, 5: halitus oris et alarum vitia, Plin. 21, 20, 83, § 142: virus alarum et sudores, id. 35, 15, 52, § 185: sudor alarum, Petr. 128 (many Romans were accustomed to pluck out the hair from the armpits, Sen. Ep. 114; Juv. 11, 157; v. alipilus).—
   B In animals, the hollow where the foreleg is joined to the shoulder; the shoulder - blade.—Of elephants, Plin. 11, 40, 95, § 324.—Of frogs, Plin. 9, 51, 74, § 159.—
   C In trees and plants, the hollow where the branch unites with the stem, Plin. 16, 7, 10, § 29; so id. 22, 18, 21, § 45; 25, 5, 18, § 38 al.—
   D In buildings, the wings, the side apartments on the right and left of the court, the side halls or porches, the colonnades; called also in Gr. πτερά, Vitr. 6, 4, 137; 4, 7, 92.—
   E In milit. lang., the wing of an army (thus conceived of as a bird of prey), commonly composed of the Roman cavalry and the troops of the allies, esp. their horsemen; hence, alarii in contrast with legionarii, and separated from them in enumeration, also having a leader, called praefectus alae, Tac. H. 2, 59 al.; cf. Lips. de Milit. Rom. 1, 10 Manut.; Cic. Fam. 2, 17 fin.; Herz. ad Caes. B. G. 1, 51; Smith, Dict. Antiq.; Cincius ap. Gell. 16, 4, 6; cf. Gell. 10, 9, 1: Alae, equites: ob hoc alae dicti, quia pedites tegunt alarum vice, Serv. ad Verg. A. 4, 121: peditatu, equitibus atque alis cum hostium legionibus pugnavit, Cato ap. Gell. 15, 9, 5; Cic. Off. 2, 13, 45: dextera ala (in alas divisum socialem exercitum habebat) in primā acie locata est, Liv. 31, 21; Vell. 2, 117 al.—An ala, as a military division, usu. consisted of about 500 men, Liv. 10, 29.!*? Such alae gave names to several towns, since they were either levied from them, quartered in them, or, after the expiration of their time of service, received the lands of such towns.—So, Ala Flaviana, Ala Nova, et saep. (cf. castrum, II. 1. fin.).

Latin > French (Gaffiot 2016)

āla,⁸ æ, f. (axla, cf. dimin. axilla),
1 aile [en tant que membre formant en qq. sorte l’aisselle, l’épaule de l’oiseau, tandis que pennæ est l’aile en tant que plumage]: meæ alæ pennas non habent Pl. Pœn. 871 mes ailes n’ont point de plumes ; alis se levare Liv. 7, 26, 5, se soulever sur ses ailes || seu mors atris circumvolat alis Hor. S. 2, 1, 58, soit que la mort me frôle de ses noires ailes ; fulminis alæ Virg. En. 5, 319, les ailes de la foudre
2 aisselle : sub ala fasciculum librorum portare Hor. Ep. 1, 13, 12, porter un paquet de livres sous le bras
3 sens métaph. divers par ex. en parlant de la partie creuse formée à l’emboîtement du rameau, de la feuille sur une tige] : Plin. 16, 22 ; 16, 29 ; 22, 45, etc. || ailes de bâtiment : Vitr. Arch. 4, 7, 2 ; 6, 3, 4
4 [le plus usuel] aile d’une armée : ala dextra Liv. 27, 2, 6 ; sinistra Liv. 27, 1, 8, aile droite, aile gauche ; [avant la guerre sociale les ailes étaient occupées par les troupes alliées, infanterie et cavalerie] : Liv. 26, 14, 6 ; 31, 21, 7 ; Cato Orig. Inc. lib. rel., 2 ; [duæ alæ, les deux ailes de la légion = le contingent allié] Liv. 27, 1, 7 ; 27, 2, 6, etc.; [mais ala a fini par s’appliquer plus spécialement à la cavalerie] : ala equitum Liv. 26, 38, 14, etc., corps de cavalerie alliée ; [chaque ala comportait cinq turmæ, escadrons, de 60 cavaliers] || [après la guerre sociale, la cavalerie auxiliaire fournie par les pays étrangers occupe les ailes ; ala désigne alors un corps de cavalerie auxiliaire] : Cic. Off. 2, 45 ; Tac. H. 1, 54 ; [cohortes, cohortes = infanterie, alæ = cavalerie, le tout formant les auxilia, troupes auxiliaires] Tac. H. 1, 60, etc. || en dehors de Rome : ala Numidarum Liv. 21, 45, 2, corps de cavaliers Numides, cf. 22, 47, 7 ; 26, 38, 14, etc. || [poét.] alæ, escadrons : Virg. En. 11, 604, etc.; [en gén.] troupe à cheval [chasseurs] : Virg. En. 4, 121.

Latin > German (Georges)

āla, ae, f. (v. ago, also = agla, u. davon Demin. axilla, deutsch ›Achsel‹, wie mala v. mando u. davon Demin. maxilla, palus v. pango, also = paglus u. dav. Demin. paxillus), der Flügel des Vogels usw. als das In-Bewegung-Setzende (während pennae = der Flügel des Vogels als Gefieder), I) eig.: alae pennae, Plaut.: galli plausu premunt alas, Cic.: levare se alis, v. Raben, Liv.: alis plaudens columba, Verg.: movere alas, Ov.: alas explicare, Mart., expandere, Plin.: alas quatere, Verg.: alis everberabat os oculosque Galli corvus, Quint.: alam frangere, Plin.: alarum articulos insecare, Plin. – der Bienen, pandere alas ad solem aestivum, Verg.: alas eripere regibus apum, Verg. – des Ikarus, alas accommodare od. assumere umeris, Ov. – an Göttern, hic paribus nitens Cyllenius alis constitit, Verg.: alius illi (Iovi) alas imposuit, alius cornua, Sen.: der Harpyien, der Fama, des Amor, der Iris, Verg. – poet. des (als Vogel gedachten) Schiffes, das Ruder, classis centenis remiget alis, Prop. (vgl. alarum remi od. remigium, v. den Flügeln, Verg. u.a.); od. das Segel, velorum pandimus alas, Verg. – u. poet. als Bild der raschen od. der sanften, unmerklichen Bewegung, v. Winden, madidis notus evolat alis, Ov.: u.v. Blitz, emicat et ventis et fulminis ocior alis, Verg. – v. der Zeit, Sen.: des Todes, Hor.: des Schlafes, Tibull. – u. als Bild der Schnelligkeit übh., sibi fecerat alas concitus equus, Sil. – vgl. das Wortspiel: Me. Vox mihi ad aures advolavit. So. Ne ego homo infelix fui, qui non alas intervelli, Plaut. Amph. 325 sq.
II) übtr.: A) der dem Flügel entsprechende Teil am tierischen Körper u. am Baume: 1) beim Menschen, die Achsel, der obere u. untere Teil des Arms, wo er an die Schultern grenzt, alae grandes, Iuven.: umbonibus incussāque alā sternere hostes, Liv.: sub ala fasciculum portare librorum, Hor.: tu viperam sub ala nutricas, Petron. 77, 1 (sprichw., s. vīpera). – bes. die mit Haaren bewachsene, einen unangenehmen, schweißigen Bocksgeruch ausströmende Achselgrube, -höhle, graveolentia alarum, Plin.: alarum neglegens sudor, Petr.: gravis hirsutis cubet hircus in alis, Hor. – Die Achselhaare pflegten die Alten sich auszureißen, alas vellere, Sen. u. Iuven.: dah. das Wortspiel: Sy. Sine pinnis volare hau facilest; meae alae pinnas non habent. Mi. Nolito edepol devellisse; iam his duobus mensibus volucres alae tibi erunt hirquinae, Plaut. Poen. 872 sqq. – meton., alae, die Arme, Itala Luc. 2, 28 u. Esth. 4, 11. – 2) bei den Tieren, die »Höhlung« wo die vordern Schenkel an den Bug anschließen, die Achsel, Plin. 9, 159 u.s. – 3) der durch Anfügung eines Astes, Zweiges od. Blattes gebildete Winkel, auch wir (als botan. t.t.) die Achsel, Plin. 16, 29 u.ö.
B) als t.t. der Baukunst, Plur. alae = die rechts u. links im Atrium u. im einzelligen Tempel hinlaufenden Seitenräume, die die Tiefe der Zimmer haben, aber nach dem Atrium zu offen sind, Seitenhallen, Säulengänge, Vitr. 6, 3, 4; 4, 7, 2. Vgl. Beckers Gallus Bd. 2. S. 213 ff. (Ausg. 3).
C) als milit. t.t. der Flügel des Heeres, die Flügeltruppen, zunächst die Scharen der röm. Reiterei, die, regelmäßig 300 Mann bei einer Legion, die Linie des Fußvolks auf beiden Seiten deckten, s. Cinc. b. Gell. 16, 4, 6. Serv. Verg. Aen. 4, 121. – später eine Abteilung der Bundesgenossen, bes. ihre Reiterei, die eig. die Flanken der röm. Legionen decken sollten, aber auch oft in die erste Linie gestellt wurden, die Schwadron, Schar, Abteilung, gew. 500 Mann; als die Bundesgenossen das röm. Bürgerrecht erhalten hatten, die im röm. Heere dienenden »Hilfstruppen (Reiterei u. Fußvolk)« übh. (gew. alarii equites, alariae cohortes od. bl. alarii gen., s. ālārius), cum te Pompeius alae alteri praefecisset, Cic.: Campanorum alam, quingentos ferme equites, excedere acie iubet, Liv.: peditatu, equitibus atque alis cum hostium legionibus pugnavit, Liv. Vgl. Ruhnk. Suet. Aug. 38. Heine Cic. de off. 2, 45. – endlich zur Kaiserzeit diejenigen Reiterabteilungen des röm. Heeres, die nicht ausdrücklich zu einer Legion gehörten, gew. Fremde, 500, auch 1000 Mann (dah. ala miliaria) stark, Inscr. – zuw. auch für eine »Schar« Reiterei von 500 od. 1000 Mann bei andern Völkern, zB. der »Leibschar« der mazed. Könige b. Nep. Eum. 1, 7. Liv. 37, 40, 5: u. bei Dichtern für »Reiterschar« übh., wie Verg. Aen. 11, 730, u. für »berittene Jäger« insbes., Verg. Aen. 4, 121 (Vgl. Sil. 2, 419).

Spanish > Greek

ἀκωκή, ἄλα