ὑπηρέτης

English (LSJ)

ου, ὁ, (ἐρέτης) Dor. ὑπηρέτας IG42(1).122.40,112 (Epid., iv B. C.), SIG1000.31 (Cos, i B. C.):—

   A rower, τοὶ ὑ. τᾶν μακρᾶν ναῶν SIG l. c. (dub. sens.).    II underling, servant, attendant, Hdt.3.63, 5.111; δοῦλοι καὶ πάντες ὑ. Pl.Plt.289c; ὑ. [τῆς πόλεως], opp. ἄρχων, Id.R.552b; ἡ πόλις εἰς ὑπηρέτου σχῆμα . . προελήλυθεν D.23.210; τῶν ἰατρῶν, τῶν δικαστῶν ὑ., Pl.Lg.720a, 873b; used in Trag. and Att. to express all kinds of subordinate relations, as Hermes is ὑ. θεῶν, A.Pr.954, cf. 983; the Delphians are Φοίβου ὑπηρέται, S.OT712; Neoptolemus is ὑ. to Odysseus, Id.Ph.53; the αὐλός is ὑ. to the Chorus, Pratin.Lyr.1.7: sts. c. dat., τῷ θεῷ ὑ. Pl.Lg.773e; τοῖς νόμοις ib.715c, Arist.Pol. 1287a21; also οἱ περὶ τυράννους καὶ πόλεις ὑ. E.Tr.426; opp. οἰκέτης, X.Mem.2.10.3: c. gen. objecti, ὑ. παντὸς ἔργου a helper in every work, Id.An.1.9.18.    2 at Athens,    a the servant who attended each man-at-arms (ὁπλίτης) to carry his baggage, rations, and shield, Th.3.17; sts. light-armed as slingers or bowmen, Ar.Av. 1186.    b ὁ τῶν ἕνδεκα ὑ. the assistant of the Eleven, employed in executions of state-criminals, Pl.Phd.116b, cf. X.HG2.3.54, 2.4.8.    c a petty officer of the Council, IG12.879 (pl.), Hesperia 3.63 (iv B. C.).    3 pl., staff-officers in immediate attendance on the general, aides-de-camp, adjutants, X.Cyr.2.4.4, 6.2.13, etc.: sg., D. 50.31; also, officer attached to τάξις, σύνταγμα, or ἑκατονταρχία, Ascl. Tact.2.9, 6.3, Ael.Tact.9.4, 16.2, Arr.Tact.10.4,14.4.    4 servitor in the cult of Mithras, Rev.Hist.Rel.109.64 (Rome).

German (Pape)

[Seite 1206] ὁ, der Ruderer, Matrose, übh. die ganze Schiffsmannschaft im Ggstz zu den Seesoldaten. – Jeder, der schwere Handarbeit verrichtet, übh. Diener, Aufwärter; θεῶν Aesch. Prom. 956; Soph. O. R. 712 Phil. 53; Eur. oft, auch οἱ περὶ τυράννους καὶ πόλεις ὑπ., Troad. 426. – Bes. in Athen der Diener des Schwerbewaffneten, ὁπλίτης, der ihn in's Feld begleitet, ihm Gepäck, Proviant, auch den Schild trägt, = σκευοφόρος, Böckh Ath. Staatshh. I p. 292; und Diener der ἀρχαί, der Besoldung erhält (s. ὑπηρεσία), Dem. 24, 162; ὁ τῶν ἕνδεκα ὑπηρέτης Plat. Phaed. 116 c; Ggstz ἄρχων, Rep. VIII, 552 b, vgl. Polit. 290 b. – Bei Xen. eine Anzahl von Soldaten zum unmittelbaren Dienste des Feldherrn, Ordonnanzen u. Adjutanten, vgl. Cyr. 6, 2, 13. 3, 14.

Greek (Liddell-Scott)

ὑπηρέτης: -ου, ὁ, (ἐρέτης) κυρίως, ὁ ὑπὸ ἄλλον ἐρέτην κωπηλάτης, ὁ ὑπηρετῶν ἐν πλοίῳ, διεκρίνοντο δὲ οὗτοι ἀπὸ τῶν ναυτῶν καὶ τῶν ἐρετῶν (ἴδε ἐν λέξ. ὑπηρεσία ΙΙ), Böckh P. E. 1. 373· - ἐντεῦθεν, ΙΙ. καθόλου, ὁ ὑποτεταγμένος εἴς τινα, ὑπό τινα διατελῶν καὶ ἐργαζόμενος ὑπὲρ αὐτοῦ, ὑπηρέτης, θεράπων, βοηθός, διάκονος, Λατ. appavilor, Ἡρόδ. 3. 63., 5. 111· δοῦλοι καὶ πάντες ὑπ. Πλάτ. Πολιτικ. 289C· ὑπ. τῆς πόλεως ἐν ἀντιθέσει πρὸς τὸ ἄρχων, ὁ αὐτ. ἐν Πολ. 552Β ἡ πόλις εἰς ὑπηρέτου σχῆμα... προελήλυθε Δημ. 690. 21· τῶν ἰατρῶν, τῶν δικαστῶν ὑπ. Πλάτ. Νόμ. 720Α, 873Β· - παρ’ Ἀττ. κεῖται εἰς δήλωσιν παντὸς εἴδους ὑπηρετικῆς σχέσεως, ὡς ὁ Ἑρμῆς καλεῖται ὑπ. θεῶν, Αἰσχύλ. Προμ. 954, πρβλ. 983· οἱ τῶν Δελφῶν κάτοικοι λέγονται Φοίβου ὑπηρέται Σοφ. Οἰδ. Τύρ. 712· ὁ Νεοπτόλεμος ὑπηρέτης τοῦ Ὀδυσσέως, ὁ αὐτ. ἐν Φιλ. 53· ὁ αὐλός, ὑπηρέτης τοῦ χοροῦ Πρατίνας 1. 9· ἐνίοτε μετὰ δοτ., ὑπ. τῷ θεῷ Πλάτ. Νόμ. 773Ε· τοῖς νόμοις ὑπ. αὐτόθι 715C, Ἀριστ. Πολιτικ. 3. 16, 4· ὡσαύτως, οἱ περὶ τυράννους... ὑπ. Εὐρ. Τρῳ. 426· πρβλ. Ξεν. Ἀτομ. 2. 10, 3· - μετὰ γενικ. τοῦ ἀντικειμ., ὑπ. ἔργου, βοηθὸς ἐν ἔργῳ, ὁ αὐτ. ἐν Ἀναβ. 1. 9, 18. 2) ἐν Ἀθήναις, α) ὁ ὑπηρέτης παρακολουθῶν ἕκαστον ὁπλίτην καὶ φέρων τὴν ἀποσκευὴν αὐτοῦ, τὰς τροφὰς καὶ τὴν ἀσπίδα, σκευοφόρος, Θουκ. 3. 17· ἐνίοτε ἦσαν οὗτοι ἐλαφρῶς ὡπλισμένοι ὡς σφενδονῆται καὶ τοξόται, πρβλ. Ἀριστοφ. Ὄρν. 1186. β) ὁ τῶν ἕνδεκα ὑπ., ὁ βοηθὸς τῶν ἕνδεκα ὑπηρετῶν κατὰ τὴν ἐκτέλεσιν τῆς ποινῆς τῶν πολιτικῶν καταδίκων, Πλάτ. Φαίδ. 116Β, πρβλ. Ξεν. Ἑλλ. 2. 3, 54., 4. 8. γ) παρὰ Ξεν., ὑπηρέται καλοῦνται ἀξιωματικοί τινες ὑπὸ τὰς ἀμέσους διαταγὰς τοῦ στρατηγοῦ ἐνεργοῦντες ὡς ὑπασπισταὶ αὐτοῦ καὶ βοηθοί, Κύρου Παιδ. 2. 4, 4., 6. 2, 13, κλπ. 3) παρὰ τοῖς Ἐκκλ. = ὑποδιάκονος.

French (Bailly abrégé)

ου (ὁ) :
I. rameur, matelot, tout homme d’équipage (autre que les soldats de marine) sous les ordres d’un chef ou patron;
II. p. ext. tout homme sous les ordres d’un autre, serviteur ; p. anal. ὑπηρέτης θεῶν ESCHL serviteur des dieux ; particul. à Athènes :
1 serviteur qui accompagnait l’hoplite en campagne et vaquait à ses menus soins, sorte d’ordonnance de l’hoplite;
2 exécuteur public aux ordres des Onze, chargé de l’exécution des criminels d’État;
3 au plur. οἱ ὑπηρέται sorte d’aides de camp ou d’adjudants auprès du général.
Étymologie: ὑπό, ἐρέσσω.

Spanish

servidor

English (Strong)

from ὑπό and a derivative of eresso (to row); an under-oarsman, i.e. (generally) subordinate (assistant, sexton, constable): minister, officer, servant.

English (Thayer)

ὑπηρετου, ὁ (from ὑπό, and ἐρέτης from ἐρέσσω to row), from Aeschylus and Herodotus down;
a. properly, an under rower, subordinate rower.
b. anyone who serves with his hands; a servant; in the N. T. of the officers and attendants of magistrates as — of the officer who executes penalties, οἱ ὑπηρετοι οἱ ἐμοί, my servants, retinue, the soldiers I should have if I were a king, δοῦλος (Plato, polit., p. 289c.), anyone who aids another in any work; an assistant: of a preacher of the gospel (A. V. minister, which see in B. D.), ὑπηρέται λόγου, Χριστοῦ, διάκονος, at the end.)

Greek Monolingual

ο / ὑπηρέτης, ΝΜΑ, θηλ. υπηρέτρια Ν, και δωρ. τ. ὑπηρέτας, θηλ. ὑπηρέτις, -ιδος, Α
νεοελλ.
1. αυτός που προσφέρει χειρωνακτική εργασία σε σπίτι ή σε κατάστημα
2. στρατ. (παλ. όρος) στρατιώτης που χειριζόταν πυροβόλο, όλμο ή πολυβόλο
3. φρ. «δημόσιοι υπηρέτες»
(παλ. όρος) i) κατηγορία δημόσιων υπαλλήλων με κατώτερο βαθμό
ii) το σύνολο τών δημοσίων υπαλλήλων
μσν.-αρχ.
υποδιάκονος, υπηρέτης διακόνου, πρεσβυτέρου ή επισκόπου
αρχ.
1. αυτός που υπηρετούσε στο πλοίο ως κωπηλάτης με κατώτερο βαθμό
2. δούλος που ακολουθούσε στην εκστρατεία τον κύριό του
3. αξιωματικός υπό τις διαταγές στρατηγού, υπασπιστής ή ακόλουθος
4. λειτουργός της λατρείας του Μίθρα
5. φρ. α) «Φοίβου ὑπηρέται» — οι κάτοικοι τών Δελφών (Σοφ.)
β) «ὑπηρέτης τοῡ χοροῡ» — ο αυλός (Πρατίν.)
γ) «ὁ τῶν ἕνδεκα ὑπηρέτης» — ο βοηθός τών ένδεκα στην αρχαία Αθήνα, ο δήμιος τών πολιτικών καταδίκων (Πλάτ.)
δ) «ὑπηρέτης ἔργου» — άτομο που είχε μια οποιαδήποτε υπηρετική σχέση (Ξεν.).
[ΕΤΥΜΟΛ. Η λ. υπηρέτης, σύνθ. από την πρόθεση ὑπό και το ουσ. ἐρέτης «κωπηλάτης» (το -η- του τ. οφείλεται σε έκταση λόγω συνθέσεως), αποτελούσε αρχικά όρο του ναυτικού λεξιλογίου και δήλωνε τον κωπηλάτη που βρισκόταν υπό τις διαταγές του κελευστή (για τη χρήση αυτή της πρόθεσης ὑπό βλ. λ. υπο-). Στη συνέχεια η λ. χρησιμοποιήθηκε κατ' επέκταση με τις γενικότερες σημ. «βοηθός, διάκονος, δούλος», οι οποίες είναι οι μόνες που διατηρήθηκαν και στη Νέα Ελληνική].

Greek Monotonic

ὑπηρέτης: -ου, ὁ (ἐρέτης),
I. κυρίως υποκωπηλάτης, υποναυτικός, βλ. ὑπηρεσία.
II. 1. γενικά υποταγμένος, υπηρέτης, ακόλουθος, συνοδός, βοηθός, αρωγός, επικούρος, Λατ. apparῐtor, σε Ηρόδ., Αττ.· με γεν. αντικειμενική, ὑπηρέτης ἔργου, βοηθός στην εκτέλεση έργου, σε Ξεν.
2. στην Αθήνα: α) υπηρέτης που ακολουθούσε κάθε οπλίτη (ὁπλίτης) προκειμένου να μεταφέρει την αποσκευή και την ασπίδα του, σε Θουκ. β) ὁ τῶν ἕνδεκα ὑπηρετῶν, ο βοηθός των Έντεκα, που ήταν επιφορτισμένοι με την εκτέλεση της ποινής των πολιτικών καταδίκων, σε Πλάτ.

Russian (Dvoretsky)

ὑπηρέτης: ου ὁ1) помощник, исполнитель: ὑ. τινός Aesch., Soph., Plat. etc., τινί Plat. и περί τινα Eur. помощник кого-л., исполнитель чьей-л. воли; ὑ. παντὸς ἔργου Xen. помощник во всех делах; ὁ τῶν Ἓνδεκα ὑ. Plat. агент коллегии Одиннадцати, т. е. исполнитель судебных приговоров (в Афинах);
2) служитель, слуга (δοῦλοι καὶ πάντες ὑπηρέται Plat.): ὑ. θεῶν Aesch. = Ἑρμῆς;
3) ординарец, адъютант Xen.

Middle Liddell

ὑπ-ηρέτης, ου, ὁ, ἐρέτης
I. properly an under-rower, under-seaman, v. ὑπηρεσία.
II. generally an underling, servant, attendant, assistant, Lat. apparitor, Hdt., attic:—c. gen. objecti, ὑπ. ἔργου a helper in a work, Xen.
2. at Athens,
a. the servant who attended each man-at-arms (ὁπλίτησ) to carry his baggage and shield, Thuc.
b. ὁ τῶν ἕνδεκα ὑπ. the assistant of the Eleven, employed in executions, Plat.