Ask at the forum if you have an Ancient or Modern Greek query!

munio: Difference between revisions

From LSJ

Οὐ γὰρ ἀργίας ὤνιονὑγίεια καὶ ἀπραξίας, ἅ γε δὴ μέγιστα κακῶν ταῖς νόσοις πρόσεστι, καὶ οὐδὲν διαφέρει τοῦ τὰ ὄμματα τῷ μὴ διαβλέπειν καὶ τὴν φωνὴν τῷ μὴ φθέγγεσθαι φυλάττοντος ὁ τὴν ὑγίειαν ἀχρηστίᾳ καὶ ἡσυχίᾳ σῴζειν οἰόμενος → For health is not to be purchased by idleness and inactivity, which are the greatest evils attendant on sickness, and the man who thinks to conserve his health by uselessness and ease does not differ from him who guards his eyes by not seeing, and his voice by not speaking

Plutarch, Advice about Keeping Well, section 24
m (Text replacement - "(?s)({{Lewis.*?}}\n)({{.*}}\n)({{LaEn.*?}}$)" to "$3 $1$2")
m (Text replacement - "ante-class" to "ante-class")
 
(4 intermediate revisions by the same user not shown)
Line 3: Line 3:
}}
}}
{{Lewis
{{Lewis
|lshtext=<b>mūnĭo</b>: (old form [[moenio]], v. [[below]]), īvi or ĭi, ītum, 4 (<br /><b>I</b> fut. munibis for munies, Veg. Vet. 1, 10, 5), v. a. [[moenia]], lit. to [[wall]]; [[hence]], to [[build]] a [[wall]] [[around]], to [[defend]] [[with]] a [[wall]], to [[fortify]], [[defend]], [[protect]], [[secure]], [[put]] in a [[state]] of [[defence]] ([[class]].).<br /><b>I</b> Lit.: arcem ad urbem obsidendam, Nep. Tim. 3, 3: palatium, Liv. 1, 7: locum, Caes. B. G. 1, 24, 3.—With abl.: Alpibus Italiam munierat [[ante]] [[natura]], Cic. Prov. Cons. 14, 34: domum praesidiis, id. Cat. 1, 4, 10: [[castra]] [[vallo]] fossāque, [[with]] palisades and a [[trench]], Caes. B. G. 2, 5: locum [[muro]], id. ib. 29.—With a homogeneous [[object]], prov.: magna moenis [[moenia]], [[you]] are [[undertaking]] a [[great]] [[thing]], Plaut. Mil. 2, 2, 73: [[duovir]] urbis moeniendae, Inscr. Orell. 7142.— Absol.: [[quod]] idoneum ad muniendum putarent, for fortifying, i. e. for [[use]] in the fortifications, Nep. Them. 6, 21; Hirt. B. G. 8, 31. —Also, to [[surround]], [[guard]], for the [[protection]] of [[other]] things: ignem ita munire ut non evagaretur, Mos. et Rom. Leg. Coll. 12, 7, 7.—<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;<b>B</b> Transf.<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;<b>1</b>&nbsp;&nbsp;&nbsp; In gen., to [[defend]], [[guard]], [[secure]], [[protect]], [[shelter]]: [[Pergamum]] divinā moenitum manu, Plaut. Bacch. 4, 9, 2: hortum ab incursu hominum, Col. 11, 3, 2: [[spica]] [[contra]] avium morsūs munitur [[vallo]] aristarum, Cic. Sen. 15, 51: hieme quaternis tunicis et tibialibus muniebatur, he defended, protected, [[covered]] [[himself]], Suet. Aug. 82. —<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;<b>2</b>&nbsp;&nbsp;&nbsp; To [[make]] a [[road]], etc., i. e. to [[make]] [[passable]] by [[opening]], repairing, or paving it: [[quasi]] [[Appius]] [[Caecus]] viam munierit, Cic. Mil. 7, 17: rupem, Liv. 21, 37: itinera, Nep. Hann. 3, 4: TEMPE MVNIVIT, Inscr. Orell. 587. —<br /><b>II</b> Trop.<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;<b>A</b> To [[guard]], [[secure]], [[strengthen]], [[support]] (cf.: [[fulcio]], [[sustineo]]): meretriculis Muniendis rem cogere, to [[maintain]], [[support]], Plaut. Truc. 2, 2, 54 (dub.; Speng. moenerandis; v. [[munero]]).—Am strengthening [[myself]]: [[munio]] me ad haec tempora, Cic. Fam. 9, 18, 2: [[imperium]], to [[secure]], Nep. Reg. 2, 2: muniri [[adversus]] fraudes, to [[secure]] one's [[self]], Plin. 37, 13, 76, § 198 (dub. moneri, Jahn): se [[contra]] ruborem, Tac. Agr. 45: se multorum benevolentiā, Cic. Fin. 2, 26, 84: se [[contra]] perfidiam, id. Fam. 4, 14, 3: aliquid auctoritate, Vell. 2, 127, 2: domum terrore, Plin. [[Pan]]. 48, 3.—<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;<b>B</b> Munire viam, to [[make]] or [[open]] a [[way]]: haec omnia [[tibi]] accusandi viam muniebant, [[prepared]] the [[way]] for [[your]] [[accusation]], Cic. Mur. 23, 48: sibi viam ad [[stuprum]], id. Verr. 2, 1, 25, § 64.—Hence, mūnītus, a, um, P. a., defended, [[fortified]], protected, secured, [[safe]] ([[class]].): nullius [[pudicitia]] munita [[contra]] tuam cupiditatem et audaciam posset esse, Cic. Verr. 2, 5, 15, § 39.—Neutr. plur. munita as subst.: munita viāi, [[fortification]] or breastwork of the [[mouth]] (cf. [[Homer]]. [[ἕρκος]] ὀδόντων), the lips, Lucr. 3, 498.—Comp.: se munitiorem ad custodiendam vitam suam [[fore]], Cic. Q. Fr. 2, 3, 3.—Sup.: munitissima [[castra]], Caes. B. G. 4, 55.—Adv.: mūnītē, [[securely]], [[safely]] ([[ante]]-[[class]].): munitius, Varr. L. L. 5, § 141. Müll.<br /><b>munĭo</b>: ōnis, a false [[reading]] for nomionem, v. Orell. and Klotz, ad h. l.; Cic. de Or. 1, 59, 251.
|lshtext=<b>mūnĭo</b>: (old form [[moenio]], v. [[below]]), īvi or ĭi, ītum, 4 (<br /><b>I</b> fut. munibis for munies, Veg. Vet. 1, 10, 5), v. a. [[moenia]], lit. to [[wall]]; [[hence]], to [[build]] a [[wall]] [[around]], to [[defend]] [[with]] a [[wall]], to [[fortify]], [[defend]], [[protect]], [[secure]], [[put]] in a [[state]] of [[defence]] ([[class]].).<br /><b>I</b> Lit.: arcem ad urbem obsidendam, Nep. Tim. 3, 3: palatium, Liv. 1, 7: locum, Caes. B. G. 1, 24, 3.—With abl.: Alpibus Italiam munierat [[ante]] [[natura]], Cic. Prov. Cons. 14, 34: domum praesidiis, id. Cat. 1, 4, 10: [[castra]] [[vallo]] fossāque, [[with]] palisades and a [[trench]], Caes. B. G. 2, 5: locum [[muro]], id. ib. 29.—With a homogeneous [[object]], prov.: magna moenis [[moenia]], [[you]] are [[undertaking]] a [[great]] [[thing]], Plaut. Mil. 2, 2, 73: [[duovir]] urbis moeniendae, Inscr. Orell. 7142.— Absol.: [[quod]] idoneum ad muniendum putarent, for fortifying, i. e. for [[use]] in the fortifications, Nep. Them. 6, 21; Hirt. B. G. 8, 31. —Also, to [[surround]], [[guard]], for the [[protection]] of [[other]] things: ignem ita munire ut non evagaretur, Mos. et Rom. Leg. Coll. 12, 7, 7.—<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;<b>B</b> Transf.<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;<b>1</b>&nbsp;&nbsp;&nbsp; In gen., to [[defend]], [[guard]], [[secure]], [[protect]], [[shelter]]: [[Pergamum]] divinā moenitum manu, Plaut. Bacch. 4, 9, 2: hortum ab incursu hominum, Col. 11, 3, 2: [[spica]] [[contra]] avium morsūs munitur [[vallo]] aristarum, Cic. Sen. 15, 51: hieme quaternis tunicis et tibialibus muniebatur, he defended, protected, [[covered]] [[himself]], Suet. Aug. 82. —<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;<b>2</b>&nbsp;&nbsp;&nbsp; To [[make]] a [[road]], etc., i. e. to [[make]] [[passable]] by [[opening]], repairing, or paving it: [[quasi]] [[Appius]] [[Caecus]] viam munierit, Cic. Mil. 7, 17: rupem, Liv. 21, 37: itinera, Nep. Hann. 3, 4: TEMPE MVNIVIT, Inscr. Orell. 587. —<br /><b>II</b> Trop.<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;<b>A</b> To [[guard]], [[secure]], [[strengthen]], [[support]] (cf.: [[fulcio]], [[sustineo]]): meretriculis Muniendis rem cogere, to [[maintain]], [[support]], Plaut. Truc. 2, 2, 54 (dub.; Speng. moenerandis; v. [[munero]]).—Am strengthening [[myself]]: [[munio]] me ad haec tempora, Cic. Fam. 9, 18, 2: [[imperium]], to [[secure]], Nep. Reg. 2, 2: muniri [[adversus]] fraudes, to [[secure]] one's [[self]], Plin. 37, 13, 76, § 198 (dub. moneri, Jahn): se [[contra]] ruborem, Tac. Agr. 45: se multorum benevolentiā, Cic. Fin. 2, 26, 84: se [[contra]] perfidiam, id. Fam. 4, 14, 3: aliquid auctoritate, Vell. 2, 127, 2: domum terrore, Plin. [[Pan]]. 48, 3.—<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;<b>B</b> Munire viam, to [[make]] or [[open]] a [[way]]: haec omnia [[tibi]] accusandi viam muniebant, [[prepared]] the [[way]] for [[your]] [[accusation]], Cic. Mur. 23, 48: sibi viam ad [[stuprum]], id. Verr. 2, 1, 25, § 64.—Hence, mūnītus, a, um, P. a., defended, [[fortified]], protected, secured, [[safe]] ([[class]].): nullius [[pudicitia]] munita [[contra]] tuam cupiditatem et audaciam posset esse, Cic. Verr. 2, 5, 15, § 39.—Neutr. plur. munita as subst.: munita viāi, [[fortification]] or breastwork of the [[mouth]] (cf. [[Homer]]. [[ἕρκος]] ὀδόντων), the lips, Lucr. 3, 498.—Comp.: se munitiorem ad custodiendam vitam suam [[fore]], Cic. Q. Fr. 2, 3, 3.—Sup.: munitissima [[castra]], Caes. B. G. 4, 55.—Adv.: mūnītē, [[securely]], [[safely]] (ante-class.): munitius, Varr. L. L. 5, § 141. Müll.<br /><b>munĭo</b>: ōnis, a false [[reading]] for nomionem, v. Orell. and Klotz, ad h. l.; Cic. de Or. 1, 59, 251.
}}
}}
{{Gaffiot
{{Gaffiot
Line 10: Line 10:
{{Georges
{{Georges
|georg=(1) mūnio<sup>1</sup> (archaist. [[moenio]]), īvī, u. iī, ītum, īre ([[moene]], [[moenia]]), I) [[mauern]], [[schanzen]], Mauern od. Schanzen [[aufführen]], [[undique]], [[quod]] idoneum ad muniendum putarent, congererent, Nep.: milites, [[qui]] muniendi gratiā [[vallum]] petierant, Auct. b. Afr.: [[utrimque]] summā vi muniunt et pugnant, Liv.: munientibus coria velaque iussit obtendi, Curt. – II) prägn., A) [[mauern]], mauernd [[aufbauen]], magna munit [[moenia]], Plaut. mil. 228: [[duovir]] [[urbis]] moeniundae, Corp. inscr. Lat. 10, 4876: mun. oppida, feste Städte [[gründen]], Hor. [[sat]]. 1, 3, 105: Albam longam, [[als]] feste [[Stadt]] [[gründen]], Verg. Aen. 1, 271. – B) [[etwas]] [[mit]] [[einer]] [[Mauer]], einem Bollwerke, [[einer]] [[Schanze]] [[befestigen]], [[verwahren]], [[verschanzen]], in [[Verteidigungszustand]] [[setzen]], 1) eig. u. übtr.: a) eig.: arcem, Nep.: palatium, Nep.: [[castra]], [[mit]] [[Wall]], [[Graben]] u. Palisaden [[umgeben]], Caes.: montem, Caes.: partem muri [[egregie]] munitam habebant, Liv. – m. Abl., locum [[muro]], Caes.: [[castra]] [[vallo]] fossāque, Caes.: [[omnia]] maceriā muniuntur, Plin. ep. – b) übtr., übh. [[verwahren]], [[decken]], [[bedecken]], [[schützen]], Alpibus Italiam munierat [[natura]], [[wie]] [[mit]] einem [[Bollwerk]] [[versehen]], Cic.: domum praesidiis, Cic.: se ligneis moenibus, Nep. – [[munito]] agmine incedere, gedecktem, Sall. – hortum ab incursu hominum, Colum.: [[quae]] (herbescens [[viriditas]]) [[contra]] [[avium]] minorum [[morsus]] munitur [[vallo]] aristarum, Cic.: hieme quaternis tunicis et tibialibus muniebatur, verwahrte, bedeckte [[sich]], Suet. – 2) bildl., [[verwahren]], in [[Verteidigungsstand]], in [[Sicherheit]] [[setzen]], [[sicherstellen]], [[decken]], [[hunc]] locum [[munio]], sichere mich [[von]] [[dieser]] [[Seite]], Cic.: m. [[imperium]], Nep.: multorum se benevolentiā tueri et munire, Cic.: [[munio]] me ad [[haec]] [[tempora]], Cic.: m. se [[contra]] perfidiam, Cic.: muniri [[adversus]] fraudes, Plin.: munire [[latus]] a domesticis hostibus, Curt. – suam meretriculis muniendis rem cogere, zur [[Versorgung]] [[von]] Buhldirnen, Plaut. – C) [[einen]] [[Weg]] usw. [[durch]] Auffüllen, Dämme usw. [[gangbar]] [[machen]], [[bahnen]], [[anlegen]], [[bauen]], viam, Cic. u.a.: itinera, Nep.: rupem, Liv. – [[ohne]] (aus dem Zshg. zu ergänzendes) Obj., muniendo fessi homines, Liv. – im Bilde, munire alci viam accusandi, [[sibi]] viam ad [[stuprum]], Cic.: munita ad consulatum [[via]], Cic.: u. so ut ad [[hoc]] [[nefarium]] [[facinus]] accederet, aditum [[sibi]] aliis sceleribus [[ante]] munivit, Cic. – / Synkop. Imperf. munibat, Ps. Verg. moret. 61. Epit. Illiad. 228: munibant, Apul. de mund. 26: [[Fut]]. munibis, Veget. mul. 1, 10, 5 ed. vulg. ([[Schneider]] munies).
|georg=(1) mūnio<sup>1</sup> (archaist. [[moenio]]), īvī, u. iī, ītum, īre ([[moene]], [[moenia]]), I) [[mauern]], [[schanzen]], Mauern od. Schanzen [[aufführen]], [[undique]], [[quod]] idoneum ad muniendum putarent, congererent, Nep.: milites, [[qui]] muniendi gratiā [[vallum]] petierant, Auct. b. Afr.: [[utrimque]] summā vi muniunt et pugnant, Liv.: munientibus coria velaque iussit obtendi, Curt. – II) prägn., A) [[mauern]], mauernd [[aufbauen]], magna munit [[moenia]], Plaut. mil. 228: [[duovir]] [[urbis]] moeniundae, Corp. inscr. Lat. 10, 4876: mun. oppida, feste Städte [[gründen]], Hor. [[sat]]. 1, 3, 105: Albam longam, [[als]] feste [[Stadt]] [[gründen]], Verg. Aen. 1, 271. – B) [[etwas]] [[mit]] [[einer]] [[Mauer]], einem Bollwerke, [[einer]] [[Schanze]] [[befestigen]], [[verwahren]], [[verschanzen]], in [[Verteidigungszustand]] [[setzen]], 1) eig. u. übtr.: a) eig.: arcem, Nep.: palatium, Nep.: [[castra]], [[mit]] [[Wall]], [[Graben]] u. Palisaden [[umgeben]], Caes.: montem, Caes.: partem muri [[egregie]] munitam habebant, Liv. – m. Abl., locum [[muro]], Caes.: [[castra]] [[vallo]] fossāque, Caes.: [[omnia]] maceriā muniuntur, Plin. ep. – b) übtr., übh. [[verwahren]], [[decken]], [[bedecken]], [[schützen]], Alpibus Italiam munierat [[natura]], [[wie]] [[mit]] einem [[Bollwerk]] [[versehen]], Cic.: domum praesidiis, Cic.: se ligneis moenibus, Nep. – [[munito]] agmine incedere, gedecktem, Sall. – hortum ab incursu hominum, Colum.: [[quae]] (herbescens [[viriditas]]) [[contra]] [[avium]] minorum [[morsus]] munitur [[vallo]] aristarum, Cic.: hieme quaternis tunicis et tibialibus muniebatur, verwahrte, bedeckte [[sich]], Suet. – 2) bildl., [[verwahren]], in [[Verteidigungsstand]], in [[Sicherheit]] [[setzen]], [[sicherstellen]], [[decken]], [[hunc]] locum [[munio]], sichere mich [[von]] [[dieser]] [[Seite]], Cic.: m. [[imperium]], Nep.: multorum se benevolentiā tueri et munire, Cic.: [[munio]] me ad [[haec]] [[tempora]], Cic.: m. se [[contra]] perfidiam, Cic.: muniri [[adversus]] fraudes, Plin.: munire [[latus]] a domesticis hostibus, Curt. – suam meretriculis muniendis rem cogere, zur [[Versorgung]] [[von]] Buhldirnen, Plaut. – C) [[einen]] [[Weg]] usw. [[durch]] Auffüllen, Dämme usw. [[gangbar]] [[machen]], [[bahnen]], [[anlegen]], [[bauen]], viam, Cic. u.a.: itinera, Nep.: rupem, Liv. – [[ohne]] (aus dem Zshg. zu ergänzendes) Obj., muniendo fessi homines, Liv. – im Bilde, munire alci viam accusandi, [[sibi]] viam ad [[stuprum]], Cic.: munita ad consulatum [[via]], Cic.: u. so ut ad [[hoc]] [[nefarium]] [[facinus]] accederet, aditum [[sibi]] aliis sceleribus [[ante]] munivit, Cic. – / Synkop. Imperf. munibat, Ps. Verg. moret. 61. Epit. Illiad. 228: munibant, Apul. de mund. 26: [[Fut]]. munibis, Veget. mul. 1, 10, 5 ed. vulg. ([[Schneider]] munies).
}}
{{LaZh
|lnztxt=munio, is, ivi ''vel'' ii, itum, ire. n. act. 4. :: 護衛。建圍城。補贴。— a frigore 防冷。— vias 平各路。修路。— viam sibi 開得意之路。&#42;Munibant ''pro'' Muniebant.
}}
{{trml
|trtx====[[build]]===
Afrikaans: bou; Albanian: ndërtoj; Amharic: መገንባት; Arabic: بَنَى‎; Algerian Arabic: بْنى‎; Moroccan Arabic: بْنى‎; South Levantine Arabic: بْنى‎; Armenian: կառուցել, շինել, սարքել, կերտել; Assamese: সাজ, বনা; Azerbaijani: qurmaq; Basque: eraiki; Belarusian: будаваць, пабудаваць; Bengali: নির্মাণ করা; Breton: sevel; Bulgarian: строя, градя; Burmese: ဆောက်; Catalan: construir, edificar; Chechen: хьал да; Cherokee: ᎠᏁᏍᎨᎭ, ᎠᏐᏲᎭ; Chinese Mandarin: 建設/建设, 建造; Classical Nahuatl: chīhua; Cornish: gwruthyl, byldya, derevel, drehevel; Czech: stavět, postavit, budovat, vybudovat; Danish: bygge; Dutch: [[bouwen]]; Esperanto: konstrui; Estonian: ehitama; Ewe: tu; Faroese: byggja; Finnish: rakentaa; French: [[construire]], [[édifier]], [[ériger]], [[bâtir]]; Ge'ez: ሐነጸ; Georgian: აშენება, აგება; German: [[bauen]]; Gothic: 𐍄𐌹𐌼𐍂𐌾𐌰𐌽; Greek: [[χτίζω]]; Ancient Greek: [[οἰκοδομέω]], [[δέμω]], [[μηχανάομαι]], [[πήγνυμι]], [[ποιέω]], [[τεύχω]]; Hebrew: בָּנָה‎; Hindi: तामीर करना, निर्माण करना; Hungarian: épít; Icelandic: byggja; Ido: konstruktar; Indonesian: membangun, mendirikan; Ingrian: rakentaa, stroittaa; Ingush: хьал де; Irish: tóg; Old Irish: con·utaing; Italian: [[costruire]], [[edificare]]; Japanese: 建てる, 築く, 建設する, 構築する; Karachay-Balkar: этерге, кураргъа; Kashubian: bùdowac; Kazakh: салу, құру; Khmer: សង់, កសាង; Kituba: tunga, kutunga; Korean: 만들다, 짓다, 건설하다; Kurdish Central Kurdish: دروستکردن‎; Northern Kurdish: ava kirin; Kyrgyz: куруу, салуу; Ladino: fraguar; Lao: ກໍ່ສ້າງ, ກໍ່, ສ້າງ; Latin: [[munio]], [[aedifico]], [[struo]], [[construo]]; Latvian: celt; Lingala: tónga; Lithuanian: statyti; Low German: boen; Macedonian: гради; Malay: membina; Malayalam: നിർമ്മിക്കുക; Maltese: bena; Maori: hanga; Marathi: बांधणे; Mongolian Cyrillic: барих, босгох; Nepali: निर्माण गर्नु; Norman: construithe, bâti; Norwegian Bokmål: bygge; Nynorsk: byggja; Occitan: construire; Old English: timbran; Old Norse: byggja; Oromo: ijaaruu; Persian: ساختن‎; Polish: budować, zbudować, wybudować, stawiać, postawić, wznosić, wznieść; Portuguese: [[construir]]; Romanian: clădi, construi; Russian: [[строить]], [[построить]]; Scots: build, big; Scottish Gaelic: tog; Serbo-Croatian Cyrillic: градити, изградити; Roman: gráditi, izgráditi; Shan: ၵေႃႇသၢင်ႈ; Slovak: stavať, postaviť; Slovene: graditi; Sorbian Lower Sorbian: twariś; Sotho: haha; Southern Altai: јазаар, тӧзӧӧр, эдер; Spanish: [[construir]], [[edificar]]; Swahili: kujenga; Swedish: anlägga, bygga, förfärdiga, uppföra, uppresa, upprätta; Sylheti: ꠛꠣꠘꠣꠘꠤ, ꠢꠣꠎꠣ; Tajik: сохтан; Tatar: төзү, ясау; Thai: ก่อ, สร้าง, ก่อสร้าง; Tibetan: བརྒྱབ, བཟོས; Turkish: yapmak, inşa etmek, kurmak; Ukrainian: будувати, збудувати; Urdu: تعمیر کرنا‎; Uyghur: سالماق‎, قىلماق‎; Uzbek: qurmoq, solmoq; Venetian: costruir; Vietnamese: xây, xây dựng; Volapük: bumön; Walloon: basti; Welsh: codi, adeiladu; White Hmong: kho; Yiddish: בויען‎, אויסבויען‎; Zhuang: hwnj, caux
}}
}}

Latest revision as of 06:57, 15 October 2024

Latin > English

munio munire, munivi, munitus V :: fortify; strengthen; protect, defend, safeguard; build (road)

Latin > English (Lewis & Short)

mūnĭo: (old form moenio, v. below), īvi or ĭi, ītum, 4 (
I fut. munibis for munies, Veg. Vet. 1, 10, 5), v. a. moenia, lit. to wall; hence, to build a wall around, to defend with a wall, to fortify, defend, protect, secure, put in a state of defence (class.).
I Lit.: arcem ad urbem obsidendam, Nep. Tim. 3, 3: palatium, Liv. 1, 7: locum, Caes. B. G. 1, 24, 3.—With abl.: Alpibus Italiam munierat ante natura, Cic. Prov. Cons. 14, 34: domum praesidiis, id. Cat. 1, 4, 10: castra vallo fossāque, with palisades and a trench, Caes. B. G. 2, 5: locum muro, id. ib. 29.—With a homogeneous object, prov.: magna moenis moenia, you are undertaking a great thing, Plaut. Mil. 2, 2, 73: duovir urbis moeniendae, Inscr. Orell. 7142.— Absol.: quod idoneum ad muniendum putarent, for fortifying, i. e. for use in the fortifications, Nep. Them. 6, 21; Hirt. B. G. 8, 31. —Also, to surround, guard, for the protection of other things: ignem ita munire ut non evagaretur, Mos. et Rom. Leg. Coll. 12, 7, 7.—
   B Transf.
   1    In gen., to defend, guard, secure, protect, shelter: Pergamum divinā moenitum manu, Plaut. Bacch. 4, 9, 2: hortum ab incursu hominum, Col. 11, 3, 2: spica contra avium morsūs munitur vallo aristarum, Cic. Sen. 15, 51: hieme quaternis tunicis et tibialibus muniebatur, he defended, protected, covered himself, Suet. Aug. 82. —
   2    To make a road, etc., i. e. to make passable by opening, repairing, or paving it: quasi Appius Caecus viam munierit, Cic. Mil. 7, 17: rupem, Liv. 21, 37: itinera, Nep. Hann. 3, 4: TEMPE MVNIVIT, Inscr. Orell. 587. —
II Trop.
   A To guard, secure, strengthen, support (cf.: fulcio, sustineo): meretriculis Muniendis rem cogere, to maintain, support, Plaut. Truc. 2, 2, 54 (dub.; Speng. moenerandis; v. munero).—Am strengthening myself: munio me ad haec tempora, Cic. Fam. 9, 18, 2: imperium, to secure, Nep. Reg. 2, 2: muniri adversus fraudes, to secure one's self, Plin. 37, 13, 76, § 198 (dub. moneri, Jahn): se contra ruborem, Tac. Agr. 45: se multorum benevolentiā, Cic. Fin. 2, 26, 84: se contra perfidiam, id. Fam. 4, 14, 3: aliquid auctoritate, Vell. 2, 127, 2: domum terrore, Plin. Pan. 48, 3.—
   B Munire viam, to make or open a way: haec omnia tibi accusandi viam muniebant, prepared the way for your accusation, Cic. Mur. 23, 48: sibi viam ad stuprum, id. Verr. 2, 1, 25, § 64.—Hence, mūnītus, a, um, P. a., defended, fortified, protected, secured, safe (class.): nullius pudicitia munita contra tuam cupiditatem et audaciam posset esse, Cic. Verr. 2, 5, 15, § 39.—Neutr. plur. munita as subst.: munita viāi, fortification or breastwork of the mouth (cf. Homer. ἕρκος ὀδόντων), the lips, Lucr. 3, 498.—Comp.: se munitiorem ad custodiendam vitam suam fore, Cic. Q. Fr. 2, 3, 3.—Sup.: munitissima castra, Caes. B. G. 4, 55.—Adv.: mūnītē, securely, safely (ante-class.): munitius, Varr. L. L. 5, § 141. Müll.
munĭo: ōnis, a false reading for nomionem, v. Orell. and Klotz, ad h. l.; Cic. de Or. 1, 59, 251.

Latin > French (Gaffiot 2016)

(1) mūnĭō⁸ (arch. mœnĭō), īvī et ĭī, ītum, īre, tr.,
1 faire un travail de terrassement, de maçonnerie : quod idoneum ad muniendum putarent, congererent Nep. Them. 6, 5, qu’ils rassemblassent tous les matériaux qu’ils jugeraient propres à la construction
2 faire avec un travail de terrassement, de maçonnerie, construire : mœnia mœnire Pl. Mil. 228, construire un rempart ; castra munire Cæs. G. 1, 49, 2, faire un camp retranché, cf. Cæs. G. 2, 19, 5, etc. ; munitis castris Cæs. G. 1, 49, 5, le camp retranché étant achevé || viam munire Cic. Mil. 17, construire une route ; itinera Nep. Hann. 3, 4, construire des chemins
3 fortifier, garnir de fortification : locum Cæs. G. 1, 24, 3, fortifier un lieu ; castra altiore vallo Cæs. G. 5, 50, 5, fortifier le camp d’une palissade plus élevée ; Alpibus Italiam munierat natura Cic. Prov. 34, la nature avait donné à l’Italie les Alpes comme rempart || locum muniunt undique parietes Sall. C. 55, 4, des murailles font de toutes parts une enceinte à ce lieu, il est entouré entièrement d’une muraille
4 [fig.] a) abriter, protéger : spica contra avium morsus Cic. CM 51, protéger les épis contre la voracité des oiseaux ; turris munita ab omni ictu hostium Cæs. C. 2, 9, 6, tour protégée contre tous les coups de l’ennemi ; b) se munire ad aliquid Cic. Fam. 9, 18, 2, se fortifier contre qqch. ; se multorum benevolentia Cic. Fin. 2, 84, se faire un rempart de la bienveillance publique ; aliqua re se contra aliquam rem Cic. Fam. 4, 14, 3, se fortifier par qqch. contre qqch. ; c) sibi viam ad rem Cic. Verr. 2, 1, 64, se préparer la voie à qqch. ; accusandi viam alicui Cic. Mur. 48, préparer à qqn les moyens d’accuser. impf. munibat Virg. Mor. 61 ; munibant Apul. Mund. 26.
(2) mūniō, ōnis, m., sorte de pied métrique : *Cic. de Or. 1, 251.

Latin > German (Georges)

(1) mūnio1 (archaist. moenio), īvī, u. iī, ītum, īre (moene, moenia), I) mauern, schanzen, Mauern od. Schanzen aufführen, undique, quod idoneum ad muniendum putarent, congererent, Nep.: milites, qui muniendi gratiā vallum petierant, Auct. b. Afr.: utrimque summā vi muniunt et pugnant, Liv.: munientibus coria velaque iussit obtendi, Curt. – II) prägn., A) mauern, mauernd aufbauen, magna munit moenia, Plaut. mil. 228: duovir urbis moeniundae, Corp. inscr. Lat. 10, 4876: mun. oppida, feste Städte gründen, Hor. sat. 1, 3, 105: Albam longam, als feste Stadt gründen, Verg. Aen. 1, 271. – B) etwas mit einer Mauer, einem Bollwerke, einer Schanze befestigen, verwahren, verschanzen, in Verteidigungszustand setzen, 1) eig. u. übtr.: a) eig.: arcem, Nep.: palatium, Nep.: castra, mit Wall, Graben u. Palisaden umgeben, Caes.: montem, Caes.: partem muri egregie munitam habebant, Liv. – m. Abl., locum muro, Caes.: castra vallo fossāque, Caes.: omnia maceriā muniuntur, Plin. ep. – b) übtr., übh. verwahren, decken, bedecken, schützen, Alpibus Italiam munierat natura, wie mit einem Bollwerk versehen, Cic.: domum praesidiis, Cic.: se ligneis moenibus, Nep. – munito agmine incedere, gedecktem, Sall. – hortum ab incursu hominum, Colum.: quae (herbescens viriditas) contra avium minorum morsus munitur vallo aristarum, Cic.: hieme quaternis tunicis et tibialibus muniebatur, verwahrte, bedeckte sich, Suet. – 2) bildl., verwahren, in Verteidigungsstand, in Sicherheit setzen, sicherstellen, decken, hunc locum munio, sichere mich von dieser Seite, Cic.: m. imperium, Nep.: multorum se benevolentiā tueri et munire, Cic.: munio me ad haec tempora, Cic.: m. se contra perfidiam, Cic.: muniri adversus fraudes, Plin.: munire latus a domesticis hostibus, Curt. – suam meretriculis muniendis rem cogere, zur Versorgung von Buhldirnen, Plaut. – C) einen Weg usw. durch Auffüllen, Dämme usw. gangbar machen, bahnen, anlegen, bauen, viam, Cic. u.a.: itinera, Nep.: rupem, Liv. – ohne (aus dem Zshg. zu ergänzendes) Obj., muniendo fessi homines, Liv. – im Bilde, munire alci viam accusandi, sibi viam ad stuprum, Cic.: munita ad consulatum via, Cic.: u. so ut ad hoc nefarium facinus accederet, aditum sibi aliis sceleribus ante munivit, Cic. – / Synkop. Imperf. munibat, Ps. Verg. moret. 61. Epit. Illiad. 228: munibant, Apul. de mund. 26: Fut. munibis, Veget. mul. 1, 10, 5 ed. vulg. (Schneider munies).

Latin > Chinese

munio, is, ivi vel ii, itum, ire. n. act. 4. :: 護衛。建圍城。補贴。— a frigore 防冷。— vias 平各路。修路。— viam sibi 開得意之路。*Munibant pro Muniebant.

Translations

build

Afrikaans: bou; Albanian: ndërtoj; Amharic: መገንባት; Arabic: بَنَى‎; Algerian Arabic: بْنى‎; Moroccan Arabic: بْنى‎; South Levantine Arabic: بْنى‎; Armenian: կառուցել, շինել, սարքել, կերտել; Assamese: সাজ, বনা; Azerbaijani: qurmaq; Basque: eraiki; Belarusian: будаваць, пабудаваць; Bengali: নির্মাণ করা; Breton: sevel; Bulgarian: строя, градя; Burmese: ဆောက်; Catalan: construir, edificar; Chechen: хьал да; Cherokee: ᎠᏁᏍᎨᎭ, ᎠᏐᏲᎭ; Chinese Mandarin: 建設/建设, 建造; Classical Nahuatl: chīhua; Cornish: gwruthyl, byldya, derevel, drehevel; Czech: stavět, postavit, budovat, vybudovat; Danish: bygge; Dutch: bouwen; Esperanto: konstrui; Estonian: ehitama; Ewe: tu; Faroese: byggja; Finnish: rakentaa; French: construire, édifier, ériger, bâtir; Ge'ez: ሐነጸ; Georgian: აშენება, აგება; German: bauen; Gothic: 𐍄𐌹𐌼𐍂𐌾𐌰𐌽; Greek: χτίζω; Ancient Greek: οἰκοδομέω, δέμω, μηχανάομαι, πήγνυμι, ποιέω, τεύχω; Hebrew: בָּנָה‎; Hindi: तामीर करना, निर्माण करना; Hungarian: épít; Icelandic: byggja; Ido: konstruktar; Indonesian: membangun, mendirikan; Ingrian: rakentaa, stroittaa; Ingush: хьал де; Irish: tóg; Old Irish: con·utaing; Italian: costruire, edificare; Japanese: 建てる, 築く, 建設する, 構築する; Karachay-Balkar: этерге, кураргъа; Kashubian: bùdowac; Kazakh: салу, құру; Khmer: សង់, កសាង; Kituba: tunga, kutunga; Korean: 만들다, 짓다, 건설하다; Kurdish Central Kurdish: دروستکردن‎; Northern Kurdish: ava kirin; Kyrgyz: куруу, салуу; Ladino: fraguar; Lao: ກໍ່ສ້າງ, ກໍ່, ສ້າງ; Latin: munio, aedifico, struo, construo; Latvian: celt; Lingala: tónga; Lithuanian: statyti; Low German: boen; Macedonian: гради; Malay: membina; Malayalam: നിർമ്മിക്കുക; Maltese: bena; Maori: hanga; Marathi: बांधणे; Mongolian Cyrillic: барих, босгох; Nepali: निर्माण गर्नु; Norman: construithe, bâti; Norwegian Bokmål: bygge; Nynorsk: byggja; Occitan: construire; Old English: timbran; Old Norse: byggja; Oromo: ijaaruu; Persian: ساختن‎; Polish: budować, zbudować, wybudować, stawiać, postawić, wznosić, wznieść; Portuguese: construir; Romanian: clădi, construi; Russian: строить, построить; Scots: build, big; Scottish Gaelic: tog; Serbo-Croatian Cyrillic: градити, изградити; Roman: gráditi, izgráditi; Shan: ၵေႃႇသၢင်ႈ; Slovak: stavať, postaviť; Slovene: graditi; Sorbian Lower Sorbian: twariś; Sotho: haha; Southern Altai: јазаар, тӧзӧӧр, эдер; Spanish: construir, edificar; Swahili: kujenga; Swedish: anlägga, bygga, förfärdiga, uppföra, uppresa, upprätta; Sylheti: ꠛꠣꠘꠣꠘꠤ, ꠢꠣꠎꠣ; Tajik: сохтан; Tatar: төзү, ясау; Thai: ก่อ, สร้าง, ก่อสร้าง; Tibetan: བརྒྱབ, བཟོས; Turkish: yapmak, inşa etmek, kurmak; Ukrainian: будувати, збудувати; Urdu: تعمیر کرنا‎; Uyghur: سالماق‎, قىلماق‎; Uzbek: qurmoq, solmoq; Venetian: costruir; Vietnamese: xây, xây dựng; Volapük: bumön; Walloon: basti; Welsh: codi, adeiladu; White Hmong: kho; Yiddish: בויען‎, אויסבויען‎; Zhuang: hwnj, caux