impero

Latin > English

impero imperare, imperavi, imperatus V :: order, command, levy; rule (over) (w/DAT)

Latin > English (Lewis & Short)

impĕro: (inp-), āvi, ātum, 1 (archaic form, imperassit, Cic. Leg. 3, 3, 6, and induperantum = imperantium, Enn. Ann. v. 413 Vahl.), v. a. and n. in-paro,
I to command, order, enjoin (cf.: jubeo, praecipio, mando).
I In gen., constr. with acc., an inf. or an object-clause, a relative-clause, with ut, ne, or the simple subj., with the simple dat. or absol.
   (a)    With acc. (and dat. personæ): faciendum id nobis quod parentes imperant, Plaut. Stich. 1, 1, 53: fac quod imperat, id. Poen. 5, 3, 29; Ter. Hec. 2, 2, 2: quae imperarentur, facere dixerunt, Caes. B. G. 2, 32, 3: numquid aliud imperas? Ter. Eun. 2, 1, 7; id. Heaut. 4, 3, 26: sto exspectans, si quid mihi imperent, id. Eun. 3, 5, 46: nonnumquam etiam puerum vocaret: credo, cui cenam imperaret, i. e. ordered to get him his supper, Cic. Rosc. Am. 21, 59: imperat ei nuptias, Quint. 7, 1, 14: vigilias, id. 11, 3, 26: certum modum, id. 11, 2, 27: moram et sollicitudinem initiis impero, id. 10, 3, 9: graves dominae cogitationum libidines infinita quaedam cogunt atque imperant, Cic. Fragm. ap. Non. 424, 30 (Rep. 6, 1 Mos.): utque Imperet hoc natura potens, Hor. S. 2, 1, 51.—In pass.: arma imperata a populo Romano, Liv. 40, 34, 9: quod ipsum imperari optimum est, Quint. 2, 5, 6: imperata pensa, id. 3, 7, 6: exemplar imperatae schemae, Suet. Tib. 43.—
   (b)    With inf. or an object-clause (esp. freq. in the post-Aug. per.; in Cic. and Cæs. only with inf. pass. or dep.): animo nunc jam otioso esse impero, Ter. And. 5, 2, 1: imperavi egomet mihi omnia assentari, id. Eun. 2, 2, 21: jungere equos Titan velocibus imperat Horis, Ov. M. 2, 118; 3, 4: nec minus in certo dentes cadere imperat aetas Tempore, Lucr. 5, 672: has omnes actuarias imperat fieri, Caes. B. G. 5, 1, 3: pericula vilia habere, Sall. C. 16, 2: frumentum conportare, id. J. 48, 2; Hirt. B. G. 8, 27; Curt. 10, 1, 19; Tac. A. 2, 25: Liviam ad se deduci imperavit, Suet. Calig. 25; id. Aug. 27; id. Tib. 60.—In pass.: in has lautumias, si qui publice custodiendi sunt, ex ceteris oppidis deduci imperantur, Cic. Verr. 2, 5, 27, § 69.—*With inf. act.: haec ego procurare et idoneus imperor, Hor. Ep. 1, 5, 21. —
   (g)    With a rel.-clause (very rare): imperabat coram, quid opus facto esset puerperae, Ter. And. 3, 2, 10: quin tu, quod faciam, impera, id. Phorm. 1, 4, 46; Plaut. Curc. 1, 1, 3 and 6; id. Capt. 2, 3, 10.—
   (d)    With ut, ne, or the simple subj.: ecce Apollo mihi ex oraculo imperat, Ut, etc., Plaut. Men. 5, 2, 87: his, uti conquirerent et reducerent, imperavit, Caes. B. G. 1, 28, 1: consulibus designatis imperavit senatus, ut, etc., Liv. 42, 28, 7: quibus negotium a senatu est imperatum, ut, etc., S. C. ap. Front. Aquaed. 104; Petr. 1: mihi, ne abscedam, imperat, Ter. Eun. 3, 5, 30: Caesar suis imperavit, ne, etc., Caes. B. G. 1, 46, 2; 2, 32, 2; 3, 89, 4: letoque det imperat Argum, Ov. M. 1, 670; 13, 659. — (ε) With simple dat.: si huic imperabo, probe tectum habebo, Plaut. Most. 4, 1, 14 (cf. above α): aliquid alicui, Ter. Eun. 3, 5, 46; Cic. Rosc. Am. 21, 59. — (ζ) Absol.: Pa. Jubesne? Ch. Jubeo, cogo atque impero, Ter. Eun. 2, 3, 97: si quid opus est, impera, Plaut. Am. 3, 3, 1: impera, si quid vis, id. Aul. 2, 1, 23: omnia faciam: impera, Ter. Heaut. 5, 5, 11: quidvis oneris impone, impera, id. And. 5, 3, 26.
II In partic.
   A In publicists' lang., to order to be furnished or supplied, to give orders for, make a requisition for: cum frumentum sibi in cellam imperavisset (Verrem), Cic. Div. in Caecil. 10, 30: quem (numerum frumenti) ei civitati imperas emendum, id. Verr. 2, 3, 74, § 173: negas fratrem meum pecuniam ullam in remiges imperasse, id. Fl. 14, 33: pecuniam, id. ib. § 32; cf.: argenti pondo ducenta milia Jugurthae, Sall. J. 62, 5: arma, Caes. B. C. 1, 6 fin.: equites civitatibus, id. B. G. 6, 4 fin.; cf.: quam maximum militum numerum provinciae toti, id. ib. 1, 7, 2: obsides reliquis civitatibus, id. ib. 7, 64, 1; so, obsides Cic. de Imp. Pomp. 12, 35; Suet. Caes. 25. —
   B In publicists' and milit. lang., alicui or absol., to command, govern, rule over: his (magistratibus) praescribendus est imperandi modus ... qui modeste paret, videtur, qui aliquando imperet, dignus esse, Cic. Leg. 3, 2, 5; cf.: sic noster populus in pace et domi imperat, id. Rep. 1, 40: nulla est tam stulta civitas, quae non injuste imperare malit, quam servire juste, id. ib. 3, 18; cf. also: cum is, qui imperat aliis, servit ipse nulli cupiditati, id. ib. 1, 34: omnibus gentibus ac nationibus terra marique imperare, id. de Imp. Pomp. 19, 56; cf.: jus esse belli, ut, qui vicissent, iis, quos vicissent, quemadmodum vellent imperarent, Caes. B. G. 1, 36, 1: Jugurtha omni Numidiae imperare parat, Sall. J. 13, 2: quot nationibus imperabat, Quint. 11, 2, 50: clarus Anchisae Venerisque sanguis Imperet, Hor. Carm. Sec. 51; cf. id. C. 3, 6, 5: recusabat imperare, i. e. to be emperor, Plin. Pan. 5, 5; cf.: ipsum quandoque imperaturum, Suet. Claud. 3; id. Galb. 4; id. Oth. 4; id. Vit. 14; id. Tit. 2 et saep.— Hence,
   b Ad imperandum, to receive orders or instructions: nunc ades ad imperandum, vel ad parendum potius: sic enim antiqui loquebantur, Cic. Fam. 9, 25, 2; cf.: cum ipse ad imperandum Tisidium vocaretur, Sall. J. 62, 8 Kritz.—
   2    Transf., beyond the publicist's sphere, to command, master, govern, rule, control: liberis, Ter. Ad. 1, 1, 51: imperare sibi, maximum imperium est, Sen. Ep. 113 fin.: ut nobismet ipsis imperemus, Cic. Tusc. 2, 21, 47: cum homines cupiditatibus iis, quibus ceteri serviunt, imperabunt, id. Lael. 22, 82: accensae irae, Ov. M. 9, 28: dolori, Plin. Ep. 8, 19, 2: lacrimis, Sil. 2, 652: amori suo, Petr. 83: ingenio suo, Sen. Contr. 1 praef. med.; cf.: imperare animo nequivi, quin, priusquam perirem, cur periturus essem, scirem, Liv. 34, 31, 2: quibus egestas imperat, rules, governs, Enn. ap. Cic. Div. 1, 58, 132 (Trag. v. 357 Vahl.): imperat arvis, holds control over, i. e. forces to be productive, Verg. G. 1, 99; cf.: sola terrae seges imperatur, Tac. G. 26: fertilibus agris non est imperandum, Sen. Tranq. 15: sic imperant vitibus et eas multis palmitibus onerant, Col. 3, 3, 6: alius patrimonio suo plus imperavit quam ferre possit, Sen. Tranq. 4; cf. also trop.: tamquam nescias, cui imperem: Epicurum, id. Ep. 29 fin.: dum per continuos dies nimis imperat voci, rursus sanguinem reddidit, Plin. Ep. 5, 19, 6: imperat ergo viro (mulier), Juv. 6, 224.— Absol.: animum rege, qui, nisi paret, Imperat, Hor. Ep. 1, 2, 63: permittat, an vetet an imperet (lex), Quint. 7, 7, 7: (eloquentia) hic regnat, hic imperat, hic sola vincit, id. 7, 4, 24.—
   C In publicists' lang., to order the citizens to assemble, to summon: dein consul eloquitur ad exercitum: Impero qua convenit ad comitia centuriata, Varr. L. L. 6, § 88 Müll.; Gell. 15, 27, 4; so comically, Plaut. Capt. 1, 2, 52; cf. id. Cist. 1, 1, 60.—
   D In medic. lang., to order, prescribe: non idem imperassem omnibus per diversa aegrotantibus, Sen. de Ira, 1, 16; Plin. 24, 1, 1, § 5: si vires patiuntur, imperanda tridui abstinentia est, Cels. 7, 20.—
   E In gram.: imperandi declinatus, i. e. inflections of the imperative, Varr. L. L. 10, § 32 Müll.— Hence, impĕ-rātum, i, n., that which is commanded, a command, order: jussus arma abicere, imperatum facit, executes the order, obeys, Caes. B. G. 5, 37, 1; freq. in plur.: imperata facere, id. ib. 2, 3, 3; 5, 20 fin.; 6, 10, 3; id. B. C. 1, 60, 1; 2, 12, 4; 3, 34, 2 al.; cf.: imperata detrectare, Suet. Caes. 54: Senones ad imperatum non venire, according to orders, as ordered, Caes. B. G. 6, 2, 3.

Latin > French (Gaffiot 2016)

impĕrō,⁷ āvī, ātum, āre (in et paro), commander, ordonner :
    I tr., aliquam rem, alicui aliquam rem, commander qqch., à qqn qqch. : alicui cenam Cic. Amer. 59, donner à qqn l’ordre de faire préparer le repas ; quæ imperarentur, facere dixerunt Cæs. G. 2, 32, 3, ils s’engagèrent à accomplir ce qui était ordonné ; civitatibus milites Cæs. G. 5, 1, 6, commander aux cités de fournir des soldats ; pecuniam in remiges Cic. Fl. 33, exiger de l’argent pour des rameurs, cf. Cic. Cæcil. 30 ; frumentum civitati emendum Cic. Verr. 2, 3, 173, commander à une cité un achat de blé ; singulis censoribus denarii trecenti ad statuam prætoris imperati sunt Cic. Verr. 2, 2, 137, les censeurs reçurent l’ordre de verser chacun trois cents deniers pour la statue du préteur || exercitum Varro L. 6, 88 ; Gell. 15, 27, 5, convoquer, rassembler le peuple [pour les comices centuriates] || [avec prop. inf.] : naves imperat fieri Cæs. G. 5, 1, 3, il commande que les navires soient faits ; cohortes proficisci Cæs. G. 7, 60, 3, il commande que les cohortes partent, cf. G. 5, 7, 6 ; [pass. pers.] Cic. Verr. 2, 5, 68 ; Hor. Ep. 1, 5, 21 ; [avec inf.] Sall. C. 16, 2 ; J. 47, 2 ; [avec ut, uti ] Cæs. G. 5, 1, 1, etc. ; Cic. Pis. 83, etc. ; [avec ne ] Ter. Eun. 578 ; Cæs. G. 1, 46, 2 ; C. 3, 89, 4 ; [avec subj. seul] Cæs. G. 4, 21, 8 ; [avec interr. ind.] quid fieri vellet imperabat Cæs. G. 7, 16, 2, il marquait dans ses ordres ce qu’il voulait qu’on fît, cf. G. 7, 11, 5 ||
    II intr. a) [avec dat.] alicui, alicui rei, commander à qqn, à qqch. : omnibus gentibus Cic. Pomp. 56, commander à toutes les nations ; cupiditatibus Cic. Læl. 82, commander à ses passions ; sibi Cic. Tusc. 2, 47, se maîtriser soi-même ; b) abs^t] avoir le commandement, le pouvoir, la domination : imperare, parere Cic. Leg. 3, 5, commander, obéir ; Lucullo imperante Cic. Arch. 21, sous le commandement de Lucullus || exercer les pouvoirs d’empereur : Plin. Min. Pan. 5, 5 ; Suet. Claud. 3 ; Galba 4 ; Oth. 4, etc. ; c) [gér. avec valeur de subst. verbal] = ordre (v. Gaffiot, 1929b, p. 220) : ades ad imperandum vel ad parendum potius Cic. Fam. 9, 25, 3, prépare-toi à l’ordre ou plutôt à l’obéissance, cf. Sall. J. 62, 8 [comp. en fr. « avancer à l’ordre, se rendre à l’ordre »] ; d) [gramm.] imperandi modus Capel. 3, 234, l’impératif. arch. imperassit = imperaverit Cic. Leg. 3, 6.

Latin > German (Georges)

im-pero, āvī, ātum, āre (in u. paro), anbefehlen, befehlen, gebieten, I) im allg.: α) m. Acc.: quae imperarentur facere dixerunt, Caes.: ex libidine leges imperantur, Sall. fr.: alci nuptias locupletis propinquae, Quint.: imperata impensa, Quint. – Partiz. subst., imperātum, ī, n., das Befohlene, die Order, imperatum u. imperata facere, Caes.: ad imperatum non venire, Caes. – β) m. folg. Infin.: signa extemplo canere, Acc. fr.: animo otioso esse, Ter.: sibi omnia assentari, Ter.: frumentum comportare, Sall.: iniuriae oblivisci sibi imperavit, Val. Max.: flectere iter sociis, Verg.: im Passiv, haec ego procurare et idoneus imperor et non invitus, es liegt mir ob od. (medial) ich lege mir auf, Hor. ep. 1, 5, 21: in easdem lautumias etiam ex ceteris oppidis deduci imperantur, Cic. Verr. 5, 68. – u. m. folg. Acc. u. Infin., bes. m. Acc. u. Infin. Pass., Cato, Lucr., Cic. u.a. (vgl. Nipp. Quaest. Caes. p. 121 sq.). – γ) m. folg. indir. Fragesatz, quin tu quid faciam impera, Ter.: quae volo simul imperabo, Ter.: quantum quisque daret pro facultatibus imperabat (bestimmte), Nep. – δ) m. folg. ut u. Konj., Cic. u.a.: m. folg. ne u. Konj., Ter. u. Caes.: m. bl. Coniunctiv, alant imperat classem, Ov.: stringerent ferrum imperavit, Liv.: huic imperat, quas possit, adeat civitates, Caes. – ε) mit Gerund., optimis insternendum vestimentis, Auct. b. Hisp. 33, 3. – ζ) absol.: si quid opus est, impera, Plaut.: impera si quid vis, Plaut.: omnia faciam, impera, Ter. – II) insbes.: A) über jmd. gebieten, herrschen, jmd. befehligen (Ggstz. alci parēre, oboedire, servire), 1) eig.: a) übh.: liberis suis, Ter.: gentibus, Nep.: illo imperante, unter seinem Oberbefehl, Nep. – vocari ad imperandum, um Befehle zu empfangen, Sall.: ebenso adesse ad imperandum, Cic. – bildl., sibi, Cic.: cupiditatibus, Cic.: irae, bezähmen, Ov.: animo, sich überwinden, Curt.: nunc imperare animo nequeo quin, cur periturus essem, scirem, Liv.: ego non possum mihi imperare, quin doleam, Sulp. Sev.: cum, ut ea solveret, sibi imperare non posset, es nicht über sich gewinnen, Cael. in Cic. ep.: tamquam nescias, cui imperem, über wen ich verfüge, Sen. – b) regieren, herrschen, bes. Herrscher, Alleinherrscher (König, Kaiser) sein, imperare coepisse, die Regierung antreten, Plin. pan.: recusabas imperare, Plin. pan.: triduo tantum imperavisse, Treb. Poll.: qui unā die factus est imperator, aliā die visus est imperare, tertiā interemptus est, Treb. Poll.: Titum invitum et a militibus coactum imperasse, Treb. Poll.: imperare (Gordianum) coëgerunt, Capitol.: Iulius Caesar, qui postea imperavit (Alleinherrscher war), Eutr.: Philippus, qui post eum imperavit, Eutr.: alqo imperante, unter jmds. Regierung, Eutr. – 2) übtr.: a) zu viel zumuten, Gewalt antun, voci suae, Plin. ep.: plenis oculis et umentibus, Sen.: patrimonio, Sen. – b) vom Landbau, bearbeiten, agris, Sen.: arvis, Verg.: vitibus, Colum. – B) eine Leistung anordnen, anbefehlen, 1) als t. t. des Privatlebens: imp. cenam, Cic.: u. so non domi imperaram, hatte zu Hause keine Befehle (wegen des Essens) gegeben, Cic. – 2) als publiz. u. milit. t. t., eine Leistung, Lieferung anbefehlen, zu stellen od. zu liefern auflegen, frumentum sibi in cellam, Cic.: pecunias privatis, Nep.: naves civitatibus, Nep.: u. so equites, obsides civitatibus, Caes.: u. bl. obsides, Cic.: arma, Caes.: milites, Caes.: m. dopp. Acc., quem (numerum frumenti) ei civitati imperas emendum, Cic. Verr. 3, 173. – C) v. Ärzten, verordnen, alqd, Cels. 7, 20. Sen. de ira 1, 16, 4: v. den Hebammen, Ter. Andr. 484 (aber imperantes sibi, seine Kunden, v. einem Arzte, Alfen. dig. 38, 1, 26). – D) als publiz. t. t., die Bürger zu den Comitia centuriata beordern, rufen, exercitum (das Volk), Varro LL. 6, 88 u. 95. Gell. 15, 27, 4: u. so scherzh. Plaut. capt. 155 u. (im Doppelsinn) Plaut. cist. 58. – E) als gramm. t. t., imperandi modus, der Imperativ, Mart. Cap. 3. § 234: imperandi declinatus, die Abänderung des Imperativs, Varro LL. 10, 32. – / Archaist. Form imperassit = imperaverit, Cic. de legg. 3, 6. – Nbf. indupero, s. bes.

Latin > Chinese

impero, as, are. n. act. :: 作王。命。管。領。着。— tributum 派錢糧。— arvis 種田地。— voci 練聲音。練唱。— sibi 自守。謹身節慾。Justam rem oppido imperas 汝示縣之事義矣。Animo otioso esse impero 命汝心安。