non

Latin > English (Lewis & Short)

nōn: (old collat. forms noenum and noenu, cf. Lachm. ad Lucr. tom. 2, p. 149 sq.:
I noenum pro non Lucilius lib. XXX.: sed tamen hoc dicas, quid est, si noenu molestum'st. Varro Epistola ad Fusium: si hodie noenum venis, cras quidem, etc., Non. 143, 33 sq.: noenum rumores ponebat ante salutem, Enn. ap. Macr. S. 6, 1; Ann. v. 314 Vahl.; so, noenum sperando cupide rem prodere summam, Enn. ap. Paul. ex Fest. p. 229 Müll.; Ann. v. 411 ib.: noenum mecastor, Plaut. Aul. 1, 1, 28: noenu necesse'st, Enn. ap. Cic. Div. 2, 62, 127; Ann. v. 161 Vahl.: noenu potest, Lucr. 3, 199 Lachm. N. cr.: noenu queunt, id. 4, 712), adv. contr. from neoenum, i. e. nec unum, not one, like ne hilum, not any thing (cf. Engl. not, i. q. naught, Angl.-Sax. naht, contr. from ne-aht); cf. Germ. nein, not: hocine agis an non? Ter. And. 1, 2, 15: non erat abundans, non inops tamen, Cic. Brut. 67, 238: non est ita, judices, non est profecto, id. Fl. 22, 53: cum ipsi auxilium ferre, si cupiant, non queant, id. Rep. 1, 5, 9; 1, 2, 2: eam (fugam) si nunc sequor, quonam? Cum illo non, id. Att. 8, 3, 5.—
   (b)    Non before negatives forms a weak affirmative, and before adverbs of emphatic assertion (as prorsus, omnino, etc.) a weak negative: moveo nonnullis suspicionem, velle me navigare: quod tamen fortasse non nollem, si possem ad otium, Cic. Fam. 2, 16, 2; so, non nemo, non nihil, non nullus, v. h. vv: Res has non omnino quidem, sed magnam partem relinquere, Cic. Fam. 9, 15, 3: so, non prorsus, etc.—
   (g)    After negatives it forms a strong affirmative, and after the adverbs above named a strong negative: nihil non ad rationem dirigebat, Cic. Brut. 37, 140; v. nemo, nihil, nullus: prorsus non arbitror, id. Tusc. 4, 4, 8: omnino non dicere, Quint. 10, 7, 24.—
   (d)    But the negative force of non is not destroyed by a following ne ... quidem, or nec ... nec: non fugio ne hos quidem mores. Cic. Verr. 2, 3, 90, § 210; Liv. 28, 42, 16: non medius fidius prae lacrimis possum reliqua nec cogitare nec scribere, Cic. Att. 9, 12, 1.—In a very few passages non is added to a negative to strengthen it (cf. Gr. οὐ μή): nolle successum non patribus, non consulibus, Liv. 2, 45, 5; id. 3, 11, 6: nec sursum nec deorsum non cresco, Petr. 58: horam eximere nullam ... non possumus, Cic. Phil. 6, 3, 7; Plaut. Mil. 5, 18; id. Curc. 4, 4, 23; Plin. Ep. 4, 13, 8.— (ε) Unus non = ne unus quidem: unus enim vir Numantinus non fuit, qui in catenis duceretur, Flor. 2, 18, 17.—（ζ) Per litoten, emphatic, by no means, not at all, the reverse of: non ignobilis tragicus, Quint. 1, 12, 18: non inimici mihi, Curt. 7, 10, 7; esp. with sup.: Cethegus homo non probatissimus, Cic. Par. 5, 3, 40: homo non aptissimus ad jocandum, id. N. D. 2, 17, 47: non minime commoveri, id. Verr. 2, 4, 66, § 125: tu me consiliario fortasse non imperitissimo usus esses, id. Fam. 1, 9, 2.—（η) Non quod, non quo, not that, not as if: non quod sola ornent, sed quod excellant, Cic. Or. 39, 134: me non sane movet res publica; non quo sit mihi quidquam carius: sed, etc., id. Att. 16, 15, 5: non quo sit servulus unus, idem quod familia, verum quia, id. Caecin. 20, 58.—（θ) Non nisi, only: non nisi vicinas tutus arārit aquas, Ov. Tr. 3, 12, 36; v. nisi.—（ι) Non vero, truly not: non vero tam isti quam tu ipse nugator, Cic. Sen. 9, 27.—（κ) Non modo, non solum ... sed or sed etiam, not only ... but also: non modo falsum illud esse, sed hoc verissimum, Cic. Rep. 2, 44, 70; id. Lael. 15, 54; v. modo and solum.—Sometimes sed is omitted: nec solum apud Caecinam: Fabii quoque Valentis, etc., Tac. H. 2, 27.—（λ) Non modo (solum) non ... sed or sed etiam, not only not ... but even: sed ne ... quidem ... but not even: ut non modo a mente non deserar, sed id ipsum doleam, me, etc., Cic. Att. 3, 15, 2: hoc non modo non laudari, sed ne concedi quidem potest, id. Mur. 3, 8: tu id non modo non prohibebas, verum etiam approbabas, id. Att. 16, 7, 3.—When the verb of the second clause is the common predicate of both clauses, the second non is omitted in the first clause: talis vir non modo facere, sed ne cogitare quidem quidquam audebit, Cic. Off. 3, 19, 77: assentatio, quae non modo amico, sed ne libero quidem digna est, id. Lael. 24, 89: advena non modo vicinae sed ne Italicae quidem stirpis, Liv. 1, 40, 2; 3, 24, 4; 6, 20, 2: neque solum inscientiam meam, sed ne rerum quidem, Cic. de Or. 1, 46, 203: quod mihi non modo irasci, sed ne dolere quidem impune licet, id. Att. 11, 24, 1: non mentibus solum consipere, sed ne auribus quidem satis constare poterant, Liv. 5, 42, 3; 4, 3, 11; so with sed vix in the second clause: haec genera virtutum non solum in moribus nostris, sed vix jam in libris reperiuntur, Cic. Cael. 17, 40: non modo ad expeditiones sed vix ad quietas stationes viribus sufficiebant, Liv. 3, 6, 8; very rarely verum ne ... quidem, instead of sed ne ... quidem, Cic. Rep. 3, 30, 42; id. Rosc. Am. 19, 54; cf. Zumpt, Gram. § 724.—（μ) Non ita, non tam, not so very, not particularly: simulacra non ita antiqua, Cic. Verr. 2, 4, 49, § 109: non ita lato interjecto mari, id. Or. 8, 25: non ita diu, id. Brut. 66, 233: quae nunc quidem non tam est in plerisque, id. ib. 15, 58.—So, non fere, scarcely, hardly (v. fere): non fere quisquam, id. Verr. 2, 5, 71, § 182.—（ν) Non si, not even if: injussu tuo imperator, extra ordinem numquam pugnaverim, non si certam victoriam videam, Liv. 7, 10; Sen. Ep. 59, 8; Hor. C. 2, 14, 5; so, followed by idcirco (ideo, eo, propterea, etc.): non si Opimium defendisti, idcirco te isti bonum civem putabunt, Cic. de Or. 2, 40, 170; id. Cael. 9, 21; id. Top. 16, 60; Liv. 3, 45, 8.—（ξ) For nedum, much less: vix mehercule servis hoc eum suis, non vobis probaturum arbitrer, Cic. Agr. 2, 9, 22.—（ο) In an interrogation for nonne: quid haec amentia significat? non vim? non scelus? non latrocinium? Cic. Quint. 26, 82; id. Rosc. Com. 2, 5; id. Verr. 2, 4, 23, § 50.—（π) For ne (poet. and in post-Aug. prose, regarded by Quint. as a solecism): qui tamen dicat pro illo Ne feceris, Non feceris, in idem incidat vitium, quia alterum negandi est, alterum vetandi, Quint. 1, 5, 50: vos quoque non caris aures onerate lapillis ... Munditiis capimur: non sint sine lege capilli, Ov. A. A. 3, 129; id. P. 1, 2, 105: non Teucros agat in Rutulos, Verg. A. 12, 78: non etiam sileas, Hor. S. 2, 5, 91: non sit, qui tollere curat, id. A. P. 460: non ancilla tuum jecur ulceret ulla puerve, id. Ep. 1, 18, 72: non dubitaveris, Sen. Q. N. 1, 3, 3; so, non credideris, Rutil. Lup. 2, 9.—（ρ) With substantives coalescing to form one notion: nec vero, aut quod efficeret aliquid, aut quod efficeretur, posse esse non corpus, Cic. Ac. 1, 11, 40: etiam non orator, Quint. 2, 15, 17; 4, 1, 22: veri non dissimulator amoris, Ov. M. 5, 61: quasi servitute praedii non possessori relicta, Dig. 34, 1, 14 fin.: non dominus, ib. 43, 15, 7.—（ς) As an answer, no: aut etiam aut non respondere, Cic. Ac. 2, 32, 104: exhereditavitne (pater filium)? Non, id. Rosc. Am. 19, 54; id. Verr. 1, 7, 20; id. Ac. 2, 30, 97; id. N. D. 1, 25, 70.—（τ) In questions, non expresses surprise, and doubt of the possibility of denial (v. Madv. Gram. § 451): non sum ego servus Amphitruonis Sosia? Plaut. Am. 1, 1, 247: non tu scis, etc.? id. ib. 2, 2, 71: haec non turpe est dubitare philosophos, quae ne rustici quidem dubitant, Cic. Off. 3, 19, 77; id. Leg. 3, 20, 47: Quid? aviam tuam pater tuus non manifesto necavit, id. Clu. 14, 40.

Latin > French (Gaffiot 2016)

nōn,¹ adv. de nég. (nœnum), ne... pas, ne... point, non :
1 [dans une prop. négative se place tj. avant le verbe] : hoc verum esse non potest, cela ne peut pas être vrai
2 [exceptions] : a) [quand elle porte sur un mot partic.] : non curia vires meas desiderat Cic. CM 32, ce n’est pas la curie qui déplore une disparition de mes forces ; qui mihi non id videbantur accusare quod esset accusandum Cic. CM 7, à mon avis ce qu’ils incriminaient, ce n’était pas ce qu’il fallait incriminer ; de bono oratore aut non bono Cic. Br. 185, au sujet du bon ou du mauvais orateur ; nulla vis umquam est suscepta inter cives non contra rem publicam Cic. Mil. 13, il n’y a jamais eu un acte de violence entrepris entre citoyens qui ne soit allé contre l’ordre public ; homo non probatissimus Cic. Par. 40, homme fort peu considéré ; homo non aptissimus ad jocandum Cic. Nat. 2, 46, homme qui n’est guère apte à plaisanter ; doli non doli sunt nisi..., Pl. Capt. 221, [= δόλος ἄδολος la ruse est sans ruse à moins que... || [distinguer : id fieri non potest, cela ne peut arriver, il est impossible que cela se produise, de id non fieri potest, cela peut ne pas arriver, il est possible que cela ne se produise pas] ; b) [portant sur l’ensemble de la proposition] il n’est pas vrai que, loin que : non enim mea gratia familiaritatibus continetur Cic. Mil. 21, car il n’est pas vrai que mon crédit se limite à mes relations intimes ; res spectatur, non verba penduntur Cic. Or. 51, on s’attache aux idées, loin de peser les mots ; verum invenire volumus, non tamquam adversarium aliquem convincere Cic. Fin. 1, 13, trouver la vérité, voilà ce que nous voulons et non pas confondre en quelque sorte un adversaire ; si nos non interpretum fungimur munere, sed tuemur... Cic. Fin. 1, 6, si pour mon compte, au lieu de jouer le rôle de traducteur, je conserve... ; non et natus est quis oriente Canicula et is in mari morietur Cic. Fato 15, il n’est pas exact à la fois et que qqn est né au lever de la Canicule et qu’il mourra dans la mer ; non, si Opimium defendisti, idcirco te isti bonum civem putabunt Cic. de Or. 2, 170, ce n’est pas une raison, si tu as défendu Opimius, pour que ces gens-là te croient un bon citoyen (si tu as défendu..., il ne s’ensuit pas qu’ils te croiront...), cf. Cic. Cæl. 21 ; Top. 60 ; Liv. 3, 45, 8 ; [dans des interrog.] quid est cur non orator... eloquentissime dicat Cic. de Or. 1, 69, quelle raison s’oppose à ce que l’orateur parle très éloquemment... ; c) non ita, non tam, non pas tellement, pas précisément : Cic. Verr. 2, 4, 109 ; Or. 25 ; Br. 58 ; non tam... quam Cic. CM 27, moins... que ; non fere quisquam Cic. Verr. 2, 5, 182, à peu près personne ; non modo, non solum, non tantum, non seulement, v. ces mots ; non quod, non quo avec subj., non pas que, v. ces mots ; non nemo, non numquam, non nihil, qqs-uns, qqf., qq. peu, mais nemo non, numquam non, nihil non, tout le monde, toujours, tout (v. ces mots) ; d) ut non, sans que, v. ut conj. § 5 e)
3 [anal. à non dico ] : non profectus est, sed profugit Cic. Phil. 5, 24, il partit, non, il s’enfuit
4 [dans les interrog. au lieu de nonne, l’interrogation étant dans le ton] : non semper otio studui ? Cic. Phil. 8, 11, n’ai-je pas toujours cherché le repos ? cf. Cic. Verr. 2, 5, 179, etc.
5 [au lieu de ne chez les poètes et à l’ép. impériale, dans les défenses]
6 qqf. se traduit par « non » dans les réponses : exheredavitne ? non Cic. Amer. 54, a-t-il déshérité ? non, cf. Cic. Verr. 2, pr. 20 ; aut etiam aut non respondere Cic. Ac. 2, 104, répondre oui ou non.