prae

Latin > English (Lewis & Short)

prae: adv., and prep. with abl. [for prai, kindred with Sanscr. prefix pra-, before; Gr. πρό, πρίν, πρόσω; cf.: pro, prior, porro, primus.
I Adv., before, in front.
   A Lit. (ante-class.): abi prae, Sosia, Jam ego sequar, go before, go in advance, Plaut. Am. 1, 3, 45: i prae, sequar, Ter. And. 1, 1, 144; id. Eun. 5, 2, 69: i tu prae, virgo; non queo, quod pone me est, servare, Plaut. Curc. 4, 2, 1: age, age nunc tu, i prae, id. Pers. 4, 4, 56.—
   B Trop., as a particle of comparison, with ut, quam, or quod (also written in one word, praeut and praequam; cf. Wagner ad Plaut. Aul. 503), in comparison with, compared with (ante- and post-class. and colloq.): parum etiam, praeut futurum est praedicas, Plaut. Am. 1, 1, 218; id. Bacch. 4, 9, 5: immo noster nunc quidem est de verbis, prae ut dudum fuit, id. Men. 5, 5, 33; 2, 3, 25: nihil hercle quidem hoc, Prae ut alia dicam, id. Mil. 1, 1, 20; id. Merc. 2, 4, 2: ludum dices fuisse, praeut hujus rabies quae dabit, Ter. Eun. 2, 3, 9: satin' parva res est voluptatum in vitā atque in aetate agundā, praequam quod molestum'st? in comparison with the trouble, Plaut. Am. 2, 2, 2: nihil hoc est, triginta minae, prae quam alios dapsilis sumptus facit, id. Most. 4, 2, 62 Lorenz ad loc.: jam minoris omnia facio prae quam quibus modis Me ludificatus est, id. ib. 5, 2, 25: sed hoc etiam pulcrum'st praequam sumptus ubi petunt, id. Aul. 3, 5, 33; id. Merc. prol. 23: quae etsi longioribus verbis comprehensa est praequam illud Graecum, etc., Gell. 16, 1, 3: immo res omnis relictas habeo prae quod tu velis, Plaut. Stich. 2, 2, 38.—
II Prep. with abl. (with acc.: prae cornua, prae litteras, Petr. 39, 12; 46, 1), before, in front of, in advance of.
   A Lit.: cavendum erit, ut (villa) a tergo potius quam prae se flumen habeat, before it, Col. 1, 5, 4: limina alia prae aliis erant, App. de Mundo, p. 69, 22.—Esp. freq.: prae se ferre, agere, mittere, to bear, carry, drive, or send before one's self: ille qui stillantem prae se pugionem tulit, Cic. Phil. 2, 12, 30: argenti prae se in aerarium tulit quattuordecim milia pondo, Liv. 28, 38, 5: prae se ferens Darium puerum, Suet. Calig. 19: prae se armentum agens, Liv. 1, 7, 4: singulos prae se inermes mittere, Sall. J. 94, 2: prae manu, and, less freq., prae manibus, at hand, on hand (ante- and postclass.): patri reddidi omne aurum, quod fuit prae manu, Plaut. Bacch. 4, 3, 9; Ter. Ad. 5, 9, 23: cum prae manu debitor (pecuniam) non haberet, Dig. 13, 7, 27: si Caesaris liber prae manibus est, promi jubeas, Gell. 19, 8, 6: aes si forte prae manu non fuerit, App. M. 6, p. 180, 30.—
   B Trop.
   1    In gen.: prae se ferre, less freq., prae se gerere, declarare, etc., prop. to carry before one's self. as if to show it; hence, to show, exhibit, manifest, reveal, make known, betray, discover, indicate (freq. and class.), Cic. Agr. 2, 2, 4: fortasse ceteri tectiores: ego semper me didicisse, prae me tuli, id. Or. 42, 146: nec vero cum venit, prae se fert, aut qui sit aut unde veniat, id. Rep. 2, 3, 6: scelus et facinus prae se ferens et confitens, id. Mil. 16, 43: ceteris prae se fert et ostentat, id. Att. 2, 23, 3: beata vita glorianda et praedicanda et prae se ferenda est: nihil est enim aliud quod praedicandum et prae se ferendum sit, id. Tusc. 5, 17, 50: conjecturam prae se gerere. id. Inv. 2, 9, 30: animum altum et erectum prae se gerebat, Auct. B. Afr. 10: prae se declarant gaudia vultu, Cat. 64, 34: prae se maximam speciem ostentare, App. Flor. p. 342, 10.—
   2    In partic., in comparisons, in comparison with, compared with (mostly in comparisons which imply a contrast of kind; while praeter refers to a contrast of degree only: dives prae ceteris, in contrast with the others, who are poor: dives praeter ceteros, richer than the other rich ones; cf. Krebs, Antibarb. p. 894).
   (a)    With positive adj. (class.;
v. infra): omnia prae meo commodo, Ter. Ad. 2, 3, 9: omnium unguentum odor prae tuo nautea est, Plaut. Curc. 1, 2, 5; id. Men. 1, 2, 67: Gallis prae magnitudine corporum suorum brevitas nostra contemptui est, Caes. B. G. 2, 30: prae divitiis, Liv. 3, 26: videbant omnes prae illo parvi futuros, Nep. Eum. 10, 4; Cic. Agr. 2, 35, 96: veros illos Atticos prae se paene agrestes putat, id. Brut. 83, 286: ab isto prae lucro praedāque nec vectigalium nec posteritatis habitam esse rationem, id. Verr. 2, 3, 55, § 128: non tu quidem vacuus molestiis, sed prae nobis beatus, id. Fam. 4, 4, 2; Hor. Ep. 1, 11, 4: (stultitia) prae ceteris parit immensas cupiditates, Auct. Her. 2, 22, 34.—
   (b)    So with comp. for quam (ante- and post-class.): atque me minoris facio prae illo, Plaut. Ep. 3, 4, 85: id prae illo, quod honestum nobis est, fit plenius, Gell. 1, 3, 25; Front. Ep. ad M. Caes. 1, 2; Hier. in Psa. 44, 3; Aug. c. Acad. 1, 22.—
   3    In giving the cause, which, as it were, goes before, for, because of, by reason of, on account of (class. only of a hinderance; with an express or implied negation; or with vix, v. Zumpt, § 310): Ulixi cor frixit prae pavore, Liv. Andron. ap. Serv. Verg. A. 1, 92: prae laetitiā lacrumae praesiliunt mihi, Plaut. Stich. 3, 2, 13: prae lassitudine opus est ut lavem, id. Truc. 2, 3, 7; Ter. Heaut. 1, 1, 71: prae gaudio ubi sim nescio, id. ib. 2, 3, 67: vivere non quit Prae macie, Lucr. 4, 1167: nec loqui prae maerore potuit, Cic. Planc. 41, 99: quorum ille nomen prae metu ferre non poterat, id. Phil. 13, 9, 20: solem prae jaculorum multitudine non videbitis, id. Tusc. 1, 42, 101: prae irā, Liv. 31, 24 fin.: vix sibimet ipsi prae nec opinato gaudio credentes, id. 39, 49.—In composition, prae usually denotes,
   a Before: praedico, praebibo, praecaveo, etc.; so too, praeceps, headforemost, headlong.—In time: praecanus, gray before one's time.—
   b Enhancing the main idea, qs. in advance of others: praealtus, extremely high: praeclarus, very celebrated; praevalidus, very strong, etc.

Latin > French (Gaffiot 2016)

præ,⁹
    I adv.,
1 en avant, devant : i præ, abi præ, va devant, va-t’en devant : Pl. Amph. 539 ; Ps. 242 ; Curc. 486 ; Ter. Andr. 171 ; Eun. 499 ; 908 ; Ad. 167
2 [en compos.] præ quam ou præquam, præ ut ou præut, en comparaison de ce qui, de ce que, eu égard à : Pl. Amph. 628 ; 370 ; Merc. 462 ; Ter. Eun. 301.
    II prép., abl.,
1 devant, en avant : præ se agere Liv. 1, 7, 4, pousser devant soi ; præ se pugionem ferre Cic. Phil. 2, 30, brandir un poignard || [fig.] præ se ferre, montrer ostensiblement, étaler, produire au grand jour : Cic. Mil. 43 ; Or. 146, etc.; præ se gerere Cic. Inv. 2, 30 ; præ se declarare Catul. 64, 34, même sens
2 au regard de, en comparaison de : tu præ nobis beatus es Cic. Fam. 4, 4, 2, toi, tu es heureux au regard de moi ; eos præ se pæne agrestes putat Cic. Br. 286, il les considère presque comme des rustres au regard de lui-même || præ ceteris Her. 2, 34, plus que le reste
3 en raison de [dans les phrases négatives ou de sens négatif] : nec loqui præ mærore potuit Cic. Planc. 99, il ne put parler à cause de sa douleur, la douleur l’empêcha de parler, cf. Cic. Tusc. 1, 101 ; Mil. 105 ; Att. 11, 7, 6.