δέ

English (LSJ)

   A but: adversative and copulative Particle,    I answering to μέν (q. v.), τὴν νῦν μὲν Βοιωτίαν, πρότερον δὲ Καδμηίδα γῆν καλουμένην Th.1.12, etc.    II without preceding μέν,    1 adversative, expressing dist. opposition, αἰεί τοι τὰ κάκ' ἐστὶ φίλα . . μαντεύεσθαι, ἐσθλὸν δ' οὔτε τί πω εἶπας ll.1.108; ὀρθῶς ἔλεξας, οὐ φίλως δέ μοι λέγεις E.Or.100, cf. S.Ant.85, etc.; τέθνηκεν ἀνδρὸς οὐδενός, θεοῦ δ' ὕπο Id.Ph.334; so in Prose, οὐκ ἐπὶ κακῷ, ἐλευθερώσει δέ . . Th.4.86; οἱ αἰχμάλωτοι . . ᾤχοντο εἰς Δεκέλειαν, οἱ δ' εἰς Μέγαρα X.HG1.2.14, cf. Cyr.4.5.46; ἡ δ' ἑτέρα IG2.652A45.    2 copulative,    a in explanatory clauses, ξυνέβησαν . . τὰ μακρὰ τείχη ἑλεῖν (ἦν δὲ σταδίων μάλιστα ὀκτώ) Th.4.66, cf. Il.7.48: when a Subst. is folld. by words in apposition, Ἀρισταγόρῃ τῷ Μιλησίῳ, δούλῳ δὲ ἡμετέρῳ Hdt.7.8.β'; μήτηρ βασιλέως βασίλεια δ' ἐμή A.Pers.152; so in answers, διπλᾶ λέγειν. —Answ. διπλᾶδ' ὁρᾶν Id.Th.974.    b in enumerations or transitions, Il.1.43-49,345-351, X.Cyr.1.2.1, etc.; with repetition of a word in different relations, ὣς Ἀχιλεὺς θάμβησεν... θάμβησαν δὲ καὶ ἄλλοι Il.24.483; σάκος εἷλε... εἵλετο δ' ἔγχος 14.9 sq.; Ζεύς ἐστιν αἰθήρ, Ζεὺς δὲ γῆ, Ζεὺς δ' οὐρανός A.Fr.70; κινεῖκραδίαν, κινεῖδὲ χόλον E. Med.99; ὄζει ἴων, ὄζει δὲ ῥόδων, ὄζει δ' ὑακίνθου Hermipp.82.8; in rhetorical outbursts, οὐκ ἂν εὐθέως εἴποιεν· τὸν δὲ βάσκανον, τὸν δὲ ὄλεθρον, τοῦτον δὲ ὑβρίζειν,—ἀναπνεῖν δέ. D.21.209; in a climax, πᾶν γύναιον καὶ παιδίον καὶ θηρίον δέ nay even beast, Pl.Tht.171e, cf.X. HG5.2.37; in the combination καὶ δέ Il.23.80, al., καὶ . . δέ A.Pr. 973, E.El.1117, etc., each particle retains its force.    c answering to τε (q. v.), ἃ τῶν τε ἀποβαινόντων ἕνεκα ἄξια κεκτῆσθαι, πολὺ δὲ μᾶλλον αὐτὰ αὑτῶν Pl.R.367c.    3 implying causal connexion, less direct than γάρ, Il.6.160, Od.1.433.    4 in questions, with implied opposition, ἑόρακας δ', ἔφη, τὴν γυναῖκα; X.Cyr.5.1.4; καὶ ὁ Σωκράτης, εἰπέ μοι, ἔφη, κύνας δὲ τρέφεις; Id.Mem.2.9.2, cf. 2.1.26, S. Ant.1172: in Trag. (not in Com. or Oratt.), when the speaker turns from one person to another, the voc. stands first, then the pers. Pron. folld. by δέ, as Μενέλαε, σοὶ δὲ τάδε λέγω . . E.Or.622, etc.; also in Hdt., ὦ δέσποτα, ἐγὼ δὲ ταῦτα ἐποίησα 1.115.    b τί δέ; what then? to mark a transition in dialogue; v. τίς.    II in apodosi:    1 after hypothetical clauses, εἰ δέ κε μὴ δώωσιν, ἐγὼ δέ κεν αὐτὸς ἕλωμαι if they will not give it, then I... Il.1.137, cf. Od.12.54; εἰ μηδὲ τοῦτο βούλει ἀποκρίνασθαι, σὺ δὲ τοὐντεῦθεν λέγε X.Cyr.5.5.21, cf. Pi.O.3.43 (v.l.), A.Ag.1060, Hdt.5.1, etc.    b after temporal or relative clauses, with ἐπεί, ἕως, etc., Il.24.255, Hdt.9.70, etc.; μέχρι . . εἶχον τὰ βέλη, οἱ δὲ ἀντεῖχον Th.3.98; with demonstr. Pronouns or Advbs. answering to a preceding relative, οἵηπερ φύλλων γενεή, τοίη δὲ καὶ ἀνδρῶν Il.6.146, etc.; ἆθλα οἷς κεῖται ἀρετῆς μέγιστα, τοῖς δὲ καὶ ἄνδρες ἄριστοι πολιτεύουσιν Th.2.46; τοὺς δ' ἔλαβε τυράννους . . τούτους δὲ . . ἐξεδίδου Hdt.5.37, cf. Isoc.4.98, Pl.La.194d; οἷα μὲν ἕκαστα ἐμοὶ φαίνεται τοιαῦτα μὲν ἔστιν ἐμοί, οἷα δὲ σοί, τοιαῦτα δὲ αὖ σοί Id.Tht.152a: sts. after a participle, οἰόμενοι . . τιμῆς τεύξεσθαι, ἀντὶ δὲ τούτων οὐδ' ὅμοιοι . . ἐσόμεθα X.An.6.6.16, cf. Isoc.15.71 (v.l.).    2 to resume after an interruption or parenthesis, χρόνου δὲ ἐπιγινομένου καὶ κατεστραμμένων σχεδὸν πάντων...—κατεστραμμένων δὲ τούτων . . Hdt.1.28,29; νῦν δ' αὖ πάλιν ὑπό τε πλούτου διαθρυπτόμενος . . καὶ ὑπ' ἀνθρώπων . . ὑπὸ τοιούτων δέ . . X.Cyr.7.2.23; with an anacoluthon, ἡ δὲ ψυχὴ ἄρα,—οἷ ἂν θεὸς θέλῃ . . τῇ ἐμῇ ψυχῇ ἰτέον, αὕτη δὲ δή . . Pl.Phd.80d: for δ' οὖν, v. οὖν.    3 to begin a story, ἦμος δ' ἠέλιος .. well, when the sun... Od.4.400.    4 to introduce a proof, τεκμήριον δέ, σημεῖον δέ, v. sub vocc.    B POSITION of δέ. It usu. stands second: hence freq. between Art. and Subst. or Prep. and case; but also after Subst., or words forming a connected notion, hence it may stand third, γυναῖκα πιστὴν δ' ἐν δόμοις εὕροι A.Ag.606, cf. Th.411, Eu.531, S.Ph.959, etc.; fourth, Id.OT485, E.Hel.688, A.Pr.323,383, etc.; fifth, ib. 401codd.; even sixth, Epigen.7(codd. Poll.); so in Prose after a neg., οὐχ ὑπ' ἐραστοῦ δέ, to avoid confusion between οὐ δέ and οὐδέ, Pl.Phdr.227c.

German (Pape)

[Seite 525] eine von Hom. an sehr gew. Partikel, welche einzelne Theile eines Satzes u. ganze Sätze so an einander knüpft, daß das Hinzukommende als ein Anderes, Gegenüberstehendes bezeichnet wird: aber, dagegen; wenn der vorangehende, den Gegensatz bildende Ausdruck negativ ist, durch sondern zu übersetzen; ist der Gegensatz schwach, so genügt zur Übersetzung »und«, »ferner« u. dgl. Soll der Gegensatz recht bestimmt und scharf hingestellt werden, so gebraucht man μέν – δέ; das μέν wird im Deutschen meistens nicht durch ein eigenes Wort übersetzt, sondern nur durch den Ton ausgedrückt. – Einige halten δέ für geschwächt aus δή, vgl. μέν μήν; Andere halten es für entstanden aus ΔFΕ', verwandt δύο; Andere bringen es mit δέω »binden« zusammen. – Bei Homer sind besonders folgende Arten des Gebrauchs wichtig: – 1) die ganz lose, bloß anreihende Verbindung, wo die Gegensätze sehr schwach sind, so daß δέ nicht viel Anderes bedeutet als καί; z. B. Odyss. 8, 455 τὸν δ' ἐπεὶ οὖν δμωαὶ λοῦσαν καὶ χρῖσαν ἐλαίῳ, ἀμφὶ δέ μιν χλαῖναν καλὴν βάλον ἠδὲ χιτῶνα, ἔκ ῥ ἀσαμίνθου βὰς ἄνδρας μέτα οἰνοποτῆρας ἤιε, zu ἀμφὶ δέ μιν Schol. ὁ δέ ἀντὶ τοῦ καί; Iliad. 1, 43 sqq ἃς ἔφατ' εὐχόμενος, τοῦ δ' ἔκλυε Φοῖβος Ἀπόλλων, βῆ δὲ κατ' Οὐλύμποιο καρήνων χωόμενος κῆρ, τόξ' ὤμοισιν ἔχων ἀμφηρεφέα τε φαρέτρην. ἔκλαγξαν δ' ἄρ' ὀιστοὶ ἐπ' ὤμων χωομένοιο, αὐτοῦ κινηθέντος· ὁ δ' ἤιε νυκτὶ ἐοικώς. ἕζετ' ἔπειτ' ἀπάνευθε νεῶν, μετὰ δ' ἰὸν ἕηκεν· δεινὴ δὲ κλαγγὴ γένετ' ἀργυρέοιο βιοῖο; Odyss. 5, 243 sqq. αὐτὰρ ὁ τάμνετο δοῦρα· θοῶς δέ οἱ ἤνυτο ἔργον. εἴκοσι δ' ἔκβαλε πάντα, πελέκκησεν δ' ἄρα χαλκῷ, ξέσσε δ' ἐπισταμένως καὶ ἐπὶ στάθμην ἴθυνεν. τόφρα δ' ἔνεικε τέρετρα Καλυψὼ δῖα θεάων· τέτρηνεν δ' ἄρα πάντα καὶ ἥρμοσεν ἀλλήλοισιν, γόμφοισιν δ' ἄρα τήν γε καὶ ἁρμονιῇσιν ἄρασσεν; Iliad. 1, 345 sqq ἃς φάτο, Πάτροκλος δὲ φίλῳ ἐπεπείθεθ' ἑταίρῳ, ἐκ δ' ἄγαγε κλισίης Βρισηίδα καλλιπάρῃον, δῶκε δ' ἄγειν. τὼ δ' αὖτις ἴτην παρὰ νῆας Ἀχαιῶν· ἡ δ' ἀέκουσ' ἅμα τοῖσι γυνὴ κίεν. – 2) Nicht selten knüpft Homer durch δέ an, wo man vielmehr γάρ erwartet; Iliad. 8, 85 ἀλγήσας δ' ἀνέπαλτο, βέλος δ' εἰς ἐγκέφαλον δῦ, σὺν δ' ἵππους ἐτάραξε, Scholl. Aristonic. βέλος δ': ὅτι ὁ δέ ἀντὶ τοῦ γάρ, βέλος γάρ; so auch in der Zusammensetzung οὐδέ: Iliad. 6, 360 μή με κάθιζ', Ἑλένη, φιλέουσά περ· οὐδέ με πείσεις, Scholl. Aristonic. οὐ δέ: ὅτι ὁ δέ ἀντὶ τοῦ γάρ, οὐ γάρ με πείσεις; vgl. noch Scholl. Odyss. 2, 6. 4, 236. – 3) Auch statt δή schien alten Grammatikern bei Homer δέ zu stehn; vgl. z. B. Iliad. 1, 204 ἀλλ' ἔκ τοι ἐρέω, τὸ δὲ καὶ τελέεσθαι ὀίω, Scholl. Nicanor. ἤτοι στικτέον ἐπὶ τὸ »ἐρέω«, ἢ βραχὺ διασταλτέον. ἐὰν μὲν οὖν στίζωμεν, ἔσται τὸ λεγόμενον τοῦτο καὶ τετε λέσθαι ὑπολαμβάνω· ἐὰν δὲ διαστέλλωμεν, ἔσται ὁ δέ κείμενος ἀντὶ τοῦ δή, καὶ τὸ τό ἀντὶ ὑποτακτικοῦ τοῦ ὅ, vgl. Friedlaender Nicanor p. 34. – 4) Ein Gegensatz kann, genau genommen, nur zwischen coordinirten Ausdrücken stattfinden; Homer aber gebraucht nicht selten δέ in Hauptsätzen, um sie den ihnen untergeordneten vorausgehenden Nebensätzen (Vordersätzen) gegenüberzustellen; Aristarch erklärte in solchen Fällen das δέ des Hauptsatzes kurzweg für περιττόν. Dies ist auch eine ganz richtige Auffassung; denn, wenn man die Construction für anakoluthisch erklärt, und den Grund der Erscheinung darin sieht, daß es ursprünglich gar keine untergeordneten Sätze gegeben habe, sondern nur Hauptsätze, so daß also ursprünglich δέ in jedem Satze habe stehn dürfen, von welchem Zustande der Sprache eben der hier betrachtete Homerische Gebrauch ein altehrwürdiger Rest sei, – wenn man diese Ansicht aufstellt, so erklärt man allerdings den Ursprung der Erscheinung, und zwar, wie es scheint, ganz richtig; aber man beseitigt keineswegs die nackte Thatsache, daß, so wie nun einmal die betreffenden Homerischen Perioden im Übrigen gebau't sind, das δέ keine Wirksamkeit, keinen Zweck hat, daß es eben so gut fortbleiben könnte, ohne daß die Deutlichkeit Schaden litte oder der Sinn sich änderte. Das δέ ist hier also in der That περιττόν; doch natürlich nur grammatisch περιττόν; denn daß rhetorisch seine Wirkung bedeutend sei, wird Niemand läugnen; die Anakoluthie giebt dem Vortrage Lebhaftigkeit und Schwung. Aber daß dieses δέ rhetorisch περιττόν sei, hat Aristarch auch gar nicht gemeint. Beispiele: Odyss. 7, 47 ἀλλ' ὅτε δὴ βασιλῆος ἀγακλυτὰ δώμαθ' ἵκοντο, τοῐσι δὲ μύθ ων ἦρχε θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη, Scholl. Aristonic. ὅτι δύο ὄντων »τοῖσι« εἶπε. καὶ περισσὸς ὁ δέ; Iliad. 5, 261 αἴ κέν μοι πολύβουλος Ἀθήνη κῦδος ὀρέξῃ ἀμφοτέρω κτεῖναι, σὺ δὲ τούσδε μὲν ὠκέας ἵππουσαὐτοῦ ἐρυκακέειν, ἐξ ἄντυγος ἡνία τείνας, Αἰνείαο δ' ἐπἅῖξαι μεμνημένος ἵππων, ἐκ δ' ἐλάσαι Τρώων μετ' ἐυκνήμιδας Ἀχαιούς, zu σὺ δέ Scholl. Aristonic. ἡ διπλῆ, ὅτι περισσὸς ὁ δέ σύνδεσμος. Mehr Beispiele bei Friedlaender Aristonic. (Schematol.) p. 33. Zuweilen macht das δέ περιττόν den Zusammenhang etwas dunkel, indem man nicht recht weiß, wo denn eigentlich der Nachsatz anfängt; so z. B. Iliad. 1, 194 ἕως ὁ ταῦθ' ὥρμαινε κατὰ φρένα καὶ κατὰ θυμόν, ἕλκετο δ' ἐκ κολεοῖο μέγα ξίφος, ἦλθε δ' Ἀθήνη· Scholl. Nicanor. θυμόν: ἐνταῦθα μὲν ὑποστικτέον, ἐπὶ δὲ τὸ »ξίφος« ἤτοι ὑπ οστικτέον ἢ στικτέον. ἐὰν μὲν οὖν ὑποστίζωμεν, ὁ ἐπιφερόμενος σύνδεσμος περισσὸς ἔσται, »ἦλθε δ' Ἀθήνη«· ἐὰν δὲ στίζωμεν, οὗτος μὲν καλῶς κεῖται, ὁ δὲ πρότερος πλεονάζει ἐν τῷ »ἕλκετο δ' ἐκ κολεοῖο«. βέλτιον δὲ ὑποστίζειν ἀμφότερα· ἐν ὅσῳ γὰρ λογίζεταί τε καὶ σπᾶται, ἦλθεν ἡ Ἀθηνᾶ, vgl. Friedlaender.; Scholl. Aristonic. ἦλθε δ' Ἀθήνη: ὅτι περισσὸς ὁ δέ σύνδεσμος, vgl. Villoison und Pluygers Retract. edit. p. 8. – Auch der umgekehrte Fall tritt ein, daß das δέ περιττόν, welches Hauptsatz und Nebensatz einander gegenüberstellt, im nachstehenden Nebensatze erscheint; Iliad. 1, 340 τὼ δ' αὐτὼ μάρτυροι ἔστων πρός τε θεῶν μακάρων πρός τε θνητῶν ἀνθρώπων καὶ πρὸς τοῦ βασιλῆος ἀπηνέος, εἴ ποτε δ' αὖτε χρειὼ ἐμεῖο γένηται ἀεικέα λοιγὸν ἀμῦναι τοῖς ἄλλοις: hier ist das δέ in εἴ ποτε δ' αὖτε ein περιττόν. – Ueber einige Fälle noch anderer Art, in denen Aristarch angeblichdas δέ für περιττόν hielt, vgl. Friedlaender Aristonic. p. 33; die Ueberlieferung scheint hier mehrfach getrübt zu sein. Richtig ist wohl die Ueberlieferung bei Iliad. 2, 802 λίην γὰρ φύλλοισιν ἐοι. κότες ἢ ψαμάθοισιν ἔρχονται πεδίοιο μαχησόμενοι προτὶ ἄστυ. Ἕκτορ, σοὶ δὲ μάλιστ' ἐπιτέλλομαι ὧδέ γε ῥέξαι, Scholl. Aristonic. σοὶ δέ: ὅτι περισσεύει ὁ δέ σύνδεσμος. – Bei den Attikern, bes. in Prosa, ist μέν – δέ sehr beliebt; doch steht zuweilen δέ allein, wo man μέν – δέ erwartet: ἦν χερός, ἦν δὲ τόξων πάταγος Soph. Tr. 515; τοῦ τότε βασιλέως, πατρὸς δὲ τοῦ νῦν Xen. Cyr. 4, 3, 6; so öfter bei der Apposition: μήτηρ βασιλέως, βασίλεια δ' ἐμή Aesch. Pers. 148; vgl. Ch. 188 u. öfter: τὴν νῦν Βοιωτίαν, πρότερον δὲ Καδμηΐδα γῆν καλουμένην Thuc. 1, 12. – In parenthetischen Zusätzen: Thuc. 4, 66; Xen. Cyr. 1, 2, 1; – εἷλκε μὲν ὁ Σάτυρος, εἷλκον δὲ οἱ ὑπηρέται Xen. Hell. 2, 3, 55; – häufig in Aufzählungen: πρῶτον μὲν – δέ, auch ἔπειτα δέ, – stärker: τέθνηκεν ἀνδρὸς οὐδενὸς θεοῦ δ' ὕπο Soph. Phil. 334; nachdrücklich: οὐ μόνον – δέ Plat. Legg. V, 747 e; VI, 751 b; τὸ δὲ ὅλον ψευδός ἐστι, vielmehr, Gorg. 519 b; Conv. 216 e. – Nachdrücklich in Fragen u. Anreden, παρὰ τίνος δ' ἀφιγμένος Soph. O. R. 934; πρώην, ἔφην ἐγώ· σὺ δὲ ἄρτι πέπυσαι; Plat. Prot. 310 b; Ἥφαιστε, σοὶ δὲ χρὴ μέλειν ἐπιστολάς Aesch. Prom. 3; so bes. τί δέ. – In den Verbindungen ὧδε δὲ λέγω, Plat. Gorg. 509 d. ἐκ τῶνδε δὲ σκόπει, Phaed. 67 e, u. ä. ist es fast = nämlich. – Nach εἰ, ἐάν, ὅτι, ἐπεί u. ähnl. nach relat. u. partic. knüpft es in Homerischer Weise bei Attikern den Nachsatz an, so daß der Gegensatz, in dem dieser gegen den Vordersatz steht, nachdrücklicher hervorgehoben wird; κεἰ τὸ μηδὲν ἐξερῶ, φράσω δ' ὅμως Soph. Ant. 234; vgl. O. C. 1011; ἐάν τ' αὖ λέγω, ὅτι –, τοῦτο δ' ἔτι ἧττον πείσεσθ έ μοι λέγοντι Plat. Apol. 38 a. So auch bes. wo ein Demonstrativum auf einen voranstehenden Relativsatz nachdrücklich zurückweis't, ἃ δ' ἐστὶν ἴδια καὶ τῆς ἡγεμονίας ἄξια –, ταῦτα δ' ἐμὸν ἔργον ἐστὶν εἰπεῖν Isocr. 4, 98; ὃ δὲ περὶ πλείους τοῦ σώματος ἡγεῖ, τὴν ψυχὴν – περὶ δὲ τούτου ἐπεκοινώσω Plat. Prot. 313 a; ὅτι ταῦτα ἀγαθὸς ἕκαστος ἡμῶν, ἅπερ σοφὸς, ἃ δὲ ἀμαθὴς, ταῦτα δὲ κακός Lach. 194 d; ὅστις ἦν θακῶν ἀταρβὴς τῆς θεᾶς, ὁ δ' ἂν λέγοι Soph. Tr. 23; καί ποτε ὄντος πάγου, οὗτος δὲ ἐξῄει Plat. Conv. 220 b; – εἰ δ' ἐγένετο κακὴ γυνὴ Μήδεια, Πηνελόπεια δὲ μέγα πρᾶγμα, Eubul. Ath. XIII, 559 c. – Zuweilen steht es im Anfang einer Rede, wo man einen Satz ergänzen kann, Soph. Ant. 527. 1181. – Nach mehreren Zwischensätzen nimmt es die Rede wieder auf, wie unser also, Plat. Prot. 313 b; Ar. Ach. 509 Eccl. 173; Xen. Hell 1, 3, 20. – Einem vorangegangenen μέν folgen 2 und mehrere δέ, Soph. O. R. 732. 1360 Ant. 415 u. sonst. – Es steht nie im Anfang des Satzes, gewöhnlich nach einem Worte, doch auch nach mehreren, Soph. Phil. 614; ἄνευ σοῦ δέ O. C. 1347; ὅ, τι λέξω δ' ἀπορῶ O. R. 485; τὰ μὲν ἄλλα – τὴν οἰκίαν δέ Dem. 27, 6. – Von Verbindungen mit andern Partikeln merke man: καὶ δέ, aber auch, und doch auch, Hom.; auch bei Att. oft, doch so, daß ein Wort dazwischen tritt, s. Krüger Xen. An. 1, 1, 2; – δ' ἀλλά, aber doch, aber wenigstens, s. Elmsl. zu Eur. Heracl. 565; – δὲ ἄρα, aber nun; – δὲ – γάρ, wie ἀλλά – γάρ, Her., Thuc. u. sonst; – δὲ δή, nun hingegen, aber doch, Hom.; – δέ τε, und auch, Hom. u. a. Ep.; – μέν τε – δέ τε, Il. 5, 139. – Lang ist δέ in der Thesis vor einer Liquida Odyss. 24, 299 gebraucht, ποῦ δὲ νηῦς ἕστηκε θοή, var lect. ποῦ δαί, vgl. s. v. δαί untrennbares enclitisches Suffixum. Es bezeichnet

Greek (Liddell-Scott)

δέ: ἀλλά· μόριον συνδετικόν, Ι. κυρίως τίθεται ὅπως διακρίνῃ τὴν λέξιν ἢ πρότασιν μεθ’ ἧς τίθεται ἀπὸ λέξεως ἢ προτάσεως προηγηθείσης μετὰ δυνάμεως ἀντιθετικῆς ἢ ἐναντιωματικῆς. Συνήθως ἀνταποκρίνεται πρὸς τὸ μέν, καὶ παρὰ πεζοῖς δύναται συχνάκις νὰ ἑρμηνευθῇ διὰ τοῦ ἐνῷ, ἐξ ἄλλου, ἀλλως, ἴδε ἐν λ. μέν. Ἀλλά τὸ δὲ συχνάκις εἰσάγεται χωρὶς νὰ προηγηθῇ μέν: 1) ἐν περιστάσεσι καθ’ ἃς τὸ μὲν θὰ ἠδύνατο νὰ παρεισαχθῇ εἰς τὴν προηγουμένην πρότασιν, ὡς ἔφατ᾿ εὐχόμενος, τοῦ δ᾿ ἔκλυε Φοῖβος Ἰλ. Α. 43, πρβλ. 188, κτλ.· αἰεί τοι τὰ κακ’ ἐστὶ φίλα μαντεύεσθαι, ἐσθλὸν δ᾿ οὔτε τι πω εἶπας αὐτόθι 108· ὀρθῶς ἔλεξας, οὐ φίλως δέ μοι λέγεις Εὐρ. Ὀρ. 100, κτλ· ἔτι δὲ καὶ παρὰ πεζοῖς, οὐκ ἐπὶ κακῷ, ἐλευθερώσει δε… Θουκ. 4. 86· οἱ αἰχμάλωτοι ᾤχοντο εἰς Δεκέλειαν, οἱ δ᾿ εἰς Μέγαρα Ξεν. Ἑλλ. 1. 2, 14, πρβλ. Κύρ. 4. 5, 46. 2) ἔνθα ἡ ἀντίθεσις εἶναι πολὺ ἀδύνατος ἢ ὥστε νὰ ἀπαιτῇ τὸ μέν, α) μετὰ λέξεων προστιθεμένων χάριν ἐξηγήσεως, τὴν νῦν Βοιωτίαν, πρότερον δὲ Καδμηίδα γῆν καλουμένην Θουκ. 1 12· ξυνέβησαν  τὰ μακρὰ τείχη ἑλεῖν (ἦν δὲ σταδίων μάλιστα ὀκτὼ) ὁ αὐτ. 4. 66, πρβλ. Ἰλ. Η. 48· -- οὕτως ὅταν οὐσιαστικὸν ἀκολουθῆται ὑπὸ πολλῶν λέξεων ἀντιθετικῶς προστιθεμένων, Ἀρισταγόρῃ τῷ Μιλησίῳ, δούλῳ δὲ ἡμετέρῳ Ἡρόδ. 7. 8, 2· μήτηρ βασιλέως, βασίλεια δ᾿ ἐμὴ Αἰσχύλ. Πέρσ. 152· οὕτως ἐν ἀποκρίσεσι, διπλᾶ λέγειν.- Ἀπόκρισ. διπλᾶ δ᾿ ὁρᾶν ὁ αὐτ. Θήβ. 972. β) ἔνθα πολλὰ πράγματα ἀναφέρονται ἐν ταχείᾳ διαδοχῇ, Ἰλ. Α. 43-49, 345-351, Ξεν. Κύρ. 1. 2, 1, κτλ.·- οὕτως ὅταν ἐπαναλαμβάνηται ἡ αὐτὴ λέξις κατὰ διαφόρους σχέσεις, ὣς Ἀχιλλεὺς θάμβησεν θάμβησαν δὲ καὶ ἄλλοι Ἰλ. Ω. 483· σάκος εἷλε, εἵλετο δ᾿ ἔγχος Ξ. 9 κἑξ.· Ζεύς ἐστιν αἰθήρ, Ζεὺς δὲ γῆ, Ζεὺς δ’ οὐρανὸς Αἰσχύλ. Ἀποσπ. 65a· κινεῖ κραδίην, κινεῖ δὲ χόλον Εὐρ. Μήδ. 99· ὄζει ἴων, ὄζει δὲ ῥόδων, ὄζει δ᾿ ὑακίνθου Ἕρμιππ. Φορμ. 2·- οὕτως, ἐν ῥητορικῷ πάθει, οὐκ ἄν εὐθέως εἴποιεν τὸν δὲ βάσκανον, τὸν δὲ ὄλεθρον, τοῦτον δ᾿ ὑβρίζειν, ἀναπνεῖν δέ᾿; Δημ. 582. 1· ἐνίοτε μόνον μετὰ τοῦ τελευταίου μέρους ὁλοκλήρου σειρᾶς, πᾶν γύναιον καὶ παιδίον καὶ θηρίον δέ, μάλιστα καὶ θηρίον, Πλάτ. Θεαιτ. 171Ε. 3) τὸ δὲ ἐνίοτε ἀνταποκρίνεται εἰς τὸ τε ἢ καὶ κατά τι ἀνακόλουθον, ἃ τῶν τε ἀποβαινόντων ἕνεκα ἄξια κεκτῆσθαι, πολὺ δὲ μᾶλλον αὐτὰ αὐτῶν Πλάτ.Πολιτ.367C, ἔνθα ἴδε Στάλβ.· ἴδε ἐν λ. τε Α. Ι. 3. 4) τὸ δὲ ἐνίοτε συνδέει πρότασιν κατὰ τρόπον ἐμφαίνοντα σχέσιν αἰτίας καὶ ἀποτελέσματος, ὁπότε θὰ ἠδύνατο νὰ ἀντικατασταθῇ διὰ τοῦ γὰρ (πρβλ. τὰ Γερμ. dann καὶ denn), Ἰλ. Ζ. 160, Ὀδ. Α. 433. 5) ἐνίοτε ἐρώτησις ἄρχεται διὰ τοῦ δέ, ὅπου ὑποτίθεται ἐναντίωσις πρός τι λεχθὲν ὑπὸ τοῦ προλαλήσαντος, τίς δ᾿ αὖ τοι συμφράσσσατο; Ἰλ. Α. 540· ἑόρακας δ᾿, ἔφη, τὴν γυναῖκα; Ξεν. Κύρ. 5. 1. 4· καὶ ὁ Σωκράτης, εἰπέ μοι, ἔφη, κύνας δὲ τρέφεις; ὁ αὐτ. Ἀπομν. 2. 9, 2, πρβλ. 2. 1, 26, Σοφ. Ἀντ. 1172·- παρὰ Τραγ., ὁπόταν ὁ λαλῶν ἀπό τοῦ ἑνὸς προσώπου στρέφηται πρὸς ἕτερον, τίθεται πρώτη ἡ κλητική, ἀκολούθως ἡ προσωπικὴ ἀντωνυμία μετὰ τοῦ δέ, ὡς: Μενέλαε, σοὶ δὲ τάδε λέγω Εὐρ. Ὀρ. 622, ἴδε Πόρσ. (614)· οὕτω παρ’ Ἡρόδ., ὦ δέσποτα, ἐγὼ δὲ ταῦτα ἐποίησα 1. 115· πρβλ. ἀλλὰ Ι. 4. 6) τι δέ; ἐν Πλατων. διαλόγῳ, ἴδε τις Β. Ι. 9. ε. ΙΙ. τὸ δὲ κεῖται πολλάκις πλεοναστικῶς. 1) ὅπως εἰσαγάγῃ ἀπόδοσιν, ὅτε δύναται νὰ ἑρμηνευθῇ διὰ τοῦ τότε ἢ ἀλλ᾿ ὅμως, προηγουμένης ὑποθέσεως, ὡς εἰ δέ κε μὴ δώωσιν, ἐγὼ δέ κεν αὐτός ἕλωμαι, ἂν δὲν δώσωσιν, έγὼ τότε, Ἰλ. Α. 135, πρβλ. Ὀδ. Μ. 54· εἰ μηδὲ τοῦτο βούλει ἀποκρίνασθαι, σὺ δὲ τοὐντεῦθεν λέγε Ξεν. Κύρ. 5. 5, 21· πρβλ. Αἰσχυλ. Ἀγ. 1060, κτλ.· -- οὕτω μετὰ τὰ ἐπεί, ὅτε, ἕως, κτλ., Ἰλ. Ω. 255, Ἡρόδ. 9. 70, κτλ.· -- συχνότερον μετὰ δεικτικῶν ἀντωνυμιῶν ἢ ἐπιρρημάτων ἀνταποκρινομένων εἰς προηγούμενον ἀναφορικόν, οἵηπερ φύλλων γενεή, τοίη δὲ καὶ ἀνδρῶν Ἰλ. Ζ. 146, πρβλ. Ἡρόδ. 5. 1, 37, κτλ· ἐν τοιαύτῃ δὲ περιπτώσει οἱ ἀντιγραφεῖς ἥνουν πολλάκις τὸ δὲ μετὰ τοῦ δεικτικοῦ, ὡς τοιήδε, ἐν Ἰλ. ἔνθα ἀνωτ., τούσδε ἀντὶ τοὺς δὲ Σοφ. Φ. 86 (ἔνθα ἴδε Herm.), κτλ.· ἴδε Βουττμ. Excurs. XII εἰς Mid.·- ἐνίοτε καὶ μετὰ μόρια, ὡς εἶτα, χρεόν γάρ μιν μὴ λέγειν τὸ ἐόν, λέγει δ᾿ ὦν, ἂν καὶ ἦτο πρέπον, ὅμως, Ἡρόδ. 5. 50, πρβλ Ξεν. Ἀπομν. 3. 7, 8. – Οὕτω το at ἐν τῇ Λατ., si tu oblitus es, at Dii meminerint Catull. 30. 11. 2) ὅπως ἐπαναλάβῃ τις τὸν λόγον μετὰ διακοπὴν γενομένην διὰ παρενθέσεως ἢ τῶν ὁμοίων, ὅτε δύναται νὰ ἑρμηνευθῇ: λέγω λοιπόν, οὕτω λοιπόν, χρόνου δὲ ἐπιγινομένου καὶ κατεστραμμένων σχεδὸν πάντων,- κατεστραμμένων δὲ τούτων Ἡρόδ. 1. 28, 29· νῦν δ᾿ αὖ πάλιν ὑπό τε πλούτου διαθρυπτόμενος καὶ ὑπ᾿ ἀνθρώπων, ὑπὸ τοιούτων δὲ Ξεν. Κύρ. 2. 3, 19· καὶ κατὰ ἀνακόλουθον, ἡ δὲ ψυχὴ ἄρα,- οἷ ἂν θεὸς ἐθέλῃ τῇ ἐμῇ ψυχῇ ἰτέον,- αὕτη δὲ δή Πλάτ. Φαίδωνι 80D, πρβλ 78D καὶ αὐτόθι Stallb. 3) πρὸς ἔναρξιν ἀφηγήσεως, ἦμος δ’ ἡέλιος, λοιπόν ὅταν ὁ ἥλιος, Ὀδ. Δ. 400. 4) πρὸς εἰσαγωγὴν ἀποδείξεως, τεκμήριον δέ, σημεῖον δέ, ἴδε ἐν λέξεσι. ΙΙΙ. τὸ δὲ ἐνίοτε έντελῶς ἀπόλλυσι τὴν συνδετικὴν αὐτοῦ δύναμιν, ὡς ἐν τοῖς οὐδέ, μηδέ, έπὶ τῆς σημασίας: οὐδὲ κἄν· ἴδε τὰς λέξ.· οὕτω παρ᾿ Ἐπ., καὶ δέ, μάλιστα καὶ, ἀλλ᾿ ἐγὼ οὐδέν σε ῥέξω κακά, καὶ δέ κεν ἄλλον σεῦ ἀπαλεξήσαιμι Ἰλ. Ω. 370, πρβλ. 563, Ὀδ. Η. 213, κτλ.· καὶ ὁ Ἀχιλλεύς, μάλιστα καὶ ὁ Ἀχιλλεύς, Ἰλ. Η. 113. πρβλ. Ψ. 494·- ἀλλὰ παρ’ Ἀττικ. καὶ δέ, τὸ δὲ ἔχει τὴν συνδετικὴν δύναμιν, τὸ δὲ καὶ ἀνήκει εἰς τὴν παρεμπίπτουσαν λέξιν ἢ λέξεις, καὶ σὺ δ᾿ αὐθάδης ἔφυς, ἀλλὰ καὶ σὺ ἀκόμη (ἐπίσης), Εὐρ. Ἠλ. 1117· οἵ τε ἄλλοι καὶ ἡ τῶν Θηβαίων δὲ πόλις (ὅπερ ἀνήκει ἀνωτέρω εἰς τὸ Ι. 3), οἱ ἄλλοι καὶ ἐπίσης, Ξεν. Ἑλλ. 5. 2, 37.

French (Bailly abrégé)

particule, touj. placée après un mot et marquant :
A. une opposition :
I. au sens de mais, mais au contraire, au contraire;
II. une opposition sans idée de contradiction, au sens de : (d’un côté…) de l’autre, mais, et : ὁ μὲν… ὁ δέ, ATT, etc., l’un… l’autre : τὴν μὲν… τὴν δὲ… τὴν δέ PLAT l’une… l’autre…, l’autre;
III. dans le raisonnement, pour introduire, une objection, une réserve, une question mais : τί δέ ; mais quoi ? ἔστι δὲ τί ; mais qu’est-ce ?;
IV. après une prop. condit. ou hypothét. au sens de :
1 eh bien alors ! εἰ δέ κε μὴ δώωσιν, ἐγὼ δέ κεν αὐτὸς ἔλωμαι IL et s’ils ne voulaient pas la donner, eh bien ! alors je la prendrais moi-même;
2 eh bien ! du moins;
3 nonobstant, pourtant, cependant : χρέων γάρ μιν μὴ λέγειν τὸ ἐόν, λέγει δ’ ὦν HDT tandis qu’il aurait dû ne pas dire ce qu’il en était, le voilà qui le dit cependant;
B. une liaison d’idées :
I. comme transition dans un récit mais, or, cependant : ἠὼς δ’ ἐκ λεχέων ὤρνυτο OD cependant l’aurore se levait de sa couche;
II. pour annoncer une parenthèse or : ξυνέβησαν τὰ μακρὰ τείχη ἑλεῖν (ἦν δὲ σταδίων μάλιστα ὀκτώ) THC ils convinrent de s’emparer des longs murs (or il y avait environ huit stades);
III. pour lier les divers qualificatifs d’un même mot et aussi, et en même temps, et : μήτηρ βασιλέως, βασίλεια δ’ ἐμή ESCHL la mère du roi, et (tout à la fois) ma reine;
IV. après un mot répété et de même, et aussi, et encore : Ἀχιλεὺς θάμβησεν, θάμβησαν δὲ καὶ ἄλλοι IL Achille fut frappé de stupeur et comme lui les autres ; particul. lorsqu’on reprend une idée dont on a interrompu le développement ταῦτα δὲ ἀγασθείς ὁ Κῦρος…, τοῦτοις δὲ ἡσθείς XÉN Cyrus charmé de cela,…, Cyrus, dis-je, enchanté…;
V. dans le dialogue, particul. :
1 dans les questions, pour marquer une liaison avec une idée antérieure ainsi donc ! eh bien donc ! donc ! καὶ ὁ Σωκράτης, εἰπέ μοι, ἔφη, κύνας δὲ τρέφεις ; XÉN et Socrate : ainsi donc, raconte-moi, lui dit-il, tu entretiens une meute ?;
2 après un vocatif, au sens de eh bien, oui ! ὦ δέσποτα, ἐγὼ δὲ ταῦτα ἐποίησα HDT eh bien, oui ! maître, c’est moi qui ai fait cela ; ou de c’est : Ἥφαιστε, σοὶ δὲ χρὴ μέλειν ἐπιστολάς ESCHL Hèphæstos, c’est à toi qu’il appartient d’exécuter les ordres ; ou de et, donc : ὦ γύναι, ὄνομα δέ σοι τί ἔστιν ; XÉN femme, quel est donc ton nom ?;
VI. pour introduire :
1 une explication (à peu près au sens de γάρ) : εὐνῇ δ’ οὔποτ’ ἔμικτο, χόλον δ’ ἀλέεινε γυναικός OD mais il ne s’unit jamais à elle dans sa couche, car il craignait le ressentiment de sa femme;
2 une preuve τεκμήριον δέ, σημεῖον δέ et comme preuve… ; et la preuve, c’est que;
VII. pour marquer une progression, au sens de bien plus, et même, (particul. après καί) : ἀλλ’ ἐγὼ οὐδέν σε ῥέξω κακά, καὶ δέ κεν ἄλλον σεῦ ἀπαλεξήσαιμι IL mais pour moi je ne te ferai aucun mal, loin de là (ou bien plus) j’écarterais de toi tout être malfaisant ; οὐδένα ὅντινα οὐ δακρύοντα, καὶ Κῦρον δὲ αὐτὸν σὺν δακρύοις XÉN on ne voyait absolument personne qui ne pleurât : même Cyrus lui aussi était en larmes;
VIII. pour renforcer une affirmation οἵηπερ φύλλων γενεή, τοίη δὲ καὶ ἀνδρῶν IL telle la race des feuilles, telle aussi celle des hommes ; de même ὅσσον…, ὣς δέ, autant que…, autant certes OD;
IX. pour marquer une coordination, au sens de juste à ce moment, alors même, alors : ὁ δ’ ἐπεὶ οῦν ἤγερθεν, τοῖσι δ’ ἀνιστάμενος μετέφη Ἀχιλλεύς IL lors donc que ceux-ci furent rassemblés, Achille se levant au milieu d’eux leur parla ; après un part. : σειρὴν κρεμάσαντες πάντες δ’ ἐξάπτεσθε IL suspendez une chaîne et tenez-vous tous cramponnés après;
C. construction et place de δέ : il se joint à d’autres particules : καὶ δέ ou καὶ… δέ (v. ci-dessus) ; δὲ ἄρα ou δ’ ἄρα, eh bien certes ! eh bien alors ! δὲ γάρ, mais en effet ; δέ γε, mais certes, mais sûrement, dans tous les cas certes ; δὲ δή avec une idée de temps mais (ou et) alors, mais maintenant, mais en ce moment ; avec idée d’affirmation mais certes, mais en vérité ; δ’ οῦν, eh bien donc ! mais cependant ; δέ που, mais en qqe sorte, mais aussi bien ; δέ τε, et aussi, d’autre part, mais aussi ; δέ τοι, et certes, et en vérité.
Étymologie: forme affaiblie de δή.